آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هر یک از مکاتب تفسیری برای فهم متشابهات قرآنی شیوه­ای دارند. ملاصدرا پیش از طرح نظریه خود، روش­های متداول بین سایر اندیشمندان را به دقت بررسی و ارزیابی می­کند. او در حرکتی سلبی، روش­ تشبیهی ظاهرگرایان را به جهت نادیده گرفتن احکام عقل و بی­توجهی به مقام قدس الهی نمی­پذیرد و شیوه تنزیهی اهل اعتزال و فیلسوفان را که این­گونه آیات را با کنار نهادن معنای ظاهری، به نحو ­بی­ضابطه تأویل می­کنند، بیش از روش اهل ظاهر مورد انتقاد قرار می­دهد. وی با متکلمان اشعری که در برخی آیات به تشبیه و در برخی دیگر به تنزیه گرایش دارند نیز مخالفت می­کند. وی سپس در حرکتی ایجابی روش راسخان در علم را معرفی می­کند. در این روش پس از حذف خصوصیات مربوط به مصادیق عرفی و مادی، جان معنا استنباط می­شود. به این ترتیب، ارواح معانی اموری چون قلم، دست، صورت و کرسی در مورد امور معقول و الهیاتی نیز ملاحظه می­شود. از این­رو اطلاق این نام­ها برای اوصاف و افعال الهی به نحو حقیقت است. ملاصدرا افزون بر ایده­پردازی، در عمل نیز‌ با کمک نظریه خود توانسته است در موارد بسیاری بدون دست­شستن از معنای ظاهری، تفسیری از آیات متشابه ارائه ­دهد. برای داوری درباره حرکت ملاصدرا در این مسیر، لازم است که نوع تأثیر اندیشه­های عرفانی و فلسفی وی در تفسیر متشابهات، میزان توجه او به معنای ظاهری و نگاه­داشت آن و مراجعه او به روایات مورد ارزیابی قرار گیرد. ملاحظه آثار صدرا نشان می­دهد که وی برای فهم متشابهات، گاهی مطابق روش پیشنهادی خود عمل نکرده است.

آرامش و سکینه در برابر اضطراب و دلهره به کار می رود و به حالت آسودگی خاطر، ثبات و طمأنینه گفته می شود. انسانها همواره در زندگی در جستجوی آرامش بوده و هستند. سلامت فکر و اخلاق، مانند سلامت جسم از ارکان اساسی خوشبختی و سعادت انسان می باشد. در قرآن مواردی به عنوان عواملی که باعث می شود انسان به آرامش و سکینه دست یابد ذکر شده است: این عوامل به عوامل طبیعی و عوامل معنوی و نیز تکالیف عبادی که باعث می شود انسان به آرامش برسد تقسیم می شوند. از جمله عوامل طبیعی، خواب، به موقع و اندازه که نشاط آفرین و مایه قدرت است می باشد همچنین آرامشی که از تاریکی شب به وجود می آید یک واقعیت مسلم علمی است، و نیز از دیگر موارد عوامل طبیعی همسر می باشد قرآن کریم هدف از ازدواج را سکونت و آرامش قرار داده است. مهمترین عامل معنوی که انسان به وسیله آن به آرامشی بی نظیر دست می یابد ایمان می باشد علاوه بر آن توبه، ذکر، توکل، صبر، یقین، و مشاهده ی حقایق دیگر عوامل معنوی می باشد که انسان در پرتو آن به روحی آرام و مطمئن دست می یابد. از جمله تکالیف عبادی که نقش قابل انکاری در رسیدن انسان به آرامش قلبی و امنیت روانی دارد نماز، زکات، انفاق ( البته بدون منت و آزار ) و حج می باشد. البته این آرامش و طمأنینه دارای آثاری از جمله ازدیاد ایمان و رضایت خداوند می باشد همچنین موانعی برای رسیدن به آرامش نیز وجود دارد که مهمترین آنها می توان دنیا پرستی و ترس از مرگ را نام برد. عواملی مانند کفر و شرک و مفاسد اخلاقی موجب می شود که خداوند این آرامش را از انسان سلب نماید.

این مقاله مختصر به بررسی ویژگی های یک گفتمان دینی در دوران معاصر می پردازد و سعی دارد تبیین کند که مساله گفتمان دینی در عین توجه به مقتضیات زمان باید چه ویژگی های داشته باشد که از جمله این ویژگی ها عقلانی بودن است.

این مقاله مقدمه ای است بر انتشار سلسله مقالاتی درباره تفکر اعتزالی و شامل کلیاتی درباره چرایی لزوم توجه به اعتزال در دوران معاصر است. بدون شک نگاهی گذرا به تاریخ اسلام نشان می دهد، از بین رفتن معتزله در جهان اسلام مساوی با از بین رفتن عقلانیت و گسترش اشعری گری و روحیه تعبید و جزمیت در جهان اسلام بود. بازخوانی آرای نو معتزلیان در دوران معاصر بدون شک تاثیرات مثبتی بر رواج عقلانیت در جهان اسلام خواهد داشت.

تحصیل معرفت الهی از نظر غزالی از دو راه امکان‌پذیر است: طریق «تعلم» برای جوان هوشمندی که به عالم و صاحب‌نظری مستقل دسترسی دارد و برای دیگران راه «سلوک» که در آن فرد با مجاهدت و عبادت و قطع علایق و جذب رحمت الهی به حقایق عالم آگاه می‌شود. از دیدگاه غزالی بر تمامی مردم تصدیق جزمی و تطهیر قلب از شک در ایمان واجب است، اما اگر عده‌ای که به طور تقلیدی به حق معتقدند و تا حدودی از هوشمندی بهره‌مندند، درباره عقاید دینی دچار تردید شوند و یا با شنیدن شبهه‌ای قلبشان متأثر شود (بویژه در دورانی که بدعتگذاران با القای شبهات، قصد فریب اهل حق را دارند) عده‌ای می‌باید ـ بعنوان واجب کفایی ـ در علم کلام متبحر شوند و در حد ضرورت، ادله کلامی را برای اینان مطرح نمایند. با این حال غزالی نقش متکلم را تنها حراست و حفظ عقاید مردم در برابر بدعتها می‌داند، بی‌آنکه برای اعتقادات و ایمان متکلم عمق بیشتری قائل باشد. در مقابل، عوام و کسانی که برای درک حقایق فطانت و هشیاری لازم را ندارند و به حرفه‌ای مشغولند، نباید به مباحث کلامی بپردازند. غزالی معتقد است این گروه را باید با موعظه به سوی حق دعوت کرد و از مطالعه بر روی مباحث اختلافی درباره عقاید بر حذر داشت. غزالی ایمان به دست آمده از استدلالهای کلامی را ضعیف می‌داند و در عوض ایمان کسانی را عمیق می‌شمارد که یا در کودکی از راه آموزه‌های شنیداری و متواتر ایمان مستقر یافته‌اند یا پس از بلوغ ایمان را تجربه کرده‌اند و با ملازمت بر عبادت و ذکر آن را کامل نموده‌اند و انوار معرفت در قلبشان متجلی شده است. در مقاله حاضر دیدگاه‌های مختلف غزالی درباره علم کلام مورد تأمل و بررسی قرار می‌گیرد.

یکی از نخستین محصولاتی که توسط ملاصدرا در زمینه مستعد حکمت متعالیه به بار نشست، نظریه توفیق و هماهنگی میان عقل و وحی است. حکمت متعالیه ملاصدرادر مقام داوری تنها به برهان ملتزم است. معارف دینی از نظر حکیم متاله از سه راه ظواهر نصوص، عرفان و حجت عقل قابل تحصیل است. در این میان، ادله نقلی تنها با احراز چند شرط مهم از جمله عدم تعارض با اصول عقلی قابل اعتنایند. بدین ترتیب هیچگاه میان دلیل عقلی که دلالتش قطعی است و دلیل نقلی (با دلالت ظنی) معارضه ای رخ نداده و در صورت وقوع، دلیل عقلی ترجیح می یابد. برخی از پیروان حکمت متعالیه میان عقل و بخش های مختلف معارف دینی نسبت هایی چون معیار و میزان، مصباح و سرانجام مفتاح یافته اند. ملاصدرا در اجرای عملی طرح توفیق میان عقل و دین، به اثبات فلسفی معاد جسمانی نیز اقدام می کند. این تلاش او از جهاتی چند قابل تامل است. در ادامه، نظریه «وحدت حقیقت فلسفی و حقیقت دینی» به عنوان مبنای طرح توفیق عقل و دین مطرح شده و برخی از آرای مخالفان گزارش می شود. سرانجام تفاوت روی آورد متالهانی چون طباطبایی با نگرش صدالمتألهین مورد تاکید قرار می گیرد.

در انسان‌شناسی سینوی نفس ناطقه با ادراک موجودات به لذتی عقلی دست مییابد و از طریق شهوت، غضب، وهم و خیال هم به لذات حسی نائل میشود. سعادت انسان از حیث ذات به آن است که عالمی عقلی باشد و از حیث ارتباط با بدن، تسلط بر خویش داشته باشد. ابنسینا مردم را بر اساس کمالات عقلی در چند گروه قرار میدهد. عالمان مهذب در دنیا سعادتمند هستند و پس از مرگ به عالیترین درجات نائل میشوند. افراد بی استعداد و ساده با رحمت الهی از عذاب نجات مییابند. افرادی که با وجود استعداد ذاتی، در تحصیل کمالات علمی کوتاهی کردهاند از سعادت حقیقی محرومند و گرفتار عذاب ابدی خواهند بود. از دیدگاه ابنسینا جهل علمی موجب محرومیت ابدی از سعادت است. افرادی که از حیث عقلی کاملند ولی گرفتار رذایل اخلاقی هستند در دنیا به سطحی از سعادت میرسند و پس از مرگ با رفع آثار نامطلوب مربوط به اعمال از عذاب رهایی پیدا میکنند. ابنسینا وضع این گروه را که با داشتن کمالات علمی مایه اصلی سعادت را دارند جبرانپذیر میداند. تفاوت نظر ابنسینا در مورد دو گروه اخیر نشان میدهد که وی اساس سعادت را کمالات عقلی میداند.