آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر در پی آسیب شناسی وضعیت موجود پژوهش و پژوهشگری در حوزه دین در داخل ایران است. این نوشتار به آسیب های روان شناختی، روش شناختی و اجرایی پژوهش می پردازد و در موارد لزوم راهکارهای مناسب را پیشنهاد می کند. در این مقاله بیشتر، از روش مشاهده و تجربه در گردآوری اطلاعات استفاده شده است، هر چند که به نمونه های عینی و تاریخی نیز توجه شده است.

یکی از گرایش‌های تفسیر قرآن کریم، گرایش نواعتزالی مصر یا تفسیر ادبی است که با توجّه به تخصّص یک مفسّر یا علاقه شخصی خود، اساساً به کاوش علوم ادبی در قرآن مانند صرف، نحو، لغت و بلاغت می‌پردازد و با تکیه بر این علوم ادبی، آیات قرآن را تحلیل کرده و قرآن را تفسیر می‌کند. تفسیر ادبی، تغییر و تحوّلات چشمگیری را پشت سر گذاشته و نهایتاً در عصر جدید به شکوفایی و تکامل رسیده است. این جریان که با ظهور طه حسین در مصر آغاز گردید، در ادامه توسّط امین خولی و شاگرد او بنت الشاطی ادامه یافت و در افکار نصر حامد ابوزید به اوج خود رسید. نخستین هدف این تفاسیر، فهم ادبی خالص قرآن بدون هیچ پیش شرطی است. برای این گرایش تفسیری، عناصر شاخصی از قبیل نگاه سیستماتیک به آیات، عدم ترادف، تقدم قرآن بر قواعد ادبیاتی، عنایت به فرهنگ عصر نزول، مخالفت با تفسیر علمی به معنای خاص و ... ذکر شده است که تا حدود زیادی به تفسیر ادبی هویتی جدید بخشیده است. دراین نوشتار، سعی بر آن است که با مطالعه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی - تحلیلی، کارکرد هر عنصر در تفسیر قرآن کریم، به‌صورت تفصیلی مورد واکاوی قرار گرفته و بیان گردد.

علم قرائات مانند هر علم دیگر دارای منابعی است. منابع این علم، به لحاظ‌ها و معیارهای متعددی قابل ارائه و بررسی است. نظام‌مندی و تقسیم‌بندی دقیق این منابع به علل متعددی دشوار است. ارتباط علم قرائت با علوم بسیار است. رویکردهای مختلف دانشمندان در تألیف، وجود علوم پیش‌نیاز و آلی برای فراگیری قرائات، وجود نگارش‌ها در مسائل جزئی مربوط به علمی خاص، وجود مطالب قرائات در ضمن کتب مربوط به دانش‌های دیگر (تفسیر و علوم قرآنی)، و تألیفات بسیار زیاد در موضوع قرائات از جمله این علل است. نگارنده در این نوشتار بر آن است تا با بررسی منابع علم قرائات به صورت مختصر، به گونه‌شناسی و تقسیم‌بندی آنها بر اساس علوم مورد نیاز بپردازد که در قسمت اول کلیاتی درباره منبع‌شناسی علوم و فنون قرائات مطرح گردیده و ده گونه تقسیم بندی برای منابع قرائات بر اساس ده ملاک مختلف معرفی و پیشنهاد شده است. در پایان نیز به معرفی اهم منابع علم الرسم قرآن کریم پرداخته شده است. معرفی کتب مهم علم الرسم، بررسی اهم کتب منظوم در این موضوع و بررسی شیوه نگارش کتب علم الرسم از مباحث این قمست می‌باشد.

دانش وقف و ابتدا از تأثیرگذارترین دانش‌ها در زمینه علوم و فنون قرائات است. توجه به تدوین و تألیف در این‌باره از ابتدای قرن دوم به بعد کاملاً مشهود است. نویسندگان و دانشمندان اسلامی در حوزه‌های مختلف مانند علوم قرآن، قرائات، و تجوید از پرداختن و توجه به این دانش غافل نبوده‌اند. بیش از صد تألیف مستقل در این حوزه به ثبت رسیده است. توجه به گونه‌های مختلف تألیفات در این‌باره، زمینه استفاده بهتر برای دانش‌پژوهان را فراهم می‌نماید. نگارنده در این مقال بر آن است تا با بررسی منابع متعدد این علم، به گونه‌شناسی و رویکرد دانشمندان اسلامی در این حوزه بپردازد. در این‌باره چهار نوع تقسیم‌بندی منابع بر اساس اختصاص داشتن به حوزه وقف و ابتدا، مراحل تاریخی، کتب مشهور و کتب منظوم در این‌باره ارائه گردیده، سپس مورد بررسی واقع شده است.

از مهم‌ترین عرصه‌های مورد توجه در حوزه علوم و فنون قرائات از صدر اسلام تا کنون، عرصه دانش تجوید است. تألیفات بسیار زیادی از قرن چهارم به بعد از سوی دانشمندان اسلامی در این عرصه ارائه شده است. این تألیفات بر اساس ملاک های مختلف به اقسامی مانند اختصاصی مانند «نهایة القول المفید فی علم تجوید القرآن» نوشته مکی جریسی و غیر اختصاصی تقسیم می‌گردد. منابع غیر اختصاصی را می‌توان در پنج دانش لغت و زبان‌شناسی، نحو، صرف، علوم قرآنی، قرائات و علم الاصوات تقسیم نمود. منابع تحلیلی مانند «التمهید ابن جزری» و توصیفی (کاربردی و آموزشی) مانند «علم التجوید غوثانی»، منابع منظوم، تطبیقی و غیر تطبیقی، کتب شرح، کتب مصطلحات تجویدی و کتب امامیه از دیگر اقسام منابع دانش تجوید به حساب می‌آید. تألیف کتب بر اساس سطح مخاطبان با معیارهای سن و سطح یادگیری، بررسی دیدگاه اهل بیت در عرصه دانش تجوید، تأثیر دانش تجوید در دانش‌های لغت، زبان‌شناسی و بلاغت، سبک شناسی کتب تجویدی بر اساس مؤلفان‌، تألیف کتاب جامع اصطلاحات تجویدی همراه با تحلیل آن و بررسی آثار شیعه در زمینه تجوید از گذشته تاکنون، از زمینه‌های مورد نیاز جهت فعالیت در حوزه دانش تجوید می‌باشد. این نوشتار بر آن است تا با بررسی کتب مرتبط با دانش تجوید اعم از کتب شیعه و اهل سنت و در قالب اقسام فوق، به گونه‌شناسی آنها پرداخته و زمینه‌های فعالیت در این حیطه را ارائه نماید.