آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پند پیران از متون عرفانی به جامانده از قرن پنجم هجری است که نویسندۀ آن ناشناخته است. این کتاب مجموعه ای از حکایات را با موضوعات مختلف در خود جای داده است. یکی از مهم ترین موضوعاتی که در حکایات این کتاب جلوه گری می کند، تصوف و عرفان است. منبع حکایات این کتاب که دربارۀ صوفیان مشهور قرن سوم هجری و شیوۀ زندگی و کرامات ایشان است، ناشناخته مانده و بدان اشاره ای نشده است؛ بنابراین، در این گفتار برآنیم با کنکاش در منابع عربی و ایرانی سرچشمه های این حکایات را پیدا کنیم. براساس یافته های پژوهش، حکایات این کتاب در منابع عربی و برخی منابع ایرانی کهن که پیش از پند پیران یا هم عصر آن بوده ، نقل شده اند. این مسأله نشان می دهد که نویسندۀ پند پیران همۀ حکایات را با ذوق و قریحۀ خویش به نگارش در نیاورده، بلکه از منابع پیشین نیز استفاده کرده است. همچنین این حکایات در منابع پس از پند پیران با تغییر و تفاوت نقل شده اند که نشان می دهد این روندی عمومی است که در گذشتۀ دور در ادبیات وجود داشته و مختص به دورۀ خاصی نیست. همچنین ردپای حکایات پند پیران به عنوان یکی از متون کهن را می توان در منابع بعدی ایرانی نیز یافت.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مولانا فخرالدین علی صفی از نویسندگان قرن 10 هجری و صاحب کتاب ارزشمند لطائف الطوائف است. این کتاب بطور مستقل در باب محاضرات و مناظرات است و نیز مجموعه ای از لطایف طبقات مختلف جامعه را با نثری ساده و روان بیان کرده، که دارای فواید تاریخی و ادبی بی شماری است. صفی مطالب این کتاب را از میان کتاب های پیشینیان خود جمع آوری کرده و نیز اطلاعات عصر خود را به آن اضافه کرده است. این کتاب به بخش های مختلفی تقسیم شده و در هر بخش به یکی از مسائل سیاسی، اجتماعی، دینی و غیره می پردازد. آنچه باعث تمایز این اثر از آثار مشابه خود می شود این است که در پرداختن به مسائل مذکور از حکایات طنزآمیزی استفاده کرده که موجب تاثیرگذاری مطالب در ذهن مخاطب می شود. نکته قابل ذکر این است که او در بیان این حکایات با توجه به ماهیت عربی و اشخاص آن، در موارد اندکی به منابع عربی آن اشاره کرده است. این مقاله قصد بررسی و جستجوی منابع عربی باب چهارم این کتاب با موضوع «لطایف امراء، مقربان، وزراء و ارباب دیوان» را دارد که صفی جز ثمارالقلوب ثعالبی نامی از منابع مورد استفاده خود نبرده است.

محمد تقی بهار (1265-13330ش) مشهور به ملک الشعرا در آثار خود به ویژه اشعار دوران جوانی اش، متاثر از محتوا و شیوه بیانی قرآن کریم است. وی در اشعار خود هفت گونه از آیات و مفاهیم قرآن استفاده می کند. در مواردی از مفاهیم قرآن بدون استفاده از لفظ اقتباس می کند، در بخشی از ابیات از یک کلمه قرآنی یا بخشی از یک آیه برای افاده مفهوم آیه و در بسیاری از ابیات یک آیه کامل (یک مفهوم کامل) را برای افاده لفظ و معنی می آورد و در موارد دیگری تغییرات جزیی در آیات به وجود آورده، تا مناسب با قالب و وزن شعر گردد و از اشاره های تلمیحی استفاده بسیار می کند. آیات موجود در دیوان او اغلب دارای مفاهیم اعتقادی واخلاقی است، در بخش تلمیح به پیامبران کاربرد آیات بیشتر برای توصیف امور عادی زندگی و غالبا تشبیه و تمثیل است. تحولات فکری در طی دوران زندگی او را به تدریج از افکار دینی و قرآنی به سوی وطن پرستی، مبارزه با استبداد و تجدد سوق می دهد. به گونه ای که تاثیر قرآن در اشعار او کاهش یافته، در خدمت توصیف امور زندگی قرار می گیرد.

در دو کتاب الادب الصغیر و الکبیر که محققان آنها را ترجمه متون پهلوی و از اندرزهای ایرانی می دانند، دست کم 15 عبارت بی نام و نشان هست که ظاهرا بدون کم و کاست از نهج البلاغه نقل شده است. به علاوه در جای جای این دو اثر مضامین بسیاری از نهج البلاغه چون رگه های طلا لایه به لایه فرو خفته است. درج بی نام و نشان کلمات علی (ع) در این دو کتاب، مولفان بعد از ابن مقفع را به لجه اشتباه انداخت و موجب شد که برخی عبارت های نهج البلاغه به غلط به حکیمان ایرانی نسبت داده شود. نتیجه این مقاله اثبات جرعه نوشی ابن مقفع از آبشخور شیرین حکمت امام علی (ع) است. اگر کلان ابن مقفع سرمشق ادیبات عرب قرار گرفته و اقبال و قبولی تام یافته، به این سبب است که او ابجد خوان حکمت علی (ع) است.

ادیبان و صاحب نظران را اعتقاد بر این است که ابوالعتاهیه (213 یا 20930) خداوندگار و قافله سالار شعر زهد عربی است و اشعار زاهدانه او بر پیشانی شعر زهد عربی قرار دارد. ابداع و نوآوری او در اشعار زاهدانه، موجب تفاسیر مختلفی از سوی محققان شده است، چندان که گروهی، او را متاثر از حسن بصری، برخی او را وام دار اندیشه های مانوی و بودایی دانسته و عده ای از صاحب نظران نیز ریشه زهدیات او را در فرهنگ ایرانی جستجو کرده اند. در این تحقیق، با مقایسه تطبیقی بین کلام علی (ع) و اشعار ابو العتاهیه، نشان می دهیم که او بر خوان ادب علی (ع) نشسته و در سایه سار آن بالیده و تنفس کرده، به گونه ای که حکمت های روح افزای علی (ع)، دست کم در قالب (حل یا تحلیل) در 7 بیت از اشعار او بدون تغییر واژه، از کسوت نثر به لباس نظم درآمده است، به علاوه، واژگان کلام علی (ع) را در لایه های کلام خود گنجانده و در طرز سخن، نکته ها آموخته، تشبیهات و مضامین بسیاری را از نهج البلاغه، در نسج اشعار خود جاری ساخته است. از نتایج این تحقیق، تبیین یکی از جنبه های عمق و اعتلای کلام علی (ع)، یعنی سیطره بی مانند و تاثیر گسترده بر ادب عربی است. دیگر اینکه کلام علی (ع)، قبل از گردآوری نهج البلاغه، در بین ادیبان و سخن سنجان بزرگی چون ابو العتاهیه، معروف و شناخته شده بوده است.

صائب تبریزی از ستارگان پرفروغ آسمان ادب فارسی است که با نازک خیالی، پیوندهای شاعرانه ای بین حوادث و امور ایجاد می کند تا با تشبیه معقول به محسوس، از بدیهیات و امور واضح، پنجره ای به دنیای مفاهیم دیریاب بگشاید. حالات کودکان در این مشابه سازی ها، نقش قابل توجهی دارد به گونه ای که صفات و حالات آنها چون بازی، خاکبازی، ورق زدن کتاب، سنگ انداختن به درخت میوه، دویدن، گریه، میل به آغوش مادر، غفلت، قناعت، دندان در آوردن و ... از نمونه هایی است که به ترتیب برای تصویرسازی از مشغله های زندگی، غفلت و نادانی، آزار و اذیت خردمندان، شکایت، عشق و محبت، عبادت ظاهری و بی مغز و .... به کار برده است. بی شک این تصاویر بدیع و شگفت که گاه تشخیص رشته های پیوند طلایی آنها دشوار می نماید، نیازمند شرح و تحلیل است. در این مقاله بیش از بیست تمثیل از صائب را مورد تامل و تحلیل قرار داده ایم، تا نشان دهیم که این شاعر چگونه از حالات و ویژگی های کودکان برای تبیین حقایق زشت و زیبا که عمدتا نقش تربیتی و اخلاقی دارند، استفاده کرده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

سیدرضی برای سخنانی که از حضرت علی(ع) در نهج­البلاغه نقل کرده است، سند و مدرکی نیاورده است. با آنکه فصاحت و بلاغت علی(ع) برای عام و خاص امری بدیهی است، و بازتاب آن در نثر و نظم عربی و فارسـی روشن­تر از خورشید است، این امر از دیرباز موجب شده است برخی از علمای اهل سنت و در این اواخر برخی مستشرقـین و پـژوهشگران عرب در صحت انتساب این کتاب به علی(ع) تردید روا دارند. به همین سبب صاحب­نظران شیعه، تلاش گسترده­ای برای نشان دادن اسناد و مدارک نهج­البلاغه مبذول داشته­اند، دانشمندانی چون کاشف­الغطا، امتیاز علی­خان عرشی، عبدالزهرا حسینی، محمدمهدی جعفری و محمد دشتی، تلاش بسیار کرده­اند که با اشاره به منابع شیعه و اهل سنت صحت انتساب این حکمت­ها را به علی(ع) نشان داده هر یک سعی کرده­اند نقایص تحقیقات گذشتگان را کامل کنند. پژوهشگران این عرصه با وجود تلاش بسیار، موفق به کشف منابع بسیاری از سخنان منسوب به علی(ع) نهج­البلاغه نشده­اند. در این پژوهش­ها به سبب محدودیت­های مختلف از جمله عدم دسترسی به منابع عربی نقایص متعددی دیده می­شود که سخت نیازمند به بازنگری و بررسی مجدد است از جمله در این تحقیقات منابعی دیده می­شود که بعد جمع­آوری نهج­البلاغه نوشته شده­اند بسیاری از آنها از منابع شیعه است که از نظر اهل سنت و مخالفان قابل قبول نیست، برخی دیگر وجود خارجی ندارند و یا حـکمت را به شخصی غیر از عـلی(ع) نسبت داده­اند. در ایـن مقـاله ضمن نقد کتـاب­های اسنـاد نهج­البلاغه، با بررسی 250 حکمت از 480 حکمت منسوب به علی(ع) در نهج­البلاغه (حکمت­های شماره 1 تا 250) به اسناد و مدارکی از منابع اهل سنت (به­منزله خوشتر آن باشد که سر دلبران گفته آید در حدیث دیگران)، دست یافته­ایم که دیگر پژوهشگران و صاحب­نظران این امر به آن اشاره نکرده­اند. حاصل این پژوهش ارائه اسنادی از کتب اهل سنت است که برای اولین بار، صحت اسناد 100 حکمت از 250 حکمت اول نهج­البلاغه را به علی(ع) اثبات می­کند.