آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در این مقاله، پس از تبیین نقش اهل بیت : در تعلیم قرآن، روشهاى ائمّه : را در آموزش معانى و مفاهیم قرآن به مخاطبان، در دو عنوان کلّى مستقیم و غیر مستقیم، بررسى کرده است. پرسش و پاسخ، جدال احسن، مناظره، از روشهاى مستقیم فعّال اند؛ و خطابه، موعظه و نوشتار در شمار روشهاى مستقیم غیرفعّال جاى مى گیرند. نویسنده سپس، به شیوه هاى عرضه مطالب در قرآن کریم، پرداخته و از مواردى مانند: دعوت به مشاهده عینى وقایع، تصویرسازى، قصّه گویى، تمثیل و ارائه الگو سخن گفته است.

حریز بن عبدالله سجستانی راوی بزرگ و مشهور قرن دوم کتابی به نام کتاب الصلاه نگاشته است که مورد توجه سایر روات و محدثین پس از خود قرار گرفته است. کتاب او از کتب مورد اعتماد و مرجع برای کتب حدیثی بعد از آن به شمار می­رفته و احادیث آن کتاب در میان کتب حدیثی نشر و رواج یافته است. این کتاب حداقل تا قرون میانی موجود بوده است لکن با وجود اهمیت فراوان از میان رفته و تنها احادیث آن در کتب روایی قرون مختلف در میراث حدیثی شیعه وجود دارد. با توجه به امکان بازسازی متون مفقود، امکان بازسازی این میراث متنی کهن وجود دارد و از آنجا که سنجش اعتبار روایات با توجه به ملاک بررسی سندی-رجالی متاخر صورت می­گیرد و این ملاک سنجش اعتبار روایات، متفاوت با ملاک قدما برای اعتبار سنجی روایات بوده که اساس آن، منبع و مصدر روایت مربوطه و قرائن موجود بوده است؛ لذا وجود و یا عدم اصل و منبع روایت مورد بررسی، حائز اهمیت است و در صورت وجود یا بازسازی و احیاء آن اثر می­توان برای سنجش اعتبار حدیث علاوه بر توجه به ملاک امروزی به ملاک قدما مراجعه کرد و با توجه به قرائن از جمله منبع معتبر اثر، احادیث را مورد ارزیابی قرار داد و در مورد کتاب الصلاه، اعتبار بیش از پیش برای آن احادیث قائل شد. این اثر به امکان، فواید و روش بازسازی این کتاب مفقود حدیثی می­پردازد.

تحلیل معنایی واژگان متن از راه دستیابی به دقایق معنا صورت می­گیرد. این نگاه در قرآن به دلیل نقش آن در تأمین سعادت بشر اهمیت می­یابد. واژه «فتح» 12 بار در قرآن آمده­ که بیشترین تکرار آن در سوره «فتح» است. پژوهش حاضر با روش معناشناسی به استخراج مفاهیم همنشین و جانشین و تبیین معنایی «فتح» در قرآن و سوره «الفتح» می­پردازد. با بررسی روابط معنایی «فتح» روشن می‌شود که مهم‌ترین همنشین «فتح» با رابطه مکملی لفظ جلاله «الله»، با رابطه اشتدادی واژه «نصر» و با رابطه تقابلی واژه «نصیب» است. در سوره «الفتح» نیز لفظ «فتح» بر محور همنشینی مکملی با «مبین»، «قریب»، «جعل» و «اثاب» و بر محور همنشینی اشتدادی با «غفران»، «هدایت»، «اتمام»، «نصر»، «سکینه» و «غنیمت» و بر محور جانشینی با «سلطان» در یک حوزه معنایی قرار می­گیرد. ازاین­رو، به غیر از معانی مختلف فتح در قرآن از قبیل باز نمودن، حل و فصل، حکم و قضاوت، آنجا که فتح به معنای گشایش و پیروزی آمده است، این مؤلفه‌ها مد نظر است: پیروزی با دوام و از ناحیه خداوند، همراه با قدرت و تسلط بدون جنگ. لازم به ذکر است این فتح در نتیجه خلوص نیت، یاری دین و صبر به مؤمنان بخشیده می‌شود و نتایجی همچون پوشاندن گناهان، آرامش قلب­ها و توفیقات بزرگ الهی، اعمّ از مادی و معنوی را دربردارد.

کتاب السفور و الحجاب به قلم نظیره زین‌الدین، بانوی تجددگرای عرب و از شیعیان دروزی لبنان، در 1928 انتشار یافت. اشتمال این کتاب بر بحث‌های دینی و قرآنی موجب تمایز آن از برخی آثار مشابهِ آن دوره شده و این اثر را شایسته پژوهشی مستقل کرده است. دغدغه اصلی زین‌الدین در این کتاب بهبود وضعیت اجتماعی زنان مسلمان و تغییر وضعیت حجاب‌ است. او پوشاندن صورت را باعث عقب‌ماندگی زنان و مانعی برای پیشرفت جوامع اسلامی می‌داند و با بررسی آیات و احادیث مربوط به حجاب و همچنین، با ادله عقلی نشان می‌دهد پوشاندن صورت به ‌شیوه مرسوم در آن روز حکم شریعت نیست. در این پژوهش، مبانی فکری و ادله عقلی و دینی او درباره حد پوشش زنان توصیف و تحلیل شده است. در اثنای تحلیل این کتاب می‌توان اهمیت اقتضائات زمان و مکان را در رسیدن به نتایج متفاوت به وضوح دریافت و درباره مناقشات علمی سال‌های اخیر در ایران و دیگر جوامع اسلامی بر سر مسئله حجاب، به درک عمیق‌تری رسید.

آیه69/ زمر به واژه "اَشرَقَت" و درخشش احساس حضور خداوند در قیامت اشاره و آن را تشبیه به طلوع خورشید از مشرق زمین و روشن شدن آن با این نور می نماید. مفسران فریقین دیدگاه های متفاوتی درباره آن بیان کرده اند، از جمله، "کنار رفتن حجاب ها، برپایی حق و برهان، عدل، روشن شدن زمین با نور چهره مؤمن، قیام امام، نور خداوند و ... ". ابتدا و خاتمه آیه هم، با اثبات عدالت و نفی ظلم همراه است. طبقات مختلفی از مفسران فریقین، محدّثان، متکلمان، فیلسوفان و عرفا، به تأویل آیه، یا تفسیر و برخی به معنای لغوی عبارت بسنده کرده اند، اما به بیان واحدی درباره آن نرسیده اند. با این وصف آیه مذکور جزء آیات دارای اختلاف قرائات، یا ازجمله آیاتی که مفسران فریقین از زاویه و دید خاص به آن نگریسته؛ نمی باشد. آشکار شدن انحصار ربوبیت خداوند بر تمام انسانها، که شواهدی دال بر آن وجود دارد و هیچکدام از مفسران این دیدگاه را بیان نکرده اند و نیز کنار رفتن پرده ها و حجابها و آشکار شدن حقایق امور در رستاخیز که برخی از مفسران آن را گزینش کرده اند، دو وجه ارجح این نوشتار است که سعی شده با استناد به سیاق آیات و روایات، دیدگاه نزدیک به مراد خداوند از عبارت مذکور به دست آید.

واژه مِثل و جمع آن امثال به ترتیب 75 و 7 بار در قرآن کریم به کار رفته است که بیشتر در معنای، همانندی در نظر گرفته شده است. در پژوهش حاضر که به روش تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است تلاش شده تا به تحلیل و بررسی معنای مِثل با استفاده از واژگان همنشین آن و نیز کنش گفتاری پرداخته شود. از موارد برجسته استعمال واژه مثل در قرآن کریم، کاربرد آن در آیات تحدی، آیه 275 بقره(انما البیع مثل الربوا)، آیه 12 سوره طلاق و آیه 194 بقره است. در قرآن کریم واژه مِثل در مجاورت اسمی با واژه‌هایی چون( بیع)،( ربا) و (قصاص) و در مجاورت فعلی با فعل (اتی)،( یأتون)،(فأتوا بسوره) و(فلیأتوا بحدیث) آمده است. بر اساس نظریه کنش گفتاری آستین و طبقه بندی پنج گانه سرل، کنش گفتاری شامل کنش ترغیبی، تعهدی، اظهاری، اعلامی و عاطفی چه به صورت مستقیم و غیر مستقیم و نیز ساده و پیچیده است. بر اساس یافته های تحقیق، در آیه 194 سوره بقره، مثلیت در همنشینی و مجاورت با قصاص قرار دارد که نشان از همانندی در تکالیف و وظایف است و کنش غالب در این آیه ترغیبی - اظهاری با گفتمان تبیین و هشدارست، همچنین آیه 12 سوره طلاق، همانندی را به شکل عددی بیان می کند که با کنش گفتاری اظهاری همراه با مدح و تبیین همراه است. آیات تحدی، مثلیت و همانندی عام یعنی همانندی در همه جنبه ها را که هشدار و سرزنش و تبیین و به نوعی کنش تعهدی - اظهاری را در بر دارد مشخص می نماید و کنش گفتاری حاکم در آیه 275 بقره، سرزنش و تعجب و هشدار است و نوعی از کنش عاطفی - ترغیبی که مثلیت و همانندی در امور مشترک است را تبیین می نماید.

از اساسی ترین اعتقادات مسلمانان در زمان غیبت، که در جامعه، راه پیش روى آنان و آینده‏ى انسان را تا پایان بشریت روشن ساخته، اصل مهدویت است. در دنیایى که در آن پادشاهان و سیاسیون، در پى اجراى دستورات الهى نیستند، بلکه خواهان دستیابی هر چه بیشتر مادیات هستند، تفکری که مى‏تواند به معناى حقیقی کلمه «منجى‏» و نجات‌بخش بشریت از آلام بى‌خدایى و افسردگى باشد، همانا اندیشه‏ى والای «مهدویت‏» است، که ضرورت بررسی دقیق‌تر این موضوع را روشن می سازد. پرداختن به این تفکر و کاوش زوایاى مختلف آن، تفکر احیاى مجدد دین را به ارمغان مى‏آورد. بدخواهان و دشمنان اسلام که پیشرفت اهداف شوم آنان در گرو تفرقه‌افکنی و چند‌دستگی مسلمانان است، همواره در تلاشند که با رخنه‌کردن در عقاید مسلمانان و بزرگنمایی اختلافات مذهبی، مانع از وحدت و همبستگی برادران مسلمان شده و بذر نفاق و برادرکشی را در بین آنان گسترش دهند. نفاق و عدم‌وحدت مسلمانان مسئله‌ی گریبانگیر جامعه اسلام شده است، که هر از گاه سیاست کشورهایاسلامی هم جهت با سیاست دشمنان اسلام، و با هدف منزوی ساختن و آشوب در دیگر کشورهای اسلامی است. در این پایان نامه تلاش شده ویژگی های منتظران از لحاظ فریقین بررسی شده تا اشتراک اصل مهدویت که می‌تواند محور وحدت هرچه بیشتر مسلمانان و خنثی‌کنندهافکار تفرقه‌انگیز آنان باشد مورد بررسی قرار گیرد. در این تحقیق با استفاده از آیات قرآن که منبع مشترک در میان فرق اسلامی است و احادیث متواتر در هر فرقه، ویژگی‌های منتظران تا حدودی استخراج شده است. از جمله این ویژگی‌ها به پارسایی و پرهیزکاری، معرفت به امام زمان(ع)، منتظر برای فرج و ... می‌توان اشاره کرد. این ویژگی‌ها به صورت تطبیقی مقایسه شده‌اند و می‌توان نتیجه گرفت در بسیاری از ویژگی‌ها دارای اتفاق‌نظر می باشند و اگر اختلافی هست مربوط به زوایای نگاه به امامت و اصل ولایت می باشد.

توجه قرآن به جامعه، روابط، مسائل اجتماعی، دعوت به مطالعه جوامع، بیان سنت‌ها و تاریخ آن‌ها را می‌توان در آیات فراوانی با تعابیر مختلفی مشاهده کرد. اهمیت این موضوع بدان حدّ است که بیشتر آیات قرآن کریم، یا احکام اجتماعی را بیان می‌کنند، یا نتیجه آن‌ها پیوندی محکم با روابط اجتماعی انسان‌ها دارد. در همین راستا سور مکّی قرآن کریم، جامعه جاهلی عصر بعثت را در سه حوزه عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم می‌کند که این جامعه به دلیل دور بودن از پیامبران و غوطه‌ورشدن در خرافات و عقاید باطله، به پرستش بت‌ها و پرستش جنیان و عبادت اجرام آسمانی به دلیل اعتقاد به نقش داشتن آن‌ها در تغییر وضعیت زندگی شان، روی آورده بودکه در نتیجه، این طرز نگرش، انکار زنده شدن بعد از مرگ را با خود به همراه داشت. همچنین دور ماندن از کتاب و فرهنگ و ادیان الهی، جامعه مکه عصر بعثت را به باتلاق رذایل اخلاقی از قبیل «تعصب بیجا نسبت به زبان و عقیده، خشونت نسبت به زیردستان (کشتن فرزندان، عدم اکرام یتیم و بردگان)، تکبر در مقابل هم‌نوع، بخل و تفاخر» کشانیده بود. لذا این جامعه با فرورفتن در جهالت و پیروی از عقاید نادرست وگسترش اخلاق ناسالم در آن، برخی از ارزش‌های اجتماعی خویش را از دست داده و به «رباخواری، سحر وکهانت، کم‌فروشی وخون خواهی ناحق» روی آورده بود، اگرچه در کل «شعر و شاعری» را می‌توان به‌عنوان رشد یک جامعه درنظر گرفت اما به دلیل کاربرد آن در امور مذموم و فخرفروشی قبیلگی، این نگرش را در جامعه مکه نمی‌توان تأیید کرد. بعثت حضرت رسول اکرم (ص) با ارائه شریعتی نوینی که از شهر مکه آغاز یافت، توانست تغییرات گسترده‌ای را در حیات عقیدتی، حیات اخلاقی و حیات اجتماعی مردم آن جامعه پدید آورد که پیامبر اکرم (ص) طبق آیات قرآن در راستای رشد جامعه جاهلی و تحول آن به جامعه الهی، اقداماتی را در سه بخش ذیل به انجام رساند؛ که «تغییر بینش و نگرش نسبت به مبدأ و معاد» را با «بیان ناتوانی و عجز آلهه و اصنام، تفکر در آسمان‌ها و زمین و وجود مبدأ واحد» در بخش مبدأ، مطرح کرده و در حوزه معاد چون؛ «پاسخ‌گویی به شبهات با آیات علم و قدرت خدا؛ بیان براهین حکمت و عدل؛ و پدیده‌های مشابه معاد مانند رویش گیاهان و ..» را در دستور کار خویش قرارداد. در بُعد رعایت موازین اخلاقی چون «رعایت حقوق والدین، ادای امانات، دعوت به صبر و توکل، رعایت اعتدال و دستور به عدل و احسان» را مورد تأکید قرارداده و در سومین قسمت از اقدامات خویش که در حوزه احکام شرعی قرار می‌گیرد؛ «اقامه نماز، انفاق کردن، تغذیه حلال، داشتن خلوص و عدم ریا در عبادات و معرفی حرمت‌ها» را تأسیس کرد. همچنین پیامبر اکرم (ص) برای تأدیب قوم خود به آداب الهی، از روش‌ها و ابزارهای مختلف دعوت، همچون «روش الگویی، ایجاد زمینه برای تفکر و تعقل، ذکر دلیل برای امور، مقایسه، تمثیل، خطابه، نمایش و قصه‌گویی»، متناسب با روحیه افراد و شرایط مکان و زمان بهره می‌جستند که گاهی موعظه و نصحیت و گاهی نیز مجادله و مناظره و یا استفاده از تشویق و تنذیر از بهترین روش‌های هدایتی آن حضرت بوده است.

علامه محمدمهدی آصفی از روحانیون شیعه و سیدقطب متفکر سنی مذهب از علمایی هستند که با داشتن نگاه حداکثری به دین و آموزه‌های اسلامی، دین را برای تمام حوزه‌های فردی، اجتماعی و سیاسی انسان کارگشا می‌دانند و معتقدند برای حل مشکلات بشریت باید به اسلام راستین روی آورد. مهم ترین مسئله برای بازگشت به اسلام راستین حاکمیت است که مسئله نوشتار حاضر می باشد. حاکمیت اسلام از منظر این دو عالم، بر دو پایه الوهیت خداوند و عبودیت بندگان قرار داشته و به معنای حکومت مبتنی بر قوانین اسلام و شریعت است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، دیدگاه‌های این دو عالم را در حوزه حاکمیت بیان می‌کند. یافته های تحقیق گویای آن است که دیدگاه های این دو عالم در حاکمیت الهی و تحقق آن، خطوط کلی حکومت، وحدت ولایت و حکومت متشابه و در مسائلی همچون ولایت، مشروعیت و شرایط حاکم نیز اختلافات اندکی وجود دارد.