آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اهمیت درس خارج فلسفه: الف) برای اولین بار در حوزه‌های علمیه عنوان «خارج فلسفه» مطرح شده که این اقدام افتخاری برای حوزه علمیه خراسان است که در جهت راه اندازی آن پیش قدم شد. این ابتکار به معنای توجه به مباحث جدید و نیازهای روز در فلسفه است. ب) هدف آن پرداختن به مسائل جدید و اشکالات در فلسفه است: با پیشرفت زمان، مسائل و اشکالات جدیدی در فلسفه مطرح می‌شود که نیاز به بررسی و پاسخگویی دارند. این درس به دنبال پاسخ به این سؤالات و اشکالات است. ج) برای تربیت مجتهدان و صاحب‌نظران در فلسفه ضروری است: این درس به عنوان یک تمرین برای طلبه‌ها جهت تبدیل شدن به مجتهدین و صاحب‌نظران در فلسفه مطرح می‌شود. ویژگی‌های درس خارج فلسفه: فراتر از متون رایج به مباحث جدید می‌پردازد: درس خارج باید به اشکالات و بعضاً مسائلی پرداخت که در متون رایج، مطرح نبوده است. همچنین با توجه به پیشرفت علوم تجربی، اشکالات جدیدی مطرح می‌شود که نیاز به بررسی دقیق دارند. نکات مهم در برگزاری درس خارج فلسفه: الف) حفظ تعادل بین پرداختن به اشکالات و اصل موضوع: نباید در پرداختن به اشکالات افراط کرد و از اصل بحث غافل شد. ب) پیش‌نیاز آن، تسلط بر یک دوره کامل فلسفه و آشنایی با متون اصلی است: طلبه‌ها باید قبل از ورود به درس خارج، بر یک دوره کامل فلسفه مانند شرح منظومه یا نهایه  تسلط داشته باشند تا بتوانند مباحث را بهتر درک کنند. ج) محوریت درس بر اساس کتاب اسفار خواهد بود، با مراجعه به منابعی چون شفا و اشارات: محوریت درس بر اساس کتاب اسفار خواهد بود و منابع دیگری نیز مورد استفاده قرار خواهند گرفت. اهمیت مشارکت طلبه‌ها: درس خارج با درس‌های سطح و متن‌خوانی متفاوت است: در این مرحله، طلبه‌ها باید فراتر از یادگیریِ صِرف بروند و فعالانه در مباحث شرکت کنند و به متون و مطالب مختلف ، مراجعه داشته باشند تقریر جلسه دوم: بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی سیدنا محمد و آله الطاهرین و لعنت الله علی اعدائهم اجمعین ۱- جایگاه بحث نفس در فلسفه یکی از نکات مهمی که قبل از ورود به بحث نفس باید مشخص شود، جایگاه نفس در فلسفه است. بنابر تقسیم‌بندی پیشینیان قبل از ملاصدرا، مبحث نفس جزو طبیعیات به شمار می‌آمد، نه جزو فلسفه اعلی. اما ملاصدرا بحث نفس را در مباحث فلسفی قرار داد. بر اساس نظر ایشان، باید مشخص شود که آیا مسئله نفس و بحث‌های پیرامون آن فلسفی است یا خیر. ۲- معیار مسئله فلسفی ابتدا باید مشخص کنیم که اصلاً مسئله فلسفی چیست و معیار آن چیست. همچنین باید بررسی کنیم که آیا این معیار بر بحث نفس تطبیق می‌کند یا خیر، تا مشخص شود که جزو فلسفه است یا جزو طبیعیات. ۳- اهمیت تعیین جایگاه بحث نفس قبل از آن، باید به این نکته توجه کنیم که چرا باید در این مورد وقت بگذاریم و بحث کنیم. چه بحث نفس جزو طبیعیات باشد و چه جزو فلسفه اعلی، ما این بحث را انجام می‌دهیم و آن را می‌خوانیم. پس چینش مطلب با عنوان اینکه این مسئله فلسفی است یا مسئله طبیعی، خیلی تفاوتی نمی‌کند. این نکته‌ای است که باید به آن پرداخت و توجه داشت که چرا دانستن این مسئله خود اهمیت دارد. ۴- هدف فلسفه اعلی در مسائل فلسفی و به خصوص در فلسفه اعلی، به دنبال این هستیم که محمولات و عوارضی که بر وجود بار می‌شود و آن معیار فلسفی بودن را دارد، از طریق عقل و استدلال برهانی که غیر قابل تشکیک است، بشناسیم. در سراسر فلسفه به دنبال این هستیم که این محمولات و عوارض را با همان معیاری که دارد - نه هر محمولی و نه هر عارضی - بشناسیم، به وجهی که قابل تشکیک نباشد. یعنی نتیجه این استدلال به ما یقین عقلی بدهد. ۵- یقین عقلی: ما به دنبال کسب معرفت و یقین عقلی هستیم. بسیاری از مسائل در فلسفه هست که ما از آنها بحث می‌کنیم و در صدد معرفت تصوری و تصدیقی آن هستیم، اگرچه از قبل هم معلوم است که موضع ما چیست. مثلاً در مورد اثبات وجود خداوند یا اثبات وجود ملائکه، آیا ما قبل از اینکه حتی وارد بحث فلسفی شویم، شکی داریم که شاید نتایج بحث‌های ما منجر به نفی وجود خداوند شود؟ یا مثلاً در بساطت ذات، عینیت ذات و صفات، و خیلی مسائل دیگر که در ارتباط با معرفت حق تعالی است، ما از قبل هم اینها را می‌دانیم و قبول داریم، ولی باز هم بحثش می‌کنیم. ۶- انحاء باورها باورها و اعتقادات، به دو گونه است: ۱. باوری که به نحو یقین عقلانی حاصل شده است. ۲. باوری که بر سبیل اقناع غیر عقلی حاصل شده است. در حالت دوم، باور وجود دارد و ما قانع شده‌ایم، ولی نه از این باب که دلیل یقینی عقلی بر آن داریم؛ یقین روانی است که حاکم به آن قوه وهم است. سر اینکه شناخت جایگاه بحث نفس اهمیت دارد اینست اگر جزو مباحث فلسفی باشد، پس با دلیل عقلی به یقین عقلی میرسیم.

حجت الاسلام و المسملین دکتر موسوی در موضوع مبانی فلسفی زیارت بیان کردند که، یکی از مقدمات و مبانی زیارت ترتیب آفرینش است. مطابق بحث‌های عرفانی، خداوند در یک نظام مترتب عالم هستی را آفریده است. طبیعتا موجوداتی که در صدر این سلسله قرار دارند اشرف و اکمل هستند که به آنها ملائکه مقرب، ارواح یا عقول گفته می‌شود. از مجرای این موجودات مراتب نازل‌تر ایجاد می‌شود تا بالاخره مرتبه عالم طبیعت به وجود می‌آید. دکتر موسوی در ادامه بیان کردند که علیت، اثرگذاری و اثرپذیری منوط به یک اصل بسیار مهم است و بدون ملاحظه‌ی این امر علیت، اثرگذاری و اثرپذیری بی‌معناست که آن امر عبارت است از «سنخیت بین طرفین». همچنین ایشان افزودند که خداوند در آفرینش و اثرگذاری از جهت ذات خود، بخشنده‌ی مطلق است بدین معنا که هیچ محدودیت و بخلی در کمالات ذاتی حق تعالی نیست و هیچ شرطی برای افاضه به مخلوق ندارد. خداوند متعال کسی را محروم یا ممنوع از کمال نمی کند و دسترسی به کمال تنها به خود فرد بستگی دارد. در انواع معنوی نیز همینطور است که شرط افاضه، قابلیت افراد است ولاغیر. در واقع وقتی از ایجاد و افاضه کمال سخن می‌گوییم دو نحوه ایجاد و افاضه ممکن است مد نظر باشد؛ اول، اصل ایجاد، یعنی اصل به وجود آوردن مخلوقات از کتم عدم و نحوه دیگر، ایجاد تکمیلی است یعنی شی موجودی که استعداد دریافت کمالات را دارد صرفا کمالات ثانیه را از حق تعالی و مجاری فیض دریافت می‌کند. نفوس انسانی به حسب استعدادها متفاوت هستند. بعضی از نفوس برای کسب کمالات معنوی به قدری مستعدند که بدون نیاز به معلم بشری، این کمالات از جانب حق و به صرف وجود آن قابلیت تام به آنها افاضه می‌شود. برخی نفوس هم ممکن است در افاضه کمال محتاج به کسب و تلاش باشند یعنی نیازمند تعلیم می‌باشند. اصل تفاوت نفوس انسانی در جنبه‌های مختلف، یک امر بدیهی است که قابل انکار نیست. سپس دکتر موسوی عنوان کردند که غرض از زیارت، کسب کمال برای نفس ذائر است. یعنی ذائر در اعتقاد خود با این عمل یا آداب و عبادت‌هایی که به عنوان زیارت انجام می‌دهد می‌خواهد کمالاتی را کسب کند. هر امری که موجب مزید استعداد و اشتداد این استعداد شود قابلیت او را برای کسب کمال و نهایتا کامل شدن، افزایش می‌دهد، ازاین رو استعداد بیشتر، نشان دهنده این است که قابلیت شخص از جهت ابزاری برای کسب کمال بیشتر است. اگر یک مکان ارتباط خاصی با بدن ولی الهی داشته باشد -مثلا مدفن او یا محل سکونت و رفت و آمد او بوده یا صرفا یک تماس موقت محدود با بدن او داشته است یا حتی به هر نحو دیگر این مکان ارتباطی با ولی الهی داشته- موجب می‌شود که اگر زائر به این مکان مشرف شد، اثر آن مکان به زائر سرایت کند. در این نوع کسب فیض مکان موضوعیت دارد. همچنین اجتماع ابدان ظاهری نیز موضوعیت دارد. هر چه تعداد افرادی که برای زیارت یا دعا دور هم جمع می‌شوند بیشتر باشد نشان دهنده این است که اهتمام و توجه نفوس نسبت به آن حقیقت واحد برای کسب کمال و توجه به او بیشتر شده است. هرچه این ابدان بیشتر باشند عمل زیارت موثرتر خواهد بود. دکتر موسوی در انتها جلسه بیان کردند که در سخنرانی سعی شد تا به تاثیر ابدان و مکان زیارت در کسب فیض و اثرگذاری بر ابدان اشاره شود. مطابق آنچه ذکر شد می‌توان گفت که اثرگذاری ولی الهی نسبت به انسان بیشتر از اثرگذاری ملائکه بر انسان است، زیرا سخنیت بیشتری میان نفوس انسانی و ولی وجود دارد. با وجود اینکه ملائکه واسطه‌ی فیض هستند اما سنخیت آنها با انسان مانند سنخیت ولی‌ الهی با انسان نیست، زیرا انسان به حسب جوهر ذات با اولیای الهی اشتراک دارد و از طرف دیگر کمال ولی الهی نیز یا مانند ملائکه یا بیشتر از آنان است، از این رو اثر پذیری انسان از ولی الهی بیشتر خواهد بود. (تهیه کننده: محمد پاینده)

دیدگاه مشهور اینست که مفاهیم فلسفی‌یی مانند وجود، وحدت، علیت و ضرورت، هیچگونه مابازائی در خارج ندارند و حتی بفرض اینکه این مفاهیم در خارج مابازاء داشته باشند نیز انسان توان درک آنها را ندارد، زیرا مواجهة انسانها با دنیای محسوسات از طریق حواس است و حواس نیز تنها توان درک کیفیات محسوس اشیاء را دارند و حتی قادر به درک تمام عوارض هم نیستند. با پذیرش این‌دو مطلب، راه انتزاع مفاهیم فلسفی از واقعیات محسوس خارجی بطورکلی بسته بنظر میرسد. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، بر اساس برخی از مبانی حکمت متعالیه ‌ـ‌ازجمله تقرر و ثبوت مفاهیم فلسفی در خارج، نحوۀ‌ وجود نفس و کیفیت ادراک آن‌ـ درصدد اثبات این مطلب است که مفاهیم فلسفی، مستقیم و بدون واسطه از خارج و از دل ادراکات حسی بدست می آیند. اگرچه این نظریه در آثار صدرالمتألهین وجود ندارد اما مبانی فلسفی وی، زمینه و بستر چنین تبیینی را بخوبی فراهم میکند.

تا پیش‌از زمانۀ ملاصدرا، مباحث نفس در بخش‌های مختلف فلسفۀ اسلامی مطرح می‌شد؛ اما ملاصدرای شیرازی، مباحث مربوط به نفس را از مرحلۀ‌ تکوین تا مرحلۀ بقاء و معاد در بخش جداگانه‌ای جمع‌آوری کرد و به آن مباحث نظم و سامان بخشید. در این گفتار، استاد موسوی ابتدا اهمیت سه‌گانۀ مباحث نفس‌شناسی را از جهت ارتباط آن با خداشناسی، جهان‌شناسی و معادشناسی بررسی می‌کند. او در بخش دوم، ضمن اشاره به بحث تناسخ و آرای معتقدان و منکران، مهم‌ترین نظریات عنوان‌شده در مبحث معرفت نفس را تبیین می‌کند و در پایان نیز به مهم‌ترین آرای ملاصدرا در این زمینه اشاره می‌کند.

یکی از مباحثی که در دهه های اخیر در آثار علمی فلسفی مطرح شده، معرفت شناسی و مسائل مرتبط با آن، از جمله مسئله «معیار و مناط صدق گزاره ها» است. متفکران مسلمان بر این باورند که معیار صدق گزاره ها، مطابقت با نفس الأمر است اما در تفسیر نفس الامر، دیدگاههای متفاوتی ارائه داده اند. این پژوهش که با روش کتابخانه یی به گردآوری داده ها و سپس توصیف و تحلیل آنها پرداخته، ضمن ارزیابی سه دیدگاه مشهور درباره» حقیقت نفس الأمر انتقادات وارد بر آنها و نیز روشنگری در باب عدم تمامیت آن تفاسیر، درصدد اثبات این نظریه است که نفس الأمر عبارتست از «علم ذاتی تفصیلی خداوند». دیدگاه مختار نگارندگان هماهنگ با مبانی اندیشه صدرالمتألهین، و برگرفته از اصول عرفانی است.