آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت و تحلیل اسماء حسنای خداوند در قرآن کریم از دیر باز مطمح نظر قرآن پژوهان بوده است. در این میان به رویکرد تربیتی اسماء حسنای الهی در پایان آیات کمتر پرداخته شده است.در این پژوهش که در آن از روش مطالعه کتابخانه ای استفاده شده، این رویکرد مورد توجه ویژه قرار گرفته است. نگارنده کوشیده است تا اسماء حسنای الهی در پایان آیات را از دو جنبه مورد بررسی قرار دهد؛ اول آنکه نشان دهد بین اسماء الهی در فرجام آیات با مضمون آن آیات ارتباط وجود دارد. دوم آنکه این اسماء دارای نقش تربیتی هستند. از نتایج این پژوهش آن است که اسماء الهی در پایان آیه تعلیل و ضامن آن آیه محسوب می شود، دیگر آنکه این اسماء هم از جنبه انذار و تبشیر و هم از جنبه الگو برداری رفتاری دارای کارکرد تربیتی برای انسان هستند.

این مقاله می کوشد تا با رویکردی نو با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا به بررسی چگونگی فرایند شکل گیری عمل صالح بپردازد. تا کنون پژوهش های گوناگونی دربارۀ پیوندهای متقابل عمل صالح با مفاهیمی دیگر همچون ایمان، تقوی، قلب و... صورت گرفته است. اما این پژوهش بر آن است تا با گردآوری، ارزیابی و پردازش مجموعۀ این روابط متقابل، نظام و روند رخداد عمل صالح را بر پایۀ قرآن و روایات مبین پیدا نماید. به سخن دیگر، در این مقاله، فرایند بروز عمل صالح در گذر از ساختار روانی انسان جستجو می شود. نتایج این پژوهش نشانگر آن است که از دیدگاه قرآن و روایات، روند رخداد عمل صالح طی شش مرحلۀ زیر و در گذر از اجزای گوناگون ساختار روانی انسان مؤمن رخ می دهد: 1. پیدایش حاجت (در صدر)، 2. طلب و دعا (در قلب)، 3. ظهور نیت (در قلب و نفوذ آن در صدر)، 4. علم (در فکر)، 5. ارادۀ عمل (در عزم) و 6. بروز خارجی عمل صالح (در قوه). بر این مبنا، عمل صالح همان نور ایمان است که تحت ولایت الهی در گذر از اجزای ساختاری روان، ظهورهای مختلفی می یابد تا آنجا که به صورت عمل بیرونی در قوای حرکتی انسان در عالم مادی بروز می یابد و باعث صعود انسان به مراتب عالی می شود.

تفسیر موضوعی باهدف کشف دیدگاه های قرآن در مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و ... به مثابه روشی نو در فن تفسیر به شمار می آید و اصطلاح جدیدی است که در قرن اخیر و در پرتو نهضت رجوع به قرآن کریم به بار نشسته است. هرچند در پیشینه تاریخی آن، به شکل های دیگری مطرح بوده است.آیت الله جوادی آملی ازجمله مفسرانی است که در این زمینه، تلاش علمی نموده و از آثار قلمی وبیانی ایشان مجموعه نفیس «تفسیر موضوعی قرآن کریم» تدوین و عرضه شده است. این نوشتار جهاد علمی این مفسر را در ابعاد مختلف روش تفسیر موضوعی محور تحقیق خود قرار داده تا ضمن معرفی این مجموعه وارائه مدلی برای رویکرد موضوعی به تفسیر آیات، گامی در جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر موضوعی بردارد.

اعتبار مجموعه روایات بخش امامت اصول کافی موسوم به کتاب الحجه که از مهمترین منابع روایی شیعه در موضوع امامت به شمار می‌رود ، در میان علمای متقدم امامی اجمالاً امری مسلم بوده است. علت این امر توجه ایشان به وثوق صدوری به عنوان مبنای پذیرش روایات و بهره‌گیری از قرائن خارجیِ صحت روایات بوده است.اما در نگاه متأخرین که تکیه آن‌ها در ارزیابی روایات بیشتر بر وثاقت راویان سند متمرکز شده ، آمار روایات معتبر به حدود 40 درصد کاهش یافته است . برخی نیز با سخت‌گیری شدید در دو حوزه سند و متن روایات ، تنها 10 درصد این روایات را صحیح و معتبر تلقی کرده‌اند.در این رساله با بررسی اسناد احادیث کتاب الحجه و نیز روایات همسان (متابع) و شواهدِ احادیثِ ضعیف السند کتاب الحجه از سایر مصادر روایی ، نشان داده شده که بیش از 75 درصد این روایات دارای پشتوانه معتبر سندی (داخلی و خارجی) می‌باشد . این آمار که با مبنای آیه الله خوئی به دست آمده همچنین حاکی از آن است که گرچه در روایات ابواب تاریخیِ این کتاب ، آمار روایات ضعیف بیشتر است ، اما روایات ابواب غیر تاریخی که صرفاً جنبه کلامی دارند ، حدود 90 درصد دارای اعتبار سندی می‌باشند.

چکیده : سنت پس از قرآن، دومین منبع استنباط احکام و معارف دین برای مسلمانان است. در میان منابع روایی شیعه کتاب «تهذیب الاحکام» اثر شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی یکی از منابع اصلی و از «کتب اربعه» است که مهمترین مجموعه های روایی شیعه را تشکیل می‌دهند. کشف مقصود روایات و چگونگی شرح و نقد آنها از مهمترین علوم مربوط به حدیث‌شناسی است که در اصطلاح علوم حدیث «فقه الحدیث» نامیده می‌شود. بررسی روشی که محدثین بزرگ در این شرح و نقد بکار برده اند می‌تواند در ارائه راهکارها و روشهای درک مراد روایات و شرح و نقد آنان بسیار راهگشا باشد. بر کتاب «تهذیب الاحکام» چندین شرح نوشته شده که یکی از آنها کتاب «ملاذ الاخیار» اثر علامه محمد باقر مجلسی است.در این مجموعه برآنیم تا با بررسی این شرح گرانقدر، روشهای علامه مجلسی در شرح و نقد احادیث را ارائه کنیم. این پژوهش در سه فصل اصلی، به علاوه پیشگفتار و خاتمه تدوین گشته است. در فصل نخست با عنوان زندگی‌نامه‌ها و آثار به معرفی اجمالی شیخ مفید و کتاب «المقنعه»، شیخ طوسی و کتاب «تهذیب» و علامه محمد باقر مجلسی می‌پردازیم. در فصل دوم با عنوان درآمدی بر علم فقه الحدیث به تعریف این علم و جایگاه آن در علوم حدیث اهتمام می‌ورزیم. فصل سوم با عنوان روشهای فقه الحدیثی علامه مجلسی در ملاذ الاخیار بخش اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد. این فصل شامل دو بخش است: روشهای بیرونی و روشهای درونی. منظور از روشهای بیرونی روشهایی است که در آنها از عوامل خارج از خودِ حدیث در شرح و نقد آن استفاده می‌شود. این روشها عبارتند از: عرضه بر قرآن، عرضه بر سنت قطعی، عرضه بر عقل، عرضه بر مسلمات علمی و تجربی، عرضه بر مسلمات تاریخی، توجه به فضای صدور حدیث، توجه به اصل تقیه و در نهایت بررسی سند حدیث و نقد رجالی آن. اما روشهای درونی روشهایی است که در آنها از متن حدیث و عوامل درونیِ آن، در شرح و نقد روایت بهره می‌بریم. این روشها عبارتند از: بررسی لغوی حدیث، بهره از دانش صرف و دانش نحو، توجه به علم بلاغت، توجه به تصحیف و افتادگی در متن، توجه به نقل به معنا در روایات و تاویل حدیث در صورت نیاز. در هر بخش پس از بحث نظری نمونه هایی از کتاب «ملاذ الاخیار» ارائه می‌شود.

ابوعبدالرحمن سلمی از جمله اصحاب حضرت علی (ع) است. بررسی وضعیت رجالی او در مقام یکی از مشاهیر قرائت در صدر اسلام، بویژه به دلیل حضورش در سند قرائت عاصم، دارای اهمّیت شایانی است. این پژوهش با بهره‌گیری از داده‌های تاریخی، رجالی و حدیثی، به توصیف و تحلیل اخبار وارد شده دربارة سلمی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که اصلی‌ترین معلم سلمی در قرائت، امام علی (ع) بوده است و در این باره، دیدگاه کسانی که عثمان را معلّم اصلی او می‌شمارند صحیح نیست. همچنین، بر اساس قرائن تاریخی، اثبات می‌شود که وی نمی‌توانسته است استاد قرائت حسنین (ع) باشد. این پژوهش، نشان می‌دهد که گرچه سلمی در رجال برقی به عنوان یکی از خواص امیر مؤمنان (ع) شناخته شده، امّا دست کم در برهه‌ای از زمان، در شمار یاران ویژه ایشان نبوده است. وی در این برهه از زمان، حضور فعالی در صحنة همراهی با امام علی (ع) و فرزندان ایشان (ع) نداشته است. این کناره‌گیری، به دلیل مسائل مالی و یا نابینایی اوـ و نه دشمنی عقیدتی با امیر مؤمنان (ع)ـ بوده است.

درمنابع دینی اعم از آیات وروایات، طیف گسترده ای از آموزه ها بیانگر تأثیرعقل،علم و تفکر بر کنش های انسانی است چنان که آیه «لو کنّا نسمع أونعقل ما کنّا فی اصحاب السعیر»به روشنی منشأ اعمال دوزخیان را اجتناب از به کارگیری تفکر وتعقل می داند وآیه«هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» (زمر/9)تنها معیار ارزش گذاری انسان ها را علم ایشان می داند. از سویی دیگر آیه 84 سوره اسراء اساس همه رفتارها را «شاکله» دانسته است. گرچه لغت شناسان مفهوم «شباهت» را به عنوان معنای محوری ریشه«شکل» برگزیده اند، اما پژوهش حاضر با جستار جایگاه ذهن وعلم در این ریشه بر اساس روش معنا شناسی تاریخی ومطالعات ریشه شناختی ، ذهن و مفاهیم مربوط به آن همچون تفکر وتعقل را از محوری ترین مفاهیم ریشه «شکل» یافته است. همچنین با تبیین برخی معادل های پر تکرارتفسیری برای "شاکله "همچون نیت، ناحیه ، ملکه و... به چگونگی ارتباط آنها با علم وتفکر دست یافته است و ازین رهگذربر پیوند مفهوم «شاکله» با علم وتفکرتأکید دارد.

اسباب نزول بـه معنی شناخت موقعیـت زمـانی، مکـانی، فردی، اجتماعی و دیگر زمینه هایی است که نزول آیه یا بخشی ازآیات یا سوره ای را سبب شده است که شامل روایات گرد آمده درباره شأن نزول آیات نیز می شود. ‌اعتقاد به تاثیر اسباب نزول در تفسیر آیات به معنای مسدود ساختن راه اندیشه و تفکر در زمینة آن آیات و روی آوری و سطحی نگری و محدود اندیشی نسبت به پیام آن نیست؛ بلکه در کنار بهره بردن از تمامی ابزارهای علمی و عقلی موجود در زمینة تفسیر، باید به اسباب نزول به عنوان ابزاری کار آمد و مؤثر نگریست. پیام آیات الهی فراتر از بسترهای محدود و تعلقات فردی و زمانی است. سببب نزول در فهم قرائن حالیه و تطبیق عناوین بر مصادیق و شناخت فضای نزول آیات برای دلالت در توسعه و تضییق مفاهیم وگشودن افق های جدید در یافتن دلالات قرآنی تاثیر دارد. دلالت الفاظ و آیات الهی از مرتبة حوادث جزئی و خاص فراتر می رود و مفسر را گاه از طریق الغای قطعی خصوصیات زمان و مکان یا از طریق تناسب حکم و موضوع و تحلیل زبانی و... به روح آیه می رساند که پیراسته از زمان و مکان است.

«امنیت اجتماعی» یکی از نیازهای اساسی جوامع انسانی از دیرباز تاکنون بوده است. به‌طوری‌که برقراری و تثبیت آن زمینه را برای رشد و تعالی مادی و معنوی افراد جامعه فراهم می‌کند. ازاین‌رو مورد توجه همه‌ی انبیاء الهی نیز بوده است. در این میان بررسی داستان حضرت موسی (ع) که پربسامدترین داستان‌های قرآن است اهمیت بسزایی دارد زیرا از یک‌سو جامعه مصر و قوم بنی‌اسرائیل که تحت حکومت ظالمانه‌ی فرعون قرار داشتند از‌کمترین امنیت برخوردار بودند و از‌ سوی دیگر موسی (ع) موظف به نجات آن‌ها از حکومت فرعون شده بود. این پژوهش به دنبال تبیین و تحلیل مهم‌ترین نتایج راهبردهای موسی (ع) در تحقق امنیت اجتماعی در سه حوزه‌ی سیاسی، فرهنگی و اعتقادی است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و اطلاعات مورد استفاده به روش کتابخانه‌ای و با بررسی محتوای آیات مربوطه می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که موسی (ع) در حوزه‌های فوق از روش‌ها و راهکارهای مختلفی بهره برده است که در بسیاری از موارد موفق به برقراری امنیت در جامعه‌ی هدف گردیده است، اما علیرغم تلاش‌های خستگی‌ناپذیر و تغییر روش‌های تبلیغاتی، گاهی نتیجه‌ی موردنظر به دست نیامده است.

این پایان نامه، در قالب پنج فصل، ارائه شده است. در فصل اوّل، به اقتضای موضوع، کلّیاتی درباره مفاهیم تفسیر آمده و ابزارهای تفسیر و علل نیاز به تفسیر، مورد توجّه قرار گرفته است. نیز برای دست یافتن به خاستگاه پیدایش اسرائیلیات، سیر تطوّر تفسیر از دوران پیامبرصلی الله علیه وآله و صحابیان تا دوران تابعیان دنبال شده است. نگارنده، به این نتیجه دست یافته که نخستین گام های نفوذ اسرائیلیات، هم زمان با نزول قرآن و در زمان حیات پیامبرصلی الله علیه وآله بوده است و هرچند پیامبر خدا با این پدیده به مقاومت برخاست، امّا سهل انگاری صحابیان و تابعیان، راه را برای گسترش این نفوذ، فراهم آورد. در فصل دوم، معنای لغوی و اصطلاحی «اسرائیلیات» و عوامل گسترش آن در فرهنگ اسلامی و موضع قرآن، رسول اکرم، ائمه علیهم السلام و صحابیان با این پدیده و انواع اسرائیلیات، مورد بررسی قرار گرفته است . فصل سوم - که مفصّل ترین فصل پایان نامه است - به معرّفی برجسته ترین چهره های مؤثّر در گسترش اسرائیلیات، همچون: کعب الأحبار، ابو هریره، عبداللّه بن سلّام، وهْب بن منبّه و تمیم داری، و دیدگاه رجالیان درباره آنان و نمونه هایی از اسرائیلیات نقل شده از ایشان، اختصاص یافته است. در فصل چهارم، پانزده منبع تفسیری (همچون: تفسیر السدّی، تفسیر الطبری، التبیان، کشف الأسرار، روح المعانی و المیزان) مورد بررسی قرار گرفته اند و چگونگی برخورد آنها با اسرائیلیات، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم، نمونه هایی از اسرائیلیات - که در کتاب های تفسیری یافت می شود - همراه با نقد و بررسی و ذکر صحیح ترین وجهی که در تفسیر آیات به نظر می رسد، آمده است. گستردگی قابل توجّه مراجعه به منابع تفسیری و نیز چینش منطقی و مطلوبِ مطالب را می توان از امتیازات این پایان نامه دانست.