آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترزا آویلایی (1515-1582م)، نظریۀ دژ درون (عمارت‌های هفتگانه) را در زمینۀ سلوک به‌سوی خدا و نیلِ به وصال او مطرح کرده‌است. ازآنجاکه ترزا یک نظریه‌پرداز کلاسیک نیست، این سؤال پیش می‌آید که او در ارائه این نظریه، تا چه اندازه تحت ‌تأثیر هخالوت (تالارهای هفت‌گانه برای رسیدن به شهود خدا) بوده‌است؟ فرضیۀ این مقاله، اثرپذیری ترزا از هخالوت است و به‌استناد شواهد کافی، روشن می‌شود که ترزا در ارائه نظریه دژ درون، در ساختار، کاربست مفاهیم و اصطلاحات، در تأکید بر نقش نیایش در رسیدن به وصال و پشت‌سر گذاشتن موانع وصال، به‌طور مکرر به عهد عتیق، به‌ویژه کتاب حزقیال به‌عنوان یکی از منابع هخالوت، رجوع داشته و در نتیجه، از هخالوت اثر پذیرفته‌است. مقایسه هفت‌عمارت و هفت‌تالار، مشابهت‌های معناداری را نشان می‌دهد که همگی دلالت دارند بر اثرپذیری ترزا از هخالوت در ارائه نظریه دژ درون. هم عمارت‌ها و هم تالارها، شهود وحدت و وحدت شهود را هدف‌گذاری کرده‌اند، با این تفاوت که شهود را ترزا به وصال پیوند می‌دهد و هخالوت به دیدار. البته این‌ها به‌معنای آن نیستند که ترزا بر خوانش و مطالعه هخالوت تسلط داشته، بلکه او از ادبیات رایج عرفانی آویلا بهره برده که خود حاوی این اندیشه‌ها و آموزه‌ها بوده‌است.

گاهان به عنوان بنیان و شیرازه دین زردشتی و به دلیل انتساب به زردشت، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین متن اوستا از یک سو، و عقیده انتخاب میان خیر و شر به عنوان مهم‌ترین مسئله دین یادشده از سوی دیگر، دو محوری است که این مقاله بر اساس آنها در صدد است با کنکاش در آثار محققان مطرح در زمینه تبیین خاستگاه شر بر اساس گاهان و دسته‌بندی و تحلیل آنها راه‌حل پیشنهادی خود را عرضه کند؛ راه‌حلی که متکی بر دوباره‌خوانی و تأمل بر یسن‌های گاهانی و دارای دو ساحت است: اول ساحتی که مربوط به خود گاهان است و آن اینکه گاهان را متنی کلامی ندانیم، بلکه بپذیریم که متنی با ماهیتی اخلاقی است، حال آنکه محققان، آن را متنی کلامی دانسته‌اند. دوم ساحتی که مربوط به تجدید نظر در ماهیت شر در دین زردشتی است، به این معنا که به جای پذیرفتن ماهیت وجودی برای شر، برای آن ماهیت عدمی قائل شویم، در حالی که در آثار و نوشته‌های مربوط به شر و مبدأ آن، اصرار بر ماهیت وجودی کاملاً آشکار است.

درباره ماهیت ایمان زیاد سخن گفته شده اما موضوع این پایان نامه ماهیت این امر روحی روانی از دیدگاه دو اندیشمندِ متفکر جهان؛ ابوحامد محمد بن محمد بن محمد غزّالی توسی(450 – 505 ه.ق) و سورن آبو کرکگور (1813- 1855.م) است. غزّالی و کرکگور، عقل‌گریزانی هستند که سهم عقل را در شناخت ایمان، تقلیل داده و قلمرو عقل را با مخالفت‌های بی‌امان خود، علیه فلسفه‌ی رایج در عصرشان، محدود نموده‌اند. با کم‌رنگ شدن حضور عقل در عرصه‌ی دین، ایمان جلوه ونمودی دیگر، در آرااین دو متفکر یافته است. وجود زمینه‌های مشترک در باب پرسش‌هایی از قبیل ماهیت ایمان و متعلّق آن و رابطه‌اش با عقل و عمل و... دیدگاه‌های مشابه و قابل بررسی در دو سنت الاهیاتی مسیحیت و اسلام، ما را برآن داشت که به بازشناسی تفکرات غزّالی و کرکگور در باب مسأله ایمان بپردازیم. ابوحامد محمدغزّالی ایمان را امری معرفتی و حقیقت آن را تصدیق و تسلیم قلبی نسبت به حقایق دین می‌داند، امّا سورن آبوکرکگور ایمان را عملی ارادی و نه معرفت‌زا دانسته، و از آن به تصمیمی شخصی برای اعتقاد به وجود خداوند یاد می‌نماید.کلید واژه ها: خدا، انسان، ایمان، عقل، غزّالی، کرکگور.

هدف این پژوهش، بررسی جایگاه متافیزیک نور در اندیشۀ قدیس بوناونتورا است. بوناونتورا یکی از فیلسوفان عارف قرن سیزدهم میلادی است که تأثیرات زیادی بر اندیشمندان بعد از خود داشته است. چگونگی دست‌یابی بشر به حقایق ثابت و مشترک، مسئله‌ای اساسی است که قدیس بوناونتورا در مباحث معرفت‌شناسی با آن مواجه بوده است. وی در تبیین این مسئله از نظریۀ نور کمک می‌گیرد. در این نوشتار، ضمن طرح دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلف دربارۀ نظریۀ نور بوناونتورا، تلاش شده است تا مباحث مرتبط با متافیزیک نور بررسی شود. نتایج نشان می‌دهد قدیس بوناونتورا از نور به‌عنوان تشابه‌هایی برای ارتباط با خدا و بهره‌مندی‌اش در حیات استفاده می‌کند؛ دیدگاهی خدامحورانه که می‌کوشد جست‌وجوی فلسفی حقیقت را با حقیقت غایی وحی مسیحی تطبیق دهد. با وجود تأثیرپذیری او از اندیشۀ ارسطو درقالب فیزیک نور، در ترکیب کلی اندیشۀ وی بهره‌گیری از اندیشه‌های نوافلاطونی و آگوستینی و متافیزیک نور مشهود است. «لوکس» و «لومن» اصطلاح‌هایی هستند که بوناونتورا برای تبیین متافیزیک نور از آنها استفاده می‌کند. در اندیشۀ متافیزیک وی نور به‌مثابۀ اصیل‌ترین صورت است که همۀ صور دیگر به آن وابسته است و هرآنچه هست، ازطریق صورت اساسی و اولیۀ نور شکل می‌گیرد.

چگونگي معرفت به خداوند از مباحث و دغدغه‌هاي مهم همة مکاتب عرفاني است که با رهيافت ساير حوزه‌هاي فکري تفاوت معناداري دارد. اين معرفت عرفاني درصدد دستيابي به معرفت بي‌واسطه است که از آن با عنوان معرفت شهودي ياد مي‌کنند. از ميان عارفان و حکماي دو سنت بزرگ مسيحيت و اسلام مي‌توان ديونيسيوس و سهروردي را ياد کرد که در اين موضوع نظرات مشترکي دارند. ايشان بر ذومراتب بودن شناخت خدا باور دارند و مراتب آن را با توجه به قرب و بعد انسان مي‌سنجند. نخستين گام در معرفت خداوند، مرتبة ايجاب است که همان شناخت و راهيابي به خداوند از طريق معرفت عقلاني (الهيات ايجابي) است؛ و در مرتبة بعد، سلبِ هرگونه نقص از خداوند (الهيات سلبي) است. مراتب معرفت خدا در آثار سهروردي و ديونيسيوس به‌واسطة نور، با مراتب هستي، انسان و فرشتگان مرتبط مي‌شود. سهروردي و ديونيسيوس معتقدند که ميزان قرب و بعد اشيا و انسان‌ها نسبت‌به تابش انوار الهي، به قابليتِ قابل بستگی دارد. ديونيسيوس مرتبة سلبِ سلب و رسيدن به مرتبه‌اي را که از آن با عنوان ظلمت الهي ياد مي‌کند، بالاترين سطح معرفتي مي‌داند. درواقع اين ظلمت، حاصل روشني و وفور نوري است که راه ديدن و ادراک را بر چشم و عقل انسان مي‌بندد تا اينکه به تاريکي وراي عقل وارد شود؛ جايي که به‌قول سهروردي، معرفت در معروف گم شود.