آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کشف تناسب میان آیات از موضوعات مهم در عرصه مطالعات علوم قرآنی است که در فهم مراد خداوند از نزول آیات و سور مؤثر است، به همین دلیل مفسران و دانشمندان علوم قرآنی از دیرباز به کشف این ارتباط اهتمام ورزیده­اند. با این وجود ویژگی­های خاص این موضوع و گستردگی دامنه این مبحث سبب شده، تبیین موضوع تناسب اسماء الحسنی هر سوره با محوریت غرض آن سوره با ابهاماتی مواجه شود. نوشتار حاضر این نوع از تناسب را در سور مفتوحه با واو سوگند در جزء سی ام قرآن کریم (النازعات، البروج، الطارق، الفجر، الشمس، اللیل، الضحی، التین، العادیات) مورد بررسی قرار داده است، ابتدا معنای لغوی اسماء ذکرشده در هر سوره بیان گردیده، سپس رابطه میان این اسماء با غرض اصلی آن سوره تبیین شده در نتیجه اسماء مذکور در هر سوره از سور مورد نظر و غرض آن هم‌راستا و متناسب هستند.

سیمای ترسیم شده از زن در نهج البلاغة - که تا حدّ زیادی تابع دیدگاه گردآورنده این کتاب است - یک بُعدی و ناقص است و تنها بخشی از چهره کامل زن در قرآن را به نمایش می گذارد. زنان در نهج البلاغة با عباراتی که حاکی از ناقص بودن آنان است، وصف شده اند و متأسفانه، اکثر شارحان نهج البلاغة نیز بدون توجّه به مجموعه احادیث معصومان علیهم السلام، در جهت اثبات این مطلب برآمده اند که زنان در اکثر ابعاد از مردان ناقص ترند. لذا این پایان نامه، در صدد جمع میان آیات قرآن و سخنان امام علی علیه السلام در نهج البلاغة برآمده است. اصولاً قرآن مجید، شئون زن را مافوق تصوّر، بالا برده و در این مورد به بیانِ تنها اکتفا نکرده و از هر بُعد برای زن، الگوها و مصادیقی را یادآور شده و مانند یک وکیل مدافع، از شخصیت زن دفاع می نماید و قبل از آن که از عاطفی و احساسی بودن زن سخن به میان آورد، از اندیشمندی و واقع بینی یک زن (بلقیس) سخن گفته است صلاح اندیشی و نفوذ کلام او را می ستاید و علی رغم نظر کسانی که زن را انسان ضعیف پنداشته اند و حرّیت عقیده او را نفی نموده اند، از آسیه زن فرعون تمجید کرده است. نیز در برابر آنهایی که در مورد بی خِردی جماعت نسوان ادّعاها کرده اند، از ساره، زن حضرت ابراهیم علیه السلام و اوصاف برجسته او سخن گفته است که شایستگی هم صحبتی با فرشتگان مقرّب خدا را داشت. و بسیارند زنان برگزیده دیگری که چه بسا از افراد ذکور در ارزش و اعتبار با خاک راه آنها هم برابری نمی کنند. این چنین است که زنان مسلمان ما به دنبال تصویری شایسته از مقام انسانی زن در نهج البلاغة می گردند؛ امّا مع الأسف، تشتّت و تناقض گویی موجود در آرای شارحان نهج البلاغة، مانع از درک صحیح سخنان امام علیه السلام است. نگارنده، نخست در مقدّمه، توضیحی درباره طرح یک بُعدی بودن زن در نهج البلاغة داده و با بررسی چهره واقعی زن از دیدگاه قرآن، به بررسی هویت واقعی او پرداخته و مقداری از تفاوت های میان مرد و زن را بازگو نموده و رمز این تفاوت ها را نیز شرح داده است. سپس به موقعیت اجتماعی زن و احکام مشترک بین مرد و زن اشاره کرده و احکام اختصاصی زن در شرع مقدّس را نام برده است. وی در پیش گفتاری که بعد از مقدّمه آورده، روش مطالعه در نهج البلاغة، پیوند تنگاتنگ نهج البلاغة با قرآن و قضایای نقل شده در زمینه مقام و شخصیت زن در نهج البلاغة را نقد و بررسی نموده و سپس، ارزش و اعتبار اسناد و مدارک نهج البلاغة را شرح داده و در ادامه، برداشت غلط از قضایای نقل شده نهج البلاغة درباره زن را نکوهش کرده است. امّا فصل اوّل این پایان نامه، مربوط به اسناد و مناسبت های تاریخی خطبه هشتادم نهج البلاغة است که ضمن بررسی میزان سندیت این خطبه بر اساس استدلال، لحن و مخاطبان این خطبه را معرّفی کرده و موردی بودن آن را ثابت می کند. در فصل دوم، درباره واقعیت و عدم واقعیت نقص ایمان زن و دیدگاه های شارحان نهج البلاغة در این زمینه و رسالت مادری زن، توضیحاتی آمده است. نگارنده در فصل سوم با بیان قسمت دوم خطبه درباره نقصان عقل زن، به بررسی معانی اصطلاحی و لغوی عقل و تعریف عقل از دیدگاه قرآن و احادیث پرداخته و نقصان عقل زن را در نظر بعضی از شارحان نهج البلاغة بررسی نموده است. در فصل چهارم که مربوط به قسمت سوم خطبه هشتادم نهج البلاغة در زمینه نقصان حظ و بهره زن است، این مطلب را از نظر تاریخچه فقهی آن بررسی نموده و نحوه و چگونگی پیدایش و تقسیم ارث در میان ملل مختلف را شرح داده. و روایاتی در زمینه علّت نقصان ارث زن نسبت به مرد را به عنوان استشهاد آورده است. در فصل پنجم، نتیجه گیری امام علی علیه السلام از مقدّمات مذکور در خطبه را با طرح مباحثی چون: آسیب پذیری زن در مسائل سیاسی، معنای ترس از زنان شرور و احتیاط از خوبانشان و مسائلی از این قبیل را بیان می کند. نگارنده در فصل ششم به بررسی تطبیقی خطبه هشتادم نهج البلاغة پرداخته و آن را به موردی خاص و شخص خاص نسبت می دهد. فصل هفتم، مربوط به سایر عناوینی است که برای زن در نهج البلاغة یاد شده است. نگارنده، این عناوین را در لابه لای حکمت ها، نامه ها و خطبه های نهج البلاغة جستجو نموده و شرح می دهد. در فصل هشتم به نمونه هایی از شخصیت های عالی انسانی در جامعه زنان در طول تاریخ اشاره شده و در فصل نهم - که آخرین فصل پایان نامه است - به بررسی صفات نیک زن در احادیث پرداخته شده است.

هدف از این پژوهش، بررسی تعامل و نقش همسری و مادری زن در آموزه های رضوی است، تا از این رهگذر بتوان به نحوه نگرش امام رضا علیه السلام نسبت به جایگاه و کارکرد زن در نظام خانواده دست یافت. یافته-های به دست آمده از پژوهش، گویای آن است که امام رضا علیه السلام دستیابی مرد به همسر شایسته را مایه ظفر و سعادت مرد دانسته اند و زنانی که به شوهران شان اظهار عشق می نمایند را بهترین غنیمت برای شوهرشان می داند. امام رضا علیه السلام در روایات متعددی توصیه به قناعت پیشگی نموده اند که موجب تعالی روحی فرد خواهد شد. از نظر ایشان، همسر شایسته کسی است که نسبت به شوهر خویش وفادار باشد به این معنا که در غیاب شوهر حافظ عفت خویش و اموال وی باشد. نقش مادری در سیره رضوی فراتر از مسأله زایش و به دنیا آوردن کودک است؛ زیرا امام رضا علیه السلام در شیر دادن به کودک توصیه می کنند زنان رنجور و معیوب برای شیر دادن به فرزند انتخاب نشوند چرا که شیر تأثیر سوء خود را بر جای می گذارد. آموزه های رضوی در تربیت اخلاقی کودک به توانایی و وسع کودک توجّه داشته و تشویق فرزندان براساس لیاقت ها و شایستگی های وجودی شان و نیز صدقه دادن برای سلامتی فرزندان را در تربیت اخلاقی توصیه می-نماید. تربیت دینی فرزند در کلام امام رضا علیه السلام نه تنها از آغاز تولّد، بلکه قبل از تولّد و در مرحله انتخاب همسر شروع می شود، این گونه تربیت دینی بازتابی از معنویت را در کانون خانواده در پی دارد. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی داده های خود را از احادیث و قرآن کریم گردآوری کرده است.

رویکردهای محققان معاصر درباره احادیث و سنت نبوی از موضوعات محوری در حوزه حدیث­پژوهی است. محمد شحرور از نوگرایانی است که مبانی خاصی در تضعیف و نقد متن احادیث نبوی دارد و با دیدگاه فروکاهشی و انتقادی، احادیث نبوی را در جوامع حدیثی اهل سنت مورد ارزیابی قرار داده است. این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفی- انتقادی دیدگاه شحرور در شیوه­های نقد احادیث نبوی را مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شحرور در دو حوزه نقد سندی و متنی، روش نیل به احادیث صحیح نبوی را بیان کرده است. نفی عدالت صحابه، تنها دیدگاه انتقادی وی از سند احادیث نبوی نقل شده توسط صحابه است که با این دیدگاه تمامی روایات را صحیح پنداشته­اند. تعارض روایات با آیات قرآن، اختلاف متن روایات با یکدیگر، تعارض با عقل، تشابه متون روایی به متون قبل از اسلام و مخالفت روایات با ضروریات دین اسلام از مهمترین روش­های شحرور در نقد متن روایات نبوی است. از جمله نقدها به رویکرد شحرور را می­توان شتاب­زدگی وی دانست که ناشی از عدم تتبّع جامع در حوزه روایات است؛ زیرا وی در نقد سند و متن روایات به جمع آوری شواهد جانب­دارانه براساس رویکرد تقلیل­گرایانه خویش به سنت نبوی پرداخته و تمام معیارهای نقد متن روایات را در نظر نگرفته است.

هدف: امروزه مشکلات اقتصادی و تحریم‌های اعمال شده نسبت به جوامع اسلامی، شکاف‌های عمیق اقتصادی را میان جوامع به ویژه در نهاد خانواده ایجاد کرده است. از سوی دیگر، برنامه جامع سعادتمندانه زندگی را می‌توان از قرآن کریم و گفتار و سیره معصومان(ع) دریافت کرد. توجه به سیره حضرت زهرا(س) از منظر اقتصادی نقش اساسی در بهبود روابط اقتصادی در نهاد خانواده‌ها دارد؛ چراکه ایشان به عنوان زن در خانواده در سازماندهی و مدیریت اقتصادی بهترین نقش را ایفا کرده است. روش: این پژوهش با روش تحلیل محتوا به بازاندیشی سیره عملی حضرت زهرا(س) از جنبه اقتصادی توجه دارد. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که در سیره عملی حضرت نقش منابع غیرمادی از منابع مادی برجسته‌تر است و ساده‌زیستی و ارائه الگوی همسان با سایر مردم عصر خویش در زندگی ایشان فراوان مشاهده می‌شود. نتیجه‌گیری: به کارگیری تدابیر اقتصادی، مدارا در برابر مشکلات اقتصادی، حاکمیّت خداوند در زندگی، اعتدال در تأمین نیازهای طبیعی، انفاق در راه خدا و توجه به محرومان، تناسب درخواست‌ها با توانایی‌های همسر، شکرگزاری و تقسیم کار از دیگر مؤلفه‌های سیره اقتصادی حضرت زهرا(س) است.

روابط افراد و جوامع مسلمان با دیگر افراد و ملل مسلمان و غیرمسلمان از موضوعاتی است که در آیات قرآن کریم بدان پرداخته شده است. لزوم مرزبندی از مسائل مرتبط به روابط مسلمانان است در اسلام و آیات الهی بدان تأکید شده است. گاه مرزبندی در حوزه‌ی جغرافیایی و زمینی است؛ گاه در مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی. با توجه به‌ضرورت مرزبندی اعتقادی، سیاسی و اجتماعی ایران اسلامی با دشمنان و لزوم اطاعت و تبعیت از قرآن کریم، پژوهش حاضر با استفاده از فرایند تحلیل مضمون و نرم‌افزار MAXQDA به بررسی آموزه‌های قرآنی در مرزبندی ارتباط ولایی پرداخته است. بررسی این آموزه‌ها بیانگر آن است که در آیات الهی درباره‌ی­ این موضوع چهار رویکرد اثبات، نفی، نهی و ذم وجود دارد. مضمون اثبات به دو مضمون فرعی جبهه‌ی حق و جبهه‌ی باطل قابل‌تقسیم است. جبهه‌ی حق شامل مضامین پایه خداوند، پیامبر(ص)، مؤمنان و فرشتگان می­شود و جبهه‌ی باطل شامل مضامین پایه‌ی شیطان، طاغوت، کافران، یهود و نصارا و ظالمان می­گردد. مضامین پایه‌ی نفی نیز شامل سه گروه غیرخداوند، کافران و مؤمنان غیرمهاجر می­شود. همچنین خداوند مؤمنان را از ارتباط ولایی با کافران، یهود و نصارا، مسخره و بازی­گیرندگان دین، افراد مورد غضب الهی و دشمنان خود و خداوند نهی می­فرماید و درنهایت، ولی قرار دادن شیطان و نسلش به‌جای خداوند و ولی قرار دادن کافران نیز درآیات الهی مورد مذمت قرار گرفته است.

یکی از رویکردهای مفسران عصری، با هدف کاربست و تطبیق آیات هم‌سیاق آیة اکمال در قرآن، رویکرد تفسیر فرهنگی است. برخی از مفسران با اشاره به تحولات گوناگون معنای نعمت ذیل این آیه، در طراحی الگویی ساختاری، برای اثبات معنای نعمت به معنی «ولایت الهی» تلاش کرده‌اند. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی سیر تطور معنای نعمت را با تأکید بر آراء مفسران، به‌ویژه با نگاه عصری و تفسیر فرهنگی بررسی می‌کند. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاکی است که مفسران در تفاسیر فرهنگی از طریق تأکید بر ضرورت تشریع احکام توسط پیامبر برچیده شدن پدیده نسخ بعد از نزول این آیه را نتیجه گرفته‌اند. لذا مانایی آموزه‌های قرآنی، اکمال دین و همچنین واکاوی شبکه ارتباطی آیات مراد از نعمت در آیة مذکور به‌معنای ولایت و تطبیق آن با ولایت امیرمؤمنان علی را به‌عنوان مصداق برتر تأیید می‌کند. از منظر نگارندگان این پژوهش، مبنای معناشناختی و مصداق‌شناختی نگره مذکور محل بررسی و بازاندیشی است. اختصاص و محدود کردن نعمت به مراسم حج به تضییع محتوا و پیام آیه می‌انجامد و تبعات عدم فهم دقیق‌تر آیه را به‌دنبال دارد. از جمله راهبردهای مفسران تفسیر فرهنگی، بیان معانی گسترده‌تر نعمت از جمله اسلام و شناخت با توجه به تفسیر روشمند آیات و اصل فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن است.

متن ­کاوی سور قرآنی در جهت اخذ غرض سور، از جمله مباحث مهم در تفسیر آن­ها بوده که از دیرباز مورد تحلیل و بررسی اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف کشف غرض سورۀ مبارکۀ احزاب سعی در ارائۀ سیاق درونی و تفهیم غرض اصلی سوره را داشته است. به منظور دست­یافتن به این مهم، این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی با رویکرد کتابخانه‌ای به تبیین و تحلیل سیاق و ساختار محتوایی و مضامین درونی و ارکان آن به منظور کشف غرض کاربردی سوره پرداخته است. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که سورۀ مبارکۀ احزاب با توجه به مدنی بودن آن در دو بعد شناختی و کاربردی، دارای غرض منحصر به فردی است؛ چرا که در مرحلۀ مدنیّت اسلام به مرحله‌ای رسیده که افراد نیازمند تقویت ایمان و نمود یافتن آن در اعمال خود و به عبارتی به دنبال اتخاذ راهکار برای مسئله و موضوعی هستند. لذا غرض از این مهم در بعد بنیادی و شناختی «خداشناسی در پرتو ایمان راسخ و تقوا محوری» و نیز در بعد عملی و کاربردی دارای غرض «اطاعت از خدا و رسول او (انجام اعمال صالح) و پیروی ننمودن از غیر حق» بوده است.

توجه و دقت‌نظر ادیان الهی به اصلاح اخلاق و رفتار انسان، ضرورت بررسی نقش عوامل محیطی، همخوان با دستورات قرآن کریم و نَهْج‌الْبَلاغَه را مضاعف ساخته است. در این راستا کشف اصول اعتقادی و عملی این دو کتاب گرانقدر، بایدها و نبایدهایی که در قبال عوامل محیطی برای اصلاح رفتار می‌بایست شکل گیرند را ترسیم می‌نماید. در این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی، مبانی اکولوژیست قرآن و نَهْج‌الْبَلاغَه و نقش و تأثیر و اهمیت عوامل محیطی در اصلاح اخلاق انسان رصد شده است. علم اکولوژی، به تأثیرعوامل جغرافیایی و اجتماعی در افکار و اخلاق انسان می‌‌پردازد. مطابق کاربست اکولوژیست قرآن و نَهْج‌الْبَلاغَه، تأثیرات محیط طبیعی و اجتماعی، اصول بنیادین طبیعت انسان مانند اراده را دگرگون نمی سازند، ولی آداب و رسوم و قوانینی را به وجود می‌آورند که می توانند شئون حیات مردم را تحت‌تأثیر قرار دهند. از این رو، افرادی که در یک محیط نامناسب و آلوده زندگی می‌کنند از عفو و بخشش الهی به دور هستند و تنها راه رهایی و نجات آنان، خروج و ترک آن محیط دانسته شده است.