آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از روشهای تربیتی قرآن، بیان اوصاف بندگان صالح خداوند و ترغیب مؤمنین به کسب خصال ستوده آنان است. در این میان «صدق» با توجه به مفهوم عام و گسترده آن، از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند که از دو جنبه می توان به آن نگریست. این دو نگرش تشکیل دهنده ی دو بخش اصلی این پایان نامه هستند. بخش اول به صدق اخبار و اقوال بدون در نظر گرفتن نیت و انگیزه آنها می پردازد. این بخش عهده دار بررسی این مطلب است که آیا گفتار صادر شده از یک شخص، شایسته عنوان «صدق» است یا «کذب» ، که در نتیجه گوینده آن صادق یا کاذب نامیده می شود. به عبارت دیگر بحث از تطابق یک گزاره با امر واقع و همچنین یک حکم با حقیقت نزد خدا در این بخش انجام می پذیرد. در فصول مختلف این بخش از صدق خداوند به عنوان حق مطلق، صدق فرستادگان او به عنوان حاملان حقیقت صدق و کذب درمیان نوع انسانها سخن به میان می آید. اما در بخش دوم، صدق معنای رفتاری به خود می گیرد که گاهی در مقابل «صدق خبری» از آن به «صدق مخبری» تعبیر می گردد. این بخش به دو فصل «صدق شخصیتی» و «صدق در هدف» تقسیم گردیده است. «صدق شخصیتی» که شامل رفتار شناسی انسان صادق به معنای اعم آن است، خود دارای دو معناست: «ایستادگی بر قول وپیمان» که در وفای به عهد و امانتداری متجلی می شود ودیگری «هماهنگی ظاهر و باطن» که به معنای عدم مغایرت قول با اعتقاد درونی است و در تضاد با نفاق قرار می گیرد .در فصل «صدق در هدف» انگیزه و هدف صادقانه شخص در برخورد با دیگران مدنظر است که این معنی در ارتباط با مفاهیمی چون حیله و فریب فهمیده می شود.

هدف این رساله ، تبیین مفهوم ظلم در قرآن به معنی جامع «انحراف از فطرت الهی در عقیده و عمل » است. از این رو در ابتدا به تبعیت از توصیه های روش تحلیلی توصیفی کلیه کاربردهای قرآنی این ویژگی مشکک در هفت محور خلاصه گردیده، سپس مهمترین محور در ابعاد عقیدتی و عملی با توجه به کلمه کلیدی «حق» به تعیین رابطه ظلم با کفر، تکذیب، شرک و نفاق در بعد اول و سرپیچی از عوامل و ارتکاب نواهی در بعد دوم اختصاص یافت، مثلاً چون حق باید آشکار گردد هر نوع پوشاندن حق، نوعی ظلم محسوب می شود. محور دیگر، استفاده از قانون مندی هستی و تبیین ارتباط مستقیم ظلم با پیامدهای دنیوی و اخروی است که مهمترین آنها محرومیت از مقام امامت و دوری از رحمت الهی است. سرانجام کار، بیان ویژگیهای ظالمان و شرح عکس العمل های شخصیتهای قرآنی در قبال ظلم است

محور اصلی این پژوهش سعی در یافتن و نشان دادن ارتباط آیات سوره یس است. لذا چاره ای جز نقد و بررسی آراء مفسران در یکایک آیات مورد اختلاف نبوده تا زمینه لازم برای یافتن ارتباط فراهم گردد. سرانجام پس از بررسی عملکرد مفسرانی که به ارتباط آیات این سوره پرداخته اند و نیز از رهگذر توجه به نکات تازه در این رابطه، ارتباط آیات سوره یس با نگاهی جامع بیان شده است

مطالعه تفاسیر گوناگون، نشان دهنده آن است که وحدت معنا و تفسیر برای همه آیات قرآن کریم در میان مفسران وجود ندارد. اختلاف نظر ذیل تفسیر آیه «وَ قَلیلٌ مِنَ الآخِرین » نیز یکی از این نمونه هاست. با نظرداشت به تفاسیر مختلف به دست می آید که مفسران با تکیه بر معنای ظاهری این آیه نظرهایی را ارائه داده اند؛ از جمله اینکه تعداد «سابقون» در امت پیامبر| از سابقونی که در امت های گذشته بوده اند، کمتر است اما در مقابل این نظرها، روایاتی وجود دارد که تعداد یاران پیامبر| در روز قیامت را بیش از یاران دیگر پیامبران دانسته است. بر این بنیاد میان این آیات و روایات تعارضی مشاهده می گردد که برخی از مفسران علی رغم کوشش خود، نتوانسته اند به طور صحیح و کامل این تعارض را بزدایند. مقاله حاضر می کوشد بر پایه روش توصیفی تحلیلی، این تعارض را بر طرف سازد. نتایج تحقیق نشان می دهد اختلاف نظر در این آیه از نادیده گرفتن نسبی بودن واژه «قلیل» نشأت گرفته است و توجه به این نکته، تعارض بین آیه و روایات صحیح مرتبط با این موضوع را مرتفع می کند.

در خصوص ارتباط میان آیات یک سوره میان محققان اختلاف نظر است. از یک سو مفسرانی همچون سعید حوی آن را اساس کار تفسیری خود قرار داده و از سوی دیگر برخی محققان این ارتباط را رد کرده و با مستشرقانی که آیات درون سوره را گسسته می‌دانند، هم صدا شده‌اند. تحقیق حاضر به بررسی ارتباط میان آیات سوره انعام پرداخته تا ارتباط و انسجام میان تمامی آیات این سوره را نشان دهد. در این راستا ابتدا موضوعات مطرح در هر آیه را استخراج و دسته بندی می‌کند، با دسته بندی آنها، خطوط اصلی موضوعی مطرح در سوره را نشان داده و سپس با بیان ارتباط میان خطوط، ارتباط کل آیات سوره روشن می‌شود. خطوط ارتباطی در این مقاله به اختصار مطرح می‌شوند و بیشتر به اصل موضوع که همان ارتباط میان موضوعات و آیات سوره است پرداخته شده و از این رهگذر نشان داده می‌شود برخلاف نظر برخی محققان و مستشرقان که قائل به ارتباط میان تمام آیات یک سوره نیستند، ارتباط میان آیات سوره انعام از طریق استخراج خطوط ارتباطیِ (7 خط ارتباطی اصلی) قابل بررسی و اثبات است و انسجام این آیات در این بررسی نشان داده می‌شود. . روشن شدن این ارتباط علاوه بر کمک به فهم بهتر سوره، در تعیین رای قابل قبول در بررسی تطبیقی مواضع مورد اختلاف مفسران نیز، به کمک مفسر می‌آید.

از جمله چالش‌های فرا‌روی ترجمه قرآن، اختلاف فراوان ترجمه‌ها در‌اثر اختلاف در تفسیر آیات است. از آنجا که مترجم ملزم به تبعیت از آراء مفسران است، حل این چالش محتاج یافتن شاخصی دقیق و مبتنی بر منطق زبانی قرآن برای قضاوت میان آراء تفسیری گوناگون است. این شاخص، ناگزیر محصول نگرش ساختارمند به قرآن کریم است. چرا‌که چنین نگرشی تلاشی عالمانه برای کشف هندسه حکیمانه سور است و ما را به آنچه غرض خداوند حکیم در نزول متن قرآن بوده، می‌رساند. این جستار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از استخراج ساختار هندسی سوره آل‌عمران و تحلیل اختلافات موجود در ترجمه برخی از آیات این سوره و میزان انطباق هر‌کدام از آراء تفسیری با شاخص سازگاری با غرض کلی حاصل از ساختار هندسی سوره، در‌صدد پاسخ به این پرسش بوده است که چگونه از نگرش منظومه‌ای یا ساختارمند به سوره می‌توان برای نقد ترجمه بهره برد. برخی نتایج این پژوهش عبارتند از: اولاً: با‌توجه به اینکه قرآن خود شاخص ارزیابی همه چیز حتی سخنان معصومان علیهم‌السلام است، شاخص ارزیابی آراء تفسیری لزوما باید درون‌متنی باشد و این شاخص همان غرض مستنبط از ساختار هندسی سوره است. در این نگاه، واژگان و آیات هر سوره اجزای سازه‌ای هدفمند هستند که حول محوری واحد چیده شده‌اند. پس هر نظر تفسیری یا ترجمه ذیل هر آیه که با غرض سوره و جایگاه آیه در این ساختار هماهنگی نداشته باشد مقبول نیست. ثانیاً: ترجمه آیات منتخب سوره مبارکه آل‌عمران به عنوان مصادیق عینی با این شاخص ارزیابی و آراء تفسیری منطبق با ساختار سوره و ترجمه صحیح مبتنی بر آن‌ها تعیین گردید.

آیه نوزدهم سوره انشقاق که مفسران در تفسیر آن دیدگاه‌های مختلفی را مطرح کرده و گاهی آن را مجمل خوانده‌اند، از چندمعنایی برخوردار است. منظور از چندمعنایی در آیه، نه به مفهوم ابهام معنایی است که بدون قصد گوینده در کلام رخ می‌دهد، بلکه حاکی از قدرت و حکمت خداوند در گزینش واژه‌ها و ترکیب‌هایی است که همزمان بیانگر چند معنا بوده و همه معانی، مقصود او نیز باشد. تحقیق حاضر که با روش انتقادی تحلیلی نگاشته شده، ابتدا دیدگاه مفسران را تبیین نموده و پس از بررسی اجمالی دیدگاه‌ها به بررسی فرضیه چندمعنایی در آیه می‌پردازد. زمینه‌ها و عوامل مٶثر بر رخداد این مسئله در آیه مورد بحث عبارت‌اند از: چندمعنایی تکواژ و واژگان آیه، تعدد قرائات، ساختار نحوی جمله و بافت زبانی سوره یا سیاق کلام. وجوه معانی که می‌توان برای آیه برشمرد، عبارت‌اند از: 1ـ تبعیت از پیشینیان و رخداد سنن الهی در میان مخاطبان قرآن، 2ـ تبدیل نسل‌ها، 3ـ ورود به صحرای محشر، 4ـ ورود به دوزخ در بین امم پیشین، 5ـ صعود انسان‌ها به آسمان، 6 ـ معراج حضرت محمد(ص). با توجه به عدم تعارض میان معانی مذکور با یکدیگر، با کلیت متن و معارف مسلم دینی می‌توان همه آن‌ها را به عنوان معانی متعدد آیه و مراد احتمالی خداوند متعال پذیرفت.

آیات علمی قرآن، رازگویی‌های علمی هستند که در آیات به صورت واضح آمده است و در زمان نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته، بلکه مدت‌ها بعد از نزول آیه مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشف شده است. در قرن های اخیر بسیاری از مفسران برای تفسیر برخی از آیات قرآن از اعجاز علمی آن سخن گفته اند. در مورد تعداد آیات علمی موجود در قرآن نظریه های متفاوتی وجود دارد : من جمله : آقای یوسف مروّه بر آن است که آیات در مورد علم پزشکی / 61، فیزیک / 63، کیهان‌شناسی / 100، زمین‌شناسی / 20، کشاورزی / 21، زیست‌شناسی (حیوانات) / 12، آفرینش و حیات / 36، جغرافیا / 73، هواشناسی / 20، شیمی / 9 و ... در قرآن وجود دارد. اما محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری همین اعداد را متفاوت گزارش داده‌اند. برای مثال آیات فیزیک را 138 و آیات شیمی را 11 و زمین‌شناسی را 69 مورد گزارش کرده‌اند. همانطور که گفته شد مفسران برای تفسیر این آیات، فقط بر اعجاز علمی آن تاکید داشته و آیه را حول محور همان معجزه ای که بیان می کند تفسیر کرده اند. لذا در این پژوهش سعی شده تفسیر آیات علمی در سیاق (آیات قبل و بعد) مورد بررسی قرار گیرد تا هدف نهایی پروردگار از انزال آیه مشخص گردد. برای مثال به آیه ی 5 سوره مبارکه حج اشاره می گردد: یکی از نکات قابل توجه در آیات قرآن اشاره برخی آیات به آغاز آفرینش انسان و مراحل تکوین جنین است. مانند: (یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‌ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَهٍ مُخَلَّقَهٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَهٍ لِنُبَیِّنَ لَکُمْ وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلی‌ أَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفَّی وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلی‌ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَهً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهیجٍ) مرحله جنینی یکی از ظریف ترین مراحل زندگی انسان است که دارای اسرار و شگفتی های فراوان است. تکامل انسان در دوره جنینی مذکور در قران را می توان به 5 مرحله: نطفه، علقه، مضغه، پیدایش عظام و روییدن لحم که در نهایت به تولد ختم می شود، تقسیم کرد. این مراحل با دستاوردهای علم جنین شناسی قابل انطباق است که بیانگر اعجاز علمی قرآن می باشند. اما با دقت در آیات ابتدائی همین سوره: (یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَهَ السَّاعَهِ شَیْ‌ءٌ عَظیمٌ) که در مورد قیامت است و ابتدای همین ایه : (یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‌ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْث)‌ و ابتدای آیه ی بعد: ( ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتی)‌ در خواهیم یافت که خداوند متعال برای اثبات معاد از بیان این اعجاز استفاده کرده است. نکته دوم: در انتهای آیه بعد می فرماید: (وَ أَنَّهُ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ ) به این معناست که علاوه بر اثبات معاد، خداوند عظمت و بزرگی خود را در این آیات اعلام می دارد. به عنوان مثال دوم به آیه 30 سوره انبیاء اشاره خواهد شد: (أَوَ لَمْ یَرَ الَّذینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ‌ءٍ حَیٍّ أَ فَلا یُؤْمِنُون‌) نظریه مفسر تفسیر المیزان که از طریق تفسیر واژه ی رتق و فتق به این نظریه ی علمی میرسد، بدین شرح است: ( از همین راه که مرتب جزئیاتی از زمین جدا گشته به صورت مرکبات و موالید جلوه می‌کنند، و همچنین موالیدی که در جو پدید می‌آید ما را راهنمایی می‌کند بر اینکه روزی همه این موجودات منفصل و جدای از هم، منظم و متصل به هم بودند، یعنی یک موجود بوده، که دیگر امتیازی میان زمین و آسمان نبوده، یک موجود رتق و متصل الاجزاء بوده، و بعدا خدای تعالی آن را فتق کرده، و در تحت تدبیری منظم و متقن، موجوداتی بی‌شمار از شکم آن یک موجود بیرون آورده، که هر یک برای خود دارای فضیلت‌ها و آثاری شدند. این آن معنایی است که در یک نظر سطحی و ساده، از خلقت این عالم، و پیدایش اجزای علوی و سفلیش به نظر می‌رسد، خلقتی که توأم با تدبیر و نظام جاری در همه اجزای آن است. و این نظریه را علم امروز تایید می‌کند، زیرا علم امروز این معنا را روشن نموده که آنچه از اجرام عالم محسوس ما است، هر یک مرکب از عناصری متعدد و مشترک است که عمری معین، و محدود دارد، یکی کمتر و یکی بیشتر.) بادقت در سیاق آیه: (وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون) مشخص می گردد که هدف خداوند علاوه بر بیان معجزه ی علمی که در آن موقعیت کسی متوجه اعجاز آن نبود، اثبات ربوبیت خویش بوده است. به عبارت دیگر وقتی برای پروردگار فرزند قائل شدند خداوند در قالب این آیات که خبر از اعجاز علمی دارد به اثبات وحدانیت خود می پردازد.‌

مسئله ارتباط آیات سوره های قرآن کریم از دیرباز مورد اختلاف قرآن پژوهان بوده است. اکثریت مستشرقان و برخی قرآن پژوهان مسلمان منکر وجود ارتباط و انسجام میان آیات هستند. موافقان نظریه ارتباط آیات، دلایلی همچون: توقیفی بودن چینش آیات، حصر آیات مشخص در یک سوره، اقتضای حکمت و نیز اوصافی مانند: «کتاب»(مائده:48)، «عزیز» (فصلت:41)، «قول فصل»(طارق:13)، «حکیم»(ال عمران:58) و «لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه»(فصلت:42) برای قرآن را، گواهی بر صحت این دیدگاه دانسته اند. این پژوهش با قبول این اصل موضوعه که سوره های قرآن دارای هدف مشخص و آیات مرتبط و منسجم است؛ ارتباط آیات سوره مائده را مورد مطالعه قرار می دهد. آنچه این پژوهش را از نمونه های دیگر متمایز می سازد تعیین روابط بین خطوط ارتباطی و ترسیم شبکه ارتباطی آیات این سوره است. بنابراین در پی پاسخ به این پرسش که خطوط ارتباطی سوره مائده کدام است و به دنبال کشف چگونگی ارتباطات شبکه‌ای میان آیات سوره مائده و تعیین جایگاه خط ولایت در این شبکه؛ تلاش می شود خطوط ارتباطی آیات سوره مائده تعیین شود و با تبیین ارتباطات میان خطوط و ترسیم شبکه ارتباط آیات آن، وجود انسجام و ارتباطات شبکه‌ای میان آیات این سوره _ با وجود گسستگی ظاهری میان آیات آن- اثبات شود و جایگاه خط ولایت در شبکه ارتباطی مشخص گردد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و در دو مرحله و چندین گام انجام می شود که عبارتند از: مرحله اول: گام اول: تقطیع آیات؛ گام دوم: تبیین معنا و مدلول فرازها؛ گام سوم: استخراج موضوعات؛ گام چهارم: تعیین عنوان فرعی (خط ارتباطی فرعی)؛ گام پنجم: تعیین عنوان اصلی (خط ارتباطی اصلی)؛ گام ششم: تعیین مختصات و تفکیک خطوط ارتباطی. مرحله دوم: (بررسی ارتباط شبکه ای آیات): گام اول: تبیین ارتباط ترتیبی آیات؛ گام دوم: بررسی ارتباط خطوط. انتظار می رود در پایان این پژوهش، خطوط ارتباطی سوره مائده با عناوین: خداوند، احکام، پیامبران، پیمان، اهل ایمان، مخالفان حق، کتاب، پیامداعمال، ولایت، هدایت و ضلالت، معاد و دین به دست آید و با تبیین ارتباط خطوط اصلی و فرعی و تعمق در ضرورت جابه جایی خطوط در نقاط تلاقی، شبکه ارتباطی آیات ترسیم شده و جایگاه ولایت در این شبکه مشخص گردد، به طوری که اثبات کننده ارتباط تنگاتنگ آیات سوره مائده باشد.

در میان آیات قرآن در مورد ادوار زمانی خلقت آسمان ها و زمین تناقضی ظاهری دیده می شود؛ این ادوار زمانی در آیات 12 9 سوره فصلت هشت روز و در آیات دیگر شش روز است. در این رابطه، برخی مفسران تعارض مذکور را مطرح نکرده و در نتیجه به دنبال پاسخ نبوده اند و سایر مفسرانی که تلاش کرده اند این تعارض را حل کنند بر این اساس که هدف خدای متعال در این سوره بیان تفصیلی شش روز بوده است یا نه، راه حل هایی ارائه داده اند. این مقاله از یک سو سعی دارد به نقد آراء مفسران بپردازد و از سوی دیگر این تعارض ظاهری را بر مبنای تمایز عالم «خلق و امر» بزداید. بنابراین بر اساس اینکه در آیه دهم «جعل رواسی» و «تقدیر اقوات» که در چهار روز انجام شده است، مکمل خلقت است نه اصل خلقت، دو دوره ای که در ادوار آفرینش آسمان ها و زمین از سوی خدای سبحان مسکوت مانده و مورد اختلاف مفسران است، به اتیان آسمان ها و زمین مربوط است که در آیه یازدهم بدان اشاره شده است.