آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نَسخ یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز قرآنی است. نسخ در نظر متقدمان بیشتر در همان معنای لغوی «ازاله» به کار رفته لذا به مخصص و مقید و هر آنچه استثناء و تبصره‌ای بر کلیات و عمومات بوده ناسخ می‌گفتند. این در حالی است که متأخّران، مفهوم نسخ را محدودتر دانسته و تمایز روشنی بین نسخ، عام، خاص، مطلق، مقید و استثناء قائل بودند. از آنجایی که اصطلاح نسخ یک تعریف ثابت در بین علما نداشته است، شاهد اختلاف نظر فراوانی در تعداد آیات ناسخ و منسوخ هستیم به گونه‌ای که متقدمین شمارگان زیادی را به عنوان آیات ناسخ و منسوخ گزارش کرده‌اند، اما در عصر حاضر با توجه به دقت در معنا اصطلاحی نسخ، تنها در صورتی که بین دو آیه اختلاف عمیقی باشد به گونه‌ای که جمع حکم دو آیه با هم ممکن نباشد، حکم به نسخ می‌شود به خاطر همین، آمار بسیار کمتری ارائه ‌شده است و حتی شاهد انکار وجود آیه منسوخ در قرآن هستیم. اما مستشرقان بدون تفکیک در تعریف نسخ دیدگاه حداکثری در شمارگان آیات ناسخ و منسوخ دارند. از آنجایی که نسخ را نتیجه تعارضات در قرآن می‌دانند و وجود تعارض در قرآن یک عیب بر آن محسوب می‌شود، علاقه‌مندند که تعداد آیات ناسخ و منسوخ را بسیار زیاد نشان بدهند. مدخل نسخ دایرة المعارف یکی از جاهایی که لازم است مورد بررسی و نقد قرار گیرد در این پژوهش کلیه مواردی را که در مدخل نسخ دائرة المعارف اسلامی لایدن به عنوان مورد نسخ ادعا شده است بررسی کردیم و نتیجه گرفتیم که در هیچ کدام از موارد ذکر شده نسخ مصطلح صورت نگرفته است. و در قرآن آیه منسوخی به معنای مصطلح آن وجود ندارد و کلیه موارد ادعایی یا مصداق تقیید مطلق و یا تخصیص عام و یا نسخ تمهیدی و مشروط است.

این پژوهش به معرفی، بررسی و نقد مدخل علی بن أبی‌طالبg از دانش‌نامه قرآن کریم اولیورلیمن می‌پردازد. نویسنده مقاله ، ترجمه متن مقاله، و نقاط قوت و نقاط ضعف مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای می‌باشد. نویسنده مقاله اگرچه مسلمان نیست اما در این زمینه تخصص دارد و به موضوع تحقیق آشنا است و به برخی دیدگاه‌های شیعه، اهل سنت و صوفیه در باره حضرت علیg اشاره کرده و از یک جانبه گرایی پرهیز به عمل آورده و بسیاری از فضائل امام علیg بیان گردیده است. از مهم‌ترین اشکالات این مدخل، عدم جامعیت آن است؛ و نیز به رابطه علیg با قرآن تا حدی اشاره شده است اما درباره رابطه قرآن با علیg گویا نیست، به اختلاف مصحف‌ها اشاره شده در حالی که اصل قرآن واحد است و اختلافی در آن نیست، گفته شده گردآوری قرآن بعد از پیامبر انجام گرفته اما در این زمینه در میان قرآن پژوهان شیعه دو دیدگاه وجود دارد، و عدم مستندسازی کامل، از دیگر اشکالات این مدخل می‌باشد، منابعی که دراین مدخل استفاده شده، همگی جزء منابع اسماعیلیه و اهل سنت بوده و به هیچ یک از منابع شیعه دوازده امامی ارجاعی صورت نگرفته است.

دانشنامه‌نویسی پیرامون علوم و معارف قرآنی یکی از رویکردهای مستشرقان یا همان قرآن‌پژوهان غیرمسلمان در دوران معاصر است. دانشنامه‌ قرآن (The Qur'an: An Encyclopedia) ویراسته «الیور لیمن» استاد مطالعات فلسفی در دانشگاه کنتاکی (آمریکا) و متخصص در فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی یهودی قرون میانه، یکی از همین موارد است. یکی از مباحث مهم این دانشنامه، بحث «اعجاز یا تقلیدناپذیری» قرآن است. بحث اعجاز قرآن در این دانشنامه در چند مدخل از جمله: مدخل‌های اعجاز قرآن، مطالعات قرآنی، معجزه‌ بودنِ قرآن، زبان و قرآن مطرح شده است. اما پیکره اصلی بحث در همان مقاله یا مدخل «اعجاز قرآن» اثر «اشتفان ویلد» ارایه شده است؛ بیان این دانشنامه درباره «اعجاز قرآن»، به رغم داشتن نقاط قوتی مانند، بیان ساده و روان، طرح اکثر جوانب بحث، و ...، حاوی ادعاهایی است که نیازمند تامل و بررسی هستند. از جمله‌ می‌توان به این موارد اشاره نمود: پیشینه و سابقه وجودیِ شفاهی و مکتوب بحث اعجاز؛ تحدّی قرآن و ادعای تحدی به آوردن یک آیه مثل قرآن؛ اعتقاد به اعجاز قرآن و مقایسه آن با اعتقاد اهل کتاب به اعجاز عهدین؛ هجمه‌ها و شبهات و نیز دفاعیات برخی مستشرقان از اعجاز قرآن و وضعیت مباحث اعجاز در سده اخیر.

یکی از مباحث مهم و اصولی علوم قرآن، وحیانی بودن آیات قرآن کریم است. با این وجود در عصر حاضر علیه قرآن نظریاتی جدیدی مطرح شده است تا وحیانی و قدسی بودن قرآن، متزلزل شود. شبهه «نامه‌انگاری آیات قرآن» از مسائل و نظریاتی است که در رابطه با این موضوع در کتاب «نامه­‌هایی برای محمد(ص) پیامبر» ادعا شده است؛ به‌طوری که در این نظریه آمده است که قرآن کریم یک سری نامه‌­ها و ملحقاتی است که از طرف فرقه‌­ای به نام «ابیونی» بر پیامبر اسلام(ص) ارسال می‌شده است. در نظریه حاضر آمده است که با طرح این مطلب، بسیاری از مسائل قرآن از قبیل حروف مقطعه و ابهام در ضمایر، حل ‌و فصل می‌­گردد. نویسنده کتاب «نامه‌­هایی برای محمد(ص) پیامبر» برای اثبات فرضیه نامه بودن قرآن کریم به ذکر دلایلی هم‌چون عدم انسجام در آیات قرآن، وجود لغات غیر عربی و ذکر حروف مقطعه در صدر سور پرداخته است. در این جستار با رویکردی تحلیلی و انتقادی به بررسی فرضیه نامه بودن قرآن کریم پرداخته شد و حاصل پژوهش آن‌که هیچ‌کدام از دلایل صاحب فرضیه با آیات قرآن و تاریخ منطبق نیست و نویسنده کتاب «نامه­‌هایی برای محمد(ص) پیامبر» در فرضیه خویش به‌جای استناد به ادله متقن، بیشتر بر حدسیات و اوهام متکی است.

بخشی از آیات قرآن کریم به توصیف قیامت و رویدادهای آن از جمله وضعمجرمان در قیامت می‌پردازد. از این میان، آیاتی استنطاق و پرسش از مجرمان و اعمالشان را حتمی می‌انگاردو به تأکید، پرسش از عموم مردم، گناهکاران و حتی فرستادگانالهی را گزارش می‌دهد و پاره‌ای دیگر از آن، بر عدم پرسش از مجرمان و افعال مجرمانه‌شان دلالت دارد. از این‌رو، بین دلالات این دودسته از آیات، ناسازگاری و تناقض (ظاهری) پدیدار شده است. مفسران قرآن کریم کوشیده‌اند با تبیین درستآیات، تناقض یاد شده را مرتفع سازند. عدم توجه به موقعیتمکانی پرسش، اختلاف موضوع پرسش در آیات،توجه نداشتن به شرائط تناقض بین دو گزاره و نهایتاً عدم توجهبه قواعد تفسیر از جمله پاسخ‌هایی است که به این تناقض ظاهری داده شده است. پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی آیات مورد نظر و گونه‌شناسیآیات پرسمان گناهکاران، ضمن بهره‌مندی از قواعد تفسیر، تعدد پرسش‌ها، نفیپرسش حقیقی و اثبات پرسش‌های مجازی و نیز بیان تعدد مواقف در آخرترا تبیین نموده و به تناقض ‌نمایی‌های این دسته آیات قرآنی، پاسخی مستدّل ارائه کند.

تربیت قرآنی مطمئن‌ترین برنامه برای رشد همه جانبه آدمی است که بر اساس توحید و عبودیت خداوند متعال بنا شده و بر فطرت، اختیار، عقلانیت و معرفت‌پذیری انسان تکیه دارد. بدین منظور عده‌ای درصدد این برآمدند که قرآن را از دریچه تعلیم و تربیت تفسیر کنند، روش تفسیر تربیتی یک روش علمی اجتهادی است مبتنی بر گردآوری آیات مرتبط، منظومه سازی آیات، نظام سازی و استخراج قواعد کلان که هدفش؛ کشف مقاصد و مدالیل آیاتی است که می‌تواند تغییری در ساحت بدن، ذهن، روح و رفتار متربی ایجاد کند. این نوع تفسیر آسیب‌هایی هم‌چون عدم صلاحیت مفسر و عدم پایبندی به مبانی را دارد که منجر به تفسیر رأی خواهد شد. برخی از تفاسیر ترتیبی نکات تربیتی پر رنگ‌تری دارند، لکن بنای بر این‌که تفسیرشان تربیتی باشد نداشته‌اند به صورت نمونه: المنار، مهر و... و برخی با عنوان تربیتی به نگارش درآمده‌اند مثل: «نخستین‌تفسیر‌تربیتی» اثر حسین میرزاخانی؛ «التفسیر التربوی» اثر دکتر أنور الباز؛ «تفسیر القرآن المرتب منهج للیسر التربوی» اثر دکتر اسعد احمد علی که هر سه تفسیر ضعف‌های جدی چون رویکرد غیر تربیتی بر خلاف نام‌‌شان، تفسیر ناقص قرآن و... دارند. از معروف‌ترین تفاسیر موضوعی تربیتی موجود: «تفسیر موضوعی تربیتی» اثر دکتر علیرضا اعرافی؛ «تفسیر موضوعی میان رشته‌ای قرآن و علوم: قرآن و تربیت» اثر دکتر رضایی اصفهانی؛ «ملامح التفسیر التربوی للقرآن الکریم» اثر ابراهیم بن سعید الدوسری؛ «التفسیر التربوی للقرآن الکریم» اثر هاشم ابو خمسین است. در دو تفسیر اخیر به معرفی اجمالی مفسر بسنده شد اما به تفاسیر موضوعی نخست، اجمالا پرداخته و محاسن و معایب‌شان بررسی گردید.

انقلاب شکوهمند اسلامی ایران که در بهمن ماه سال 1357ش به رهبری امام خمینیe در ایران به ثمر رسید، دارای آثار زیادی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، علمی، اقتصادی و ... بود. در این میان نقش انقلاب اسلامی در پیدایش و رشد مطالعات قرآنی چشم‌گیر بوده است اما در خصوص مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم انسانی قبل از انقلاب اسلامی در ایران، مباحث منسجمی وجود نداشت و به برکت انقلاب این مباحث در سه محور پایه‌گزاری شد: محور پژوهش‌های میان‌رشته‌ای (مثل تفاسیر ـ تک نگاری‌ها ـ مجلات ـ همایش‌ها) و محور آموزش‌های میان‌رشته‌ای (مثل ایجاد رشته‌های دکتری و نیز سطح سه قرآن و علوم و رشته‌های معارف اسلامی و علوم انسانی) و نیز محور نظریه‌پردازی‌های میان‌رشته‌ای (مثل نظریه تفسیر موضوعی میان رشته‌ای، اعجازشناختی قرآن و نظریه‌های مرتبط مثل بطن، نسخ تمهیدی و تدریجی و ...) سپس با تشویق مقام معظم رهبری (دامت برکاته) و با همت حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های متعدد این محورها رشد قابل توجهی پیدا کرده است.

نویسنده در این مقاله تاریخچه پیدایش «نظریه اعجاز علمی قرآن» از حدود یک قرن پیش تاکنون را گزارش و معنای لغوی و اصطلاحی معجزه را بررسی می‌کند و یادآور می‌شود که بر اساس احادیث اسلامی، معجزه هر پیامبر متناسب با پیشرفت‌های علمی عصر خویش بود. در ادامه اقسام معجزات «موقت» و «جاویدان» را بیان می‌کند و توضیح می‌دهد که قلمرو اعجاز قرآن از اطلاق آیات تحدّی به دست می‌آید که شامل همه افراد، زمان‌ها و ابعاد اعجاز قرآن می‌شود. سپس وجوه یازده‌گانه اعجاز قرآن (فصاحت و بلاغت، معارف عالی، اعجاز موسیقیایی، نبود اختلاف، بیان اسرار خلقت، اخبارغیبی، صرفه و...) را بیان و همه وجوه اعجاز، غیر از صرفه، را می‌پذیرد. آن‌گاه اعجاز علمی قرآن را تعریف می‌کند که عبارت است از «اخبار غیبی و اسرار خلقت که در قرآن آمده و مدت‌ها بعد کشف شده است». در ادامه ضواط اعجاز علمی قرآن و مبانی آن را توضیح می‌دهد و در پایان مهم‌ترین اشکال‌ها به اعجاز علمی را بررسی می‌کند.