آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رسائل الجاحظ(الرسائل السیاسیّة)، از جمله آثار جاحظ است كه در مجموعه‌اى تحت عنوان «رسائل الجاحظ» در موضوع كلام، ادبیات و سیاست به زبان عربى به چاپ رسيده است.

رسائل الجاحظ(الرسائل الكلامية)، از جمله آثار جاحظ است كه در مجموعه‌اى تحت عنوان «رسائل الجاحظ» در موضوع كلام، ادبیات و سیاست به زبان عربى به چاپ رسيده است.

این مجموعه شامل 9 رساله از جاحظ است: 1-رسالة رثاء وتأبین 2-رسالة فصول فی الهجاء 3-رسالة تفاریق من کلام الجاحظ عن محمد بن الجهم 4-رسالة فی علی بن ابی طالب و آله من بنی هاشم 5-رسالة فی الترجیح والتفضیل 6-رسالة الجد والهزل 7-رسالة المعاد والمعاش 8-رسالة فصل ما بین العداوة والحسد 9-رسالة کتمان السر وحفظ اللسان

نقض العثمانیة، رديه‌اى است كه ابوجعفر محمد بن عبدالله اسكافى بر كتاب "عثمانيه" جاحظ نوشته است. از متن اين رساله ظاهرا جزئى از آنچه ابن ابى‌الحديد در جاهاى مختلف شرح نهج‌البلاغه از آن نقل كرده، در دست نيست و تنها نسخه شناسايى شده آن نيز بر گرفته از همين كتاب است. دو گردآورى از نقض العثمانيه بر مبناى منقولات ابن ابى‌الحديد صورت گرفته و به چاپ رسيده است: ضميمة العثمانيه جاحظ كه در سال 1374ق در قاهره به كوشش عبدالسلام هارون منتشر شده است. در مجموعه رسائل جاحظ كه به كوشش حسن سندوبى به سال 1352ق در قاهره چاپ شده است. رديه‌هاى ديگرى نيز بر كتاب عثمانيه جاحظ نوشته‌اند و جالب اين جاست كه خود جاحظ نيز رديه‌اى بر اين رساله دارد. موضوع كتاب كلامى (معتزلى) مى‌باشد كه مؤلف محترم با انگيزه پاسخ به ادعاهاى دروغين جاحظ درباره اعتقادات عثمانيه نگاشته است. در اين كتاب به هيچ باب و فصلى اشاره نشده است و مؤلف، موردى به موضوعى اشاره كرده و سپس به پاسخ آن پرداخته است. جاحظ، همانگونه كه خود تصريح كرده، مقصودش از تأليف و نوشتن، بيشتر سرگرمى و اسطوره سازى بود و نه تعليم و تربيت، چنانچه شاگردش ابن قتيبه دينورى در كتاب مختلف الحديث درباره وى مى‌نويسد: تجده فى كتبه للمضاحيك و العبث... نوشته‌هايش شبيه طنز و بيهوده‌گوئى بود. در عصر جاحظ، عباسيان با طرفدارى صورى از علويان، پيروان آنها را سركوب كردند و با سرگرم كردن علما و دانشمندان به بحث‌هاى حاشيه‌اى عقايد و كلام و مجادله و گاه منازعه، آنها را از پرداختن به مسائل اساسى و سرنوشت ساز زعامت و خلافت بازداشته بودند. بدين سبب براى امثال جاحظ فضاى باز مناسبى ايجاد شد تا آنچه عباسيان مى‌خواهند، به نگارش درآورند كه يكى از آن نوشته‌ها كتاب "عثمانيه" بود كه در آن به تبيين و تدوين اعتقادات پوچ عثمانيه پرداخت. هر خواننده‌اى در نگاه اول مى‌فهمد كه كتاب پر از سفسطه‌گرى، اخبار دروغ و اراجيف عجيبه‌اى است.

كتاب النابتة: از اين رساله گاهى به اسم «رسالة فى بنى امية» نيز نام برده شده است. اين كتاب را جاحظ در رد گروهى از مسلمانان كه در زمان جاحظ پديد آمده و به نام نابته مشهور شده بودند، نوشته است. نابته قائل‌اند كه سبّ معاويه و لعن او جائز نيست و اين اساسى ‌ترين نظريۀ آنها بوده، ولى علاوه بر آن قائل به تشبيه، قدم قرآن، جبر و... مى‌باشند. در واقع گروه نابته پيروان اهل حديث به خصوص احمد حنبل مى‌باشند كه همين آراء با تغييرهاى جزيى در بين بعضى از اهل سنت وجود دارد. مؤلف در اين رساله علاوه بر نقد آراء نابته، گزارشى نيز از تاريخ صدر اسلام تا عصر اموى ارائه مى‌كند. او عصر پيامبر(ص) و ابوبكر و عمر و 6 سال اول عثمان را عهد وحدت و الفت مسلمانان دانسته و قائل شده كه در اين زمان بدعت و فسادى حاصل نشده است؛ اما بعد از اين 6 سال، زمان خلافت عثمان زمان فتنه و فساد و اختلاف بين مسلمانان مى‌باشد، لذا بعضى از مسلمانان او را به سوء مديريت و بعضى به اختلاس از اموال بيت المال و كوتاهى در حفظ آن و تقسيم ناعادلانه آن متهم كرده و به منزل او هجوم آورده و او را كشتند. البته جاحظ كشتن خليفه را محكوم مى‌كند، چون خون فاسق در نزد او همچون خون مؤمن محترم است و لكن قائل است، او به خاطر ارتكاب بعضى اشتباهات و گناهان فاسق مى‌باشد. جاحظ بعضى از فتن و بلايائى كه عالم اسلام را بعد از عثمان فرا گرفت، از آثار و نتايج رفتار عثمان مى‌داند. مصائبى همچون جنگ جمل و جنگ صفين و جنگ نهروان و كشته شدن امیرالمؤمنین(ع) به دست ابن ملجم. وى موارد متعددى از فسادهاى معاويه را برمى‌شمارد كه اين همه فساد در نظر او مستلزم جواز سب او است. همچنين در مورد يزيد بن معاويه و فسادهاى او در اسلام سخن گفته و در آخر نتيجه مى‌گيرد كه «إن‌هذه الاعمال تدل على القسوة و الحقد و النصب و النفاق و اليقين المدخول و الايمان المخروج و عدم الاخلاص للنبى» او پس از آن به بقيه فسادهاى خاندان اميه اشاره مى‌كند. این رساله هم به صورت مستقل و هم در مجموعه رسائل جاحظ منتشر گردیده است.