آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

طی دهۀ گذشته به نحوی روزافزون دریافته‎ایم که وقتی درصدد تکرار داده‎های نشریافته در مقالات معتبر علمی هستیم، نتایج اولیه به دست نمی‎آیند. به عبارتی بسیاری از مقالات نشریافته در علوم آزمایشی، از جمله پزشکی و روان‎شناسی نامعتبر هستند. این پدیده به بحرانی در علوم تجربی منجر شده است که در 2012 به «بحران تکرارپذیری» معروف شد. در مقالۀ حاضر ابتدا بحران معرفی، و نظر دانشمندان در مورد شدت آن بیان شده است. سپس پنج علت احتمالی برای بروز آن معرفی شده‎اند. دعوی مقاله آن است که مهم‌ترین علت را باید در سیاست‌گذاری‎های ناکارآمد فشار بر چاپ مقالات جستجو کرد. در بخش بعد نیز متناسب با پنج علت راهکارهایی برای تخفیف بحران معرفی شده است. در بخش پایانی گام برداشتن به سوی «علم باز» و کاستن از نقش مقالات در ارزیابی استادان و پژوهشگران به‌عنوان دو راهکار اصلی معرفی شده است.

اندیشمندان و متفکران ‌ایرانی با اظهارنظر دربارۀ اثبات یا ابطال نظریة تکامل زیستی مورد نظر داروین، به نحو کلی دربارۀ آن داوری کرده‌اند. دو دسته از‌ ایضاح‌ها می‌تواند اظهار نظرهای آتی را دقت بخشد: نخست توجه به‌ اینکه ‌این ادعا متشکل از چندین زیر نظریه است: «خودِ تکامل»، «انتخاب طبیعی»، «نیای مشترک»، و «تدریجی گرایی» به نظر می‌رسد، در نوشته‌های برخی از نویسندگان ‌ایرانی به مقدار زیادی با هم خلط شده‌اند. عموم متفکران‌ ایرانی مانند اصفهانی، علامه طباطبایی، علامه جعفری، مطهری، یدالله سحابی، مکارم شیرازی، مصباح یزدی، سبحانی، مشکینی، عبدالکریم سروش به مسئلة انتخاب طبیعی و نیای مشترک اشاره کرده‌اند و دلیل رد یا ابطال ‌این نظریه را بر اساس ‌این دو مؤلفه می‌دانند. همچنین لازم است به هنگام سخن گفتن از شأن اثباتی یا ابطالی یک نظریه به تحلیل‌هایی که در گذشته و در فلسفۀ علم نسبت به ابطال یا اثبات نظریۀ علمی‌ ارائه شده است، توجه شود. در ‌این مقاله نشان داده می‌شود که برخی اظهارنظرهای نویسندگان‌ ایرانی کمتر ناظر به ‌این دو نکته بوده است و البته به برخی استثناها اشاره خواهد شد. یافته‌های نویسندگان در ‌این مقاله دو نکته است: نخست‌ اینکه نظریۀ انتخاب طبیعی به عنوان یک اصل، قابلیت اثبات ریاضیاتی دارد و بنابراین ابطال‌ناپذیر است. دوم‌ اینکه سایر بخش‌های نظریة تکامل ابطال‌ناپذیر و اثبات‌ ناپذیرند، اما اصلاح‌پذیرند. به همین دلیل بخش‌های زیادی از نظریه، از زمان داروین تاکنون ابطال یا اصلاح شده‌اند.

در نقد ادبی تکاملی از منظر نظریه‌ی تکامل داروینی شاهکارهای ادبی نقد می‌شوند. هدف عمده­ی این سنخ نقد آن است که با نگاهی نو، نوری تازه بر هزارتوهای غامض روابط انسانی بتاباند. جوزف کرول از سردمداران نقد ادبی تکاملی است و معروف‌ترین نقد وی بر تصویر دوریان گری، اثر اسکار وایلد، نگاشته شده است. این مقاله مروری انتقادی است بر نقد تکاملی کرول از شاهکار وایلد. دعوی مقاله آن است که کرول در نقد خود با این دشواری روبه‌روست که هدف اصلی کنش‌های آدمی از منظر تکامل زیستی بقا و تولید مثل است در حالی­که وایلد هدفی مغایر با این را برای قهرمان داستان خود، دوریان، معرفی می­کند. نقد کرول یک نقد ادبی با ارزش است اما شاید نتوان آن را یک نقد ادبی تکاملی تمام عیار به‌حساب آورد زیرا توجه کرول عمدتاً معطوف به روان‌شناسی تکاملی است در حالی‌که از تکامل فرهنگی و لایه­های فرازیستی انسان در نقد خود بهره نمی­برد. با نگاه به نظریه­هایی نظیر آراء دی­وال می­توان این نقد را بیشتر به یک نقد ادبی تکاملی نزدیک کرد.

در این جلسات به نحو مقدماتی رابطه‌ی نظریه‌ی تکامل زیستی و فلسفه برای مخاطبان عمومی شرح داده شد. در جلسات نخست ابتدا به نحوی اجمالی جایگاه رویکردهای طبیعت‌گرایانه در فلسفه‌ی روز معرفی شد و سپس بخش‌هایی از آراء معرفت‌شناختی داروین عرضه گردید. در جلساتی نیز نظریه‌ی انتخاب طبیعی شرح داده شد. در ادامه تکامل انسان طرح شد و جلساتی نیز به زیباشناسی تکاملی و اخلاق تکاملی اختصاص یافت.

از افزودن داده‌های علمی جزئی‌نگر در کنار هم می‌توان تصاویری عام‌تر ترسیم کرد. این تصاویر عام‌تر خود مدل‌هایی خطاپذیرند که البته می‌توانند بهتر از حدس‌های تصادفی تصویری از آینده را بنمایانند. در مقاله‌ی حاضر دسته‌ای از یافته‌های تجربی در کنار یکدیگر در دفاع از این دعوی قرار گرفته‌اند که «همه‌گیری کووید19 با تسریع تغییراتی که در میکروبیوم انسان در حال رخ دادن است تأثیرات شگرفی بر سلامت جسمی و روانی، هیجانات و شناخت، و روابط اجتماعی انسان‌ها دارد». استدلال اصلی مقاله در دفاع از این دعوی چنین است. ترکیب میکروبیوم بر سلامت جسمی و روانی، هیجانات و شناخت، و روابط اجتماعی انسان تأثیر دارد و بنابراین تغییر در میکروبیوم به تغییر در این جنبه‌ها می‌انجامد. طی تاریخ تکاملی انسان میکروبیوم تغییر کرده است. در دو سده‌ی گذشته این روند تغییرات شتاب گرفته است و همه‌گیری کووید19 می‌تواند تغییرات بیشتری در میکروبیوم انسان‌ها ایجاد کند. در حمایت از مقدمات استدلال، از میان انبوه داده‌ها برخی گزینش و عرضه شده‌اند.

استعاره و تمثیل در مهم‏ترین حوزه‌های معرفتی و در عرصه علوم تجربی از جمله زیست‌شناسی و تکامل کاربرد دارند. زیست‎شناسی و فلسفه زیست‎شناسی دامنه وسیعی از مباحث معرفتی و فلسفی را به وجود آورده است. تحویل‌گرایی و ضد تحویل‌گرایی، از آموزه‌های مهم قابل بحث در فلسفه زیست‌شناسی‌اند. کلر و دوپره دو تن از نمایندگان این دو مکتب‌اند. کلر با به‎کارگرفتن استعاره و تمثیل، برای تحویل تبیین‌ها در زیست‌شناسی به تبیین‌ها در فیزیک و شیمی کوشیده است؛ اما دوپره با این تحویل‌گرایی مخالف است. افراد با رویکردهای مختلف که گاه ممکن است رویکردها در تقابل با یکدیگر نیز باشند، از استعاره‌ها و تمثیل‌ها کاربردهای مختلفی مراد می‌کنند. تمثیل زیست‌شناسی سیستم‌ها نمونه‌ای از این دست است که کاربرد وسیع استعاره و تمثیل را در علم نشان می‌دهد.

در دهه‌های اخیر علوم زیستی در قالب دو جریان به جهان روایت‌ها و ادبیات پای نهاده‌اند: رویکرد تکاملی به ادبیات و رویکرد شناختی. مقاله‌ی حاضر، با ذکر اشاره‌هایی به رویکرد دوم، عمدتا به رویکرد نخست اختصاص دارد. نظریه‌های طرح شده در ادبیات تکاملی عمدتاً گرایش انسان به ادبیات را با در نظر گرفتن فرآیند تکامل انسان، سازگاری درنظر می‌گیرند؛ سازگاری‌هایی در سطوح مختلف فردی، گروهی و فرهنگی که در مقاله‌ی حاضر، ابتدا به نقد و بررسی این نظریه‌ها می‌پردازیم. نظریه‌ی ذهن گسترش‌یافته رابطه‌ی میان ذهن، بدن، جهان پیرامون را وثیق می‌داند. دعوی دیگر مقاله آن است که نظریه‌ی ذهن امتداد ‌یافته قابلیت ویژه‌ای برای تبیین ادبیات دارد. همچنین به عنوان دعوی آخر مقاله سراغ زیست‌شناسی تکا-تکو می‌رود و از قابلیت‌های تبیینی آن برای تبیین نقش ادبیات در زندگی و تکامل انسان بهره می‌گیرد.

در تبیین تکامل فرهنگی نظریه‌های متنوع و رقیبی ارائه شده است. میمتیک یکی از معروف ترین آنهاست. دعوی مقاله‌ی حاضر آن است که هرکدام از نظریه‌های ارائه شده مدل‌هایی هستند که درجهت بازنمایی بخش‌هایی از فرهنگ و درجهت قابل فهم کردن آن بخش‌ها با توسل به تمثیل‌هایی ارائه شده‌اند. که میمتیک یکی از آنهاست. ازآنجا که اولاً هر مدلی از جمله میمتیک با انتزاع ((abstraction و آرمانی‌سازی (idealization) ساخته می‌شود، و ثانیاً مدل ها لزوماً گزاره ای نیستند، بنابراین نباید انتظار صدق از چنین نظریه‌هایی داشت. زیرا اولاً آرمانی‌سازی با فاصله گرفتن از واقعیت همراه است و ثانیاً تنها گزاره‌ها هستند که حاملان صدق‌اند و بنا بر تعریف گزاره و صدق، مدل‌های غیرگزاره‌ای صادق نیستند. در مقاله، به عنوان مطالعه‌ی موردی، میمتیک از میان نظریه‌های تکامل فرهنگی انتخاب شده است و تلاش شده است تا ضمن معرفی نقدها و پاسخ به نقدها از جانب طرفداران میمتیک وجه تمثیلی و مدلی این نظریه برجسته شود. فرهنگ پیچیده‌تر از آن است که یک مدل تبیینی به تنهایی قادر به تبیین آن باشد اما، مشروط بر آنکه هیچ مدلی، ازجمله میمتیک، به تنهایی دعوی انحصاری در تبیین فرهنگ نداشته باشد، با در کنار هم قرار گرفتن دسته‌ای از الگوهای تبیینی راه برای فهم بهتر آن فراهم می‌شود.