آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تأملات پل تیلش درباب عقل، وحی، فرهنگ و شخص مسیح تأثیرات فراوانی روی اندیشه های الهیاتی و فلسفی معاصر گذاشته و مسیرهای جدیدی در تأملات الهیاتی گشوده است. تیلیش درباب خدا نیز تصور ویژه ای دارد که از نوشته های اولیه او در آلمان تا آثار متأخرش در آمریکا، زوایای مختلف این مفهوم پرداخته شده است. او تلاش می کند تا با طرح تحلیلی از مفهوم خدا، الهیات را با شرایط نوینی که جهان از سر می گذراند تطبیق دهد و در این مسیر نقدهای خود به نظریاتی را که در الهیاتی سنتی و معاصر دیده می شود مطرح سازد. در این مقاله تلاش می شود درباب تصور ویژه تیلیش از خدا سخن به میان آورده شود و روشن گردد که بنا به چه مقتضیاتی او به چنین مواجهه ای با این مفهوم رسیده است. از منظر تیلش، چهار تعبیر از خدا قابل ملاحظه است که در این مقاله معرفی آنها و نشان دادن ارتباط میان آن ها مورد نظر است. به نظر می رسد که تصور تیلیش از خدا متکی به مبانی روش شناختی، هستی شناختی و زبان شناختی است که در ابتدا مروری بر آن ها صورت خواهد گرفت. در نهایت نسبت به تأثیری که تصور تیلیش از خدا روی تأملات دیگر او، خصوصاً در حوزه فرهنگ، دارد اشاراتی صورت خواهد گرفت.

یکی از مباحث بسیار مهم در حوزه کلام جدید و فلسفه دین بحث ایمان است. این اثر نیز به بیان چیستی ایمان، منشأ ایمان، نماده‌های ایمان، انواع ایمان، حیات ایمانی و ... می‌پردازد. در نظر نویسنده متعلق دلبستگی واپسین انسان، به خدای او بدل می‌گردد و اگر متعلق دلبستگی واپسین انسان، واقعاً واپسین و نهایی باشد، ایمان او صادقانه خواهد بود. لكن اگر متعلق دلبستگی واپسین و نهایی نباشد، بلکه متناهی، فانی و نسبی باشد، مثل موفقیت، ملت، منزلت اجتماعی و ... . در این صورت ایمان او، ایمان بت پرستانه خواهد بود. این کتاب شامل بر شش فصل می‌باشد.

اندیشمندان متعددی آینده بشر را نیازمند ورود کارساز دین و معنویت دانسته اند. یکی از این اندیشمندان پل تیلیش می باشد. وی بر آن است که آینده بشر از ساحت و منظر دینی عاری و خالی نیست. انسان متجدد، امروز شدیدا نیازمند نگرشی تاریخی است که در عین اینکه پذیرای آینده است، آرمان های واقع‌نگرانه داشته باشد. دین نیرویی است که می تواند چنین نگرش تاریخی ای عرضه کند. از این رو، دین هرگز از میان نخواهد رفت، ... (مقدمه) این نوشته شامل هفت مقاله می باشد که، سه مقاله نخست آن در بخش اول، در بزرگداشت تیلیش، به صورت سخنرانی، توسط برخی از دوستانش ارائه شده و چهار مقاله بعدی در بخش دوم متضمن برخی از اندیشه های تیلیش در باب «آینده ادیان» می باشد.

مجموعه پدیدآورندگان کلام جدید، مجموعه آثاری است در باب بزرگ‌ترین اندیشمندان کلام جدید و یا تأثیر‌گذارترین اندیشمندان بر این حوزه، در این نوشته نویسنده به شرح زندگی و افکار یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان الاهیات معاصر، پل تیلیش، می‌پردازد. این کتاب شامل سه فصل می‌باشد.

پل تيليش، يکی از تاثيرگذارترين متکلمان و فيلسوفان دين در قرن بيستم، در تعريفی نو و چالش‌برانگيز از ايمان، آن را حالت دلبستگی نهايی انسان دانست که شامل مولفه‌ی ذاتی شک است. اين شکی وجودی است که به تعبير ما، از دل همه‌ی ساحات وجودی آدمی، از جمله ساحت شناختی باورها، ساحت احساسات، عواطف و هيجانات، و ساحت خواست‌ها، برمی‌خيزد و با اضطرابی که ايجاد می‌کند، تمام وجود انسان را مورد هجوم بی‌پروای خويش قرار می‌دهد. يگانه راهی که تيليش برای غلبه بر اين ترديد بنيادين سراغ دارد، شجاعت است. انسان مومن، علی‌رغم عواملی که هستی، ارزش‌ها و معنای زندگی‌اش را تهديد می‌کند، می‌تواند با فضيلت شجاعت، بر اين ترديدها فائق آيد. ما علاوه بر بررسی و نقد ديدگاه تيليش و تشريح مفهوم شک وجودی، به سه روش استدلال می‌کنيم که ايمان دينی بايد شامل شک و عدم قطعيت باشد. سه دليل عبارت‌اند از: لزوم وجود تصديق اختياری، لزوم حضور مولفه‌ی اعتماد، و لزوم ستايش‌برانگيزی عمل اخلاقی در ايمان.

مواجه الاهیات با فرهنگ مدرن و تجلیات انضمامی آن در قلمرو عرفان، فلسفه علم، نقاشی، روان‌شناسی و سیاست و ... محتوای اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهند. نویسنده تلاش می‌کند تا خواننده را به حضور دائمی ساحت دینی در همه آفریده‌های فرهنگ بشری دلالت کند، حتی اگر این آفریده‌ها در ظاهر با دین به مفهوم محدودتر کلمه، هیچ نسبتی نداشته باشد. تیلیش با بهره‌گیری از «دیالکتیک تهاجمی» کی یرکگور و مارکس در نقد جامعه و فرهنگ بورژوای مسیحی، تصویری تأثیرگذار و زنده از تعاطی دین و فرهنگ مدرن را به نمایش می‌گذارد و گویی اثبات می‌کند که مباحث الاهیات بدون الاهیات فرهنگ بی‌ثمر و عقیم می‌ماند. این اثر شامل چهار بخش و هر بخش دارای چند فصل می‌باشد که ذیلاً به معرفی مختصر آن می‌پردازیم.

مطالعات تطبیقی از حوزه های بسیار مفید و جذاب در رشته الهیات و ادیان و عرفان است. برای مقایسه تطبیقی عقاید دو اندیشمند که متعلق به دو حوزه فکری و فرهنگی متفاوت هستند باید ضمن بررسی نحله قکری و نظام الهیاتی آنان، به مبانی و اصولی که در تبیین بحث مطروحه به کار برده اند پرداخت. تبیین ماهیت ایمان از جمله مفاهیم مهمی است که زمینه ساز بسیاری از مباحث الهیاتی و کلامی شده و پرداختن به آن از اصلی ترین مباحث متکلمان ادیان به شمار می رود. با توجه به اهمیت این مسئله، پژوهش حاضر در صدد است با بررسی پیشینه تاریخی و بستر پیدایش مفهوم ایمان درجریان کلام اسلامی و مسیحیت و سپس تبیین ماهیت آن از دیدگاه محمد غزالی و پل تیلیخ به مقایسه تطبیقی آرای این دو اندیشمند درباب ماهیت ایمان و ارتباط ایمان با عناصر مرتبط بپردازد. غزالی ایمان را برابر با تصدیق و مکان آن را قلب می داند. ایمان در نظر وی امری ماورای عقل است که با تسلیم به آنچه از منبع وحی ناشی می شود به دست می آید. پل تیلیخ ایمان را حالت دلبستگی نهایی عنوان می کند که عناصر عقل، اراده و احساس را در برگرفته و به آنها وحدت می بخشد. با این حال این دو متفکر بزرگ علی رغم اختلاف نظردر بعضی مولفه های ایمان، در مباحثی همچون برتری ساحت ایمان بر ساحت عقل، مرتبط نبودن ایمان به عمل، اختیاری بودن ایمان و همچنین نقش ایمان در تجربه حضور الهی و ... اتفاق نظر دارند.

دیدگاه سهروردی و تیلیخ در باب علم الهی را می‌توان از جهاتی مورد تطبیق قرار داد. در این تطبیق، دو وجه قرابت و دو وجه تمایز به دست می‌آید. وجه قرابت‌ها از این قرارند: نخست، هر دو قائل به معنایی واحد از ذات الهی هستند. دوم، هر دو به ضرورت علم به ذات اعتقاد داشته و خداوند را فی‌ذاته عالم می‌دانند. این علم نیز اعم از علم به خود و علم به اشیاست. وجوه تمایز نیز به این شرح است: نخست، رویکرد و مبنای آن دو نسبت به خداوند و نسبت علم الهی به اشیا متفاوت است؛ با این توضیح که در اندیشه تیلیخ، صرف‌الوجودی مستلزم عدم موجودیت خداوند است و اینکه بر این اساس، نسبت علم به خدا را باید نمادین دانسته و معنای جدیدی از آن به دست داد؛ اما در اندیشه سهروردی، خداوند دارای کمالات عینی بوده و موجود است؛ ضمن آنکه خداوند به منزله علةالعلل، علم حقیقی به تمام اشیا دارد. دوم، علم به کثرات در اندیشه تیلیخ به معنای آگاهی از گذشته، حال و آینده آن‌ها نیست؛ اما از نگاه سهروردی، خداوند به مبادی اشیا عالم بوده و بر مبنای اضافه اشراقیه، به علم حضوری از گذشته، حال و آینده اشیا آگاه است.

معجزه (Miracle) در عرف عام بر حوادثی شگفت‌آور، فوق قدرت بشری، خارج از جریان عادی طبیعت و حوادث فراطبیعی اطلاق می‌شود. در مسیحیت معجزات عیسی را بینه‌هایی برای تأیید ماهیت الهی او می‌دانند و بنا به قول پولوس قدیس یکی از معجزه‌های مسیحی (رستاخیز) آن اندازه ضروری است که دین مسیحیت بدون آن ناممکن می‌شود؛ از این رو بررسی برهان معجزه برای دین پژوهان حائز اهمیت است. نوشتار پیش رو با روش کتابخانه‌ای و به شیوه‌ی توصیفی - تحلیلی به بررسی روایت‌های جدید برهان مسیحی اثبات وجود خدا از راه معجزه می‌پردازد؛ روایت قدیم از راه معجزه‌ها با اشکالات هیوم، مک کینون و فلو به چالش کشیده شده است. در برابر این اشکالات إلاهیدانان دو موضع را برگزیدند: گروهی مانند تیلیش و هالند، تلاش کردند که معجزه را از مفهوم اصلی آن خارج ساخته و با ارائه‌ی تعریفی جدید از معجزه، آن را قابل دفاع نمایند. 2. گروهی نیز مانند سویین برن با پذیرفتن تعریف سنتی معجزه با چینش استدلالاتی، در مقام پاسخگویی به اشکالات وارده بر این برهان قرار گرفته و تلاش کردند تا حمل حکم قدیمی - عدم امکان معجزه- را بر این موضوع - معجزه- ممتنع سازند. در مقام ارزیابی بین این دو موضع باید گفت که إلاهیدانانی که به بازسازی استدلال‌های برهان معجزه پرداخته‌اند، رویکردی معقولانه‌تر دارند؛ چرا که گروه اول، معجزه را به مثابه یک برهان، از برهانی بودن خود خارج می‌سازند و اگر نگوییم مرتکب مغالطه‌ی عدول از تعریف شده‌اند در نهایت، کارشان به نفی معجزه و یا به تقلیل گرایی می‌انجامد. اما موضع گروه دوم افزون برآنکه تقریر معجزه را از صورت برهانی خارج نمی‌کند، همچنان کارکرد آن را برای جامعه خداناباوران حفظ می‌کند.

یکی از مسائلی که در کلام مسیحی بحثهای دامنه‌داری را موجب شده، تبیین نحوة رابطة میان دو قلمرو اگزیستانس (جهان اسفل) و ذات (جهان برتر) است. پاسخ به این مسئله از آن جهت که می‌تواند راه‌حلی برای معضل بی‌معنایی و نهیلیسم ارائه دهد، حائز اهمیت است. معنای از دست رفتة جهان باید از راه تعامل میان خدا و جهان اگزیستانس به آن بازگردانده شود و از این رو رابطة دیالکتیکی میان این دو قلمرو ظاهراً از هم جدا افتاده می‌تواند در عین حال دو کارکرد معنابخشی و نجات را ایفا کند. بر اساس پیشنهاد کارل بارت، فاصله‌ای که جهان را از قلمرو الهی جدا کرده با تکیه بر عقل و قوای بشری قابل عبور نیست و لاجرم باید خود خدا با ارادة مطلقش وارد عمل شده و جهان را نجات دهد. در مقابل پل تیلیش معتقد است که همان نظامی که خلقت را موجب شده، از دل خود امکانات نجات را نیز ارائه می‌کند و این دو نمی‌توانند بی‌ارتباط باشند. بدین ترتیب برای نجات لازم نیست که نظام خلقت نقض شده و معنا از فراسوی جهان به آن افاضه شود. با پذیرش اینکه جهان بطور کامل تهی از معنا نیست می‌توان از جنبة مثبت به آن «آری» گفت هر چند ضرورت «نه» گفتن به ابهامات و تضادهای جهان هبوط‌یافته همچنان وجود دارد. در این مقاله ضمن بررسی نظریة بارت و نقدهای تیلیش بر آن، نشان خواهیم داد که تیلیش چگونه ایدة «آری‌گویی» نیچه را برای ارائة دیالکتیکی ایجابی به کار می‌گیرد.