آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سبک زندگی یکی از مباحث نوین و راهبردی عصر حاضر است. توصیف یا تجویز حالات و گفتارها و رفتارهای انسانی در همه ساحت‌های زندگی را سبک زندگی گویند. اینکه آیا اسلام در سبک زندگی بیانی دارد یا به‌طورکلی توانایی و ظرفیت ارائه سبک زندگی را دارد از چالشی‌ترین سوالات در این حوزه است. دین مبین اسلام آخرین دین الهی و کامل‌ترین برنامه تأمین‌کننده سعادت دنیا و آخرت بشر است. جهان‌بینی آن فرامکانی و فرازمانی یعنی جهان‌شمول و جاودانه است. از ارکان تأمین سعادت انسان برنامه‌ریزی برای امور روزمره و مسائل زندگی است. معارف اسلامی تمام ابعاد زندگی را شامل می‌شود و در یکایک این مسائل مبنا یا اصل یا راهکار عملی ارائه می‌دهد. این دیدگاه نسبت به اسلام در قرون متمادی موافقان و مخالفانی داشته است. در این پایان‌نامه مبانی این دیدگاه به اثبات رسیده و ظرفیت دین، قرآن و روایات برای ارائه سبک زندگی جامع بررسی‌شده است و روش‌هایی جهت بهره‌گیری از آیات و روایات در این حوزه پیشنهادشده که با محوریت بررسی‌های موضوعی در گونه‌های مختلف آن(درون‌گرا، برون‌گرا، تطبیقی و سوره محور) ارائه‌شده است.سبک زندگی با کلیدواژه‌های ادب و سنت در منابع اصیل اسلامی قابل‌پیگیری است و در حوزه اخلاق و احکام نیز علاوه بر آداب و سنن می‌توان در جستجوی مسائل و معارفش بود. اندیشمندان مسلمان نیز از دیرباز دغدغه تدوین و تبیین در این حوزه را داشته‌اند. تألیفات این حوزه مانند بسیاری از حوزه‌های معرفتی دیگر دارای تنوع در روش تحقیق و ارائه و بیان بوده است. برخی پژوهش خود را در قالب عمومی بیان سنت و سیره معصومین ارائه داده‌اند نظیر برقی، کلینی، مجلسی، طباطبایی و برخی آن را در قالب اخلاق ارائه داده‌اند نظیر صدوق، طبرسی، مامقانی و برخی با تلفیق سبک‌های مختلف نقلی و فلسفی و عرفانی در این حوزه قلم‌زده‌اند و آثار خود را به‌صورت تلفیقی ارائه داده‌اند نظیر غزالی، فیض کاشانی و حکیمی.پس از معرفی سبک‌های نگارشی اندیشمندان مسلمان برای تکمیل شناخت از ظرفیت پژوهش در این حوزه سه مورد از مهم‌ترین ساختارها و طبقه‌بندی‌های پیشنهادی برای سبک زندگی اسلامی که توسط برترین اندیشمندان این حوزه ارائه‌شده است موردبررسی و نقد قرارگرفته و به نقاط قوت و ضعف هر یک اشاره‌شده است تا پژوهشگران با بررسی این الگوها پی به ظرفیت‌های مغفول این حوزه ببرند.در آخرین گام در تبیین ظرفیت پژوهش سبک زندگی از منظر آیات و روایات موانعی که بر سر این راه وجود دارد معرفی و بررسی می‌شود. شناخت این موانع و تشخیص و انتخاب کیفیت مواجهه با آن‌ها از مهم‌ترین اقدامات برای پژوهشگر سبک زندگی است. موانع از این قبیل‌اند: جدا پنداشتن دین از زندگی، منطقه الفراغ پنداشتن تمام مسائل سبک زندگی، تسامح در مستندات مسائل سبک زندگی و انصراف یا تفریط در شناخت موضوع و تطبیق مصداق در این حوزه. که هر یک از این‌ها به تفکیک تعریف و موردنقد و بررسی قرارگرفته است.واژگان کلیدی: آداب و سنن، اخلاق، سبک زندگی، ظرفیت پژوهش، قرآن و حدیث

جریان های فهم قرآن کریم در تونس معاصرحاصل تلاقی دو جریان اصلاح گرایی و مدرنیته گراییِ شکل گرفته در زیستْ محیطی صوفیانه است و به دو شاخه ی کلی سنت گرایان و نوگرایان تقسیم می شود. دکتر محمد طالْبی (2017-1921) متفکر مسلمان قرآنی تونسی پس از تربیت در محیطی صوفیانه و گذراندن تحصیلات عالیه در محافل دانشگاهی فرانسه توانست با تکیه بر تخصص تاریخی و استفاده از روش های جدید تحلیل تاریخی، انسان شناختی و معناشناختی جایگاهی مهم در تأسیس جریان نوگرای فهم قرآن در تونس معاصر دارد؛ مُدرنیته گرایی، متن محوری، تأویل پذیری و تقدس زدایی از فهم سلفی مهمترین مبانی و عقلی-فلسفی، اومانیستی و استشراقی برجسته ترین گرایش های او در نظریه پردازی فهم قرآن است. تفسیر آیات قرآنی مرتبط با موضوعاتی مانند آزادی دینی، أمت اسلامی، نظام سیاسی، گفتگوی ادیان و زدن زنان در آثار متعدد عربی و فرانسوی طالبی فراوان است. روش طالبی در باره ی فهم قرآن با استقبال نوگرایان بویژه دانشگاهیان روبرو شد اما سنت گرایان روش پژوهشی او را بیگانه از علم الشریعة الإسلامیه دانستند.

در بيش از ده درصد از آيات قرآن كريم به انواع مختلفي از پديده هاي طبيعي و برخي از ويژگي هاي آن ها اشاره شده است. اين امر، لزوم اهتمام ويژه به شناخت آيه هاي علمي قرآن، انواع و گونه هاي آن ها و نيز مباني استنباط و برداشت علمي از اين آيات را نشان مي دهد. با بررسي آيات قرآن كريم ملاحظه مي شود كه اشاره به پديده هاي طبيعي، به گونه هاي مختلف و در سبك هاي متفاوتي آمده است. در برخي آيات علمي، خداوند متعال به صراحت به بيان پديده هاي طبيعي پرداخته و انسان ها را به مشاهده و انديشه ورزي در آن ها دعوت مي نمايد. در مقابل در آياتي متعدد نيز به سبك ها و شيوه هاي گوناگون، اشاراتي غير صريح به انواعي از پديده هاي طبيعي شده است. يافته هاي اين پژوهش كه با روش توصيفي ـ تحليلي و بر اساس منابع كتابخانه اي انجام شده است، حاكي از آن است كه علاوه بر اينكه در آيات علمي صريح قرآن به طيف وسيعي از پديده هاي طبيعي به طور مستقيم اشاره شده، موارد متعددي از ويژگي هاي پديده هاي طبيعي نيز در آيات علمي غير صريح بيان شده است. از جمله اين آيات مي توان به آيات قصص، آيات قسم، آيات مثل و تشبيه، آيات مربوط به وقايع آستانه قيامت، آيات توصيفگر پديده هاي فرامادي و آيات الاحكام اشاره كرد. اما براي هر گونه برداشت و استنباط علمي صحيح و مستدل از آيات علمي صريح و غير صريح قرآن، علاوه بر مباني عام تفسيري، توجه به مباني ويژه اي برگرفته از قرآن و اصول عقلايي محاوره ضروري است. اين پژوهش نشان مي دهد كه مهم ترين مباني اثرگذار در استنباط از آيات علمي عبارت اند از: عدم راهيابي باطل به قرآن و به عبارتي به حق بودن و واقع نمايي آيات قرآن، قرينه متصل غير لفظي بودن علم قطعي براي كلام الهي، حكمت آميز بودن قول و فعل الهي و در نهايت ضرورت وجود اسباب در اداره و انجام امور توسط خداوند.

این رساله، با عنوان «اصول کلّی حاکم بر اقتصاد از منظر قرآن کریم» در پنج فصل سامان یافته است و به تبیین و تحلیل دیدگاه قرآن کریم در باره خطوط کلی اقتصادی دین اسلام در فرآیند تولید و توزیع و مصرف می‌پردازد.قرآن کریم، معجزه جاویدان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و بیان‌گر همه اموری است که به هدایت بشر در ساحت‌های گوناگون مربوط می‌شود. عرصه‌های اقتصادی نیز از این قاعده مستثنا نیست و این کتاب الهی به تبیین اصول و کلیاتی در حوزه اقتصاد هم پرداخته است.بر این اساس، نگارنده با تأمل و اندیشه دقیق در آیات قرآن کریم و تفاسیر ارائه شده، به بیان پرسش‌هایی مانند «چیستی اصول اعتقادی حاکم بر اقتصاد» و «چیستی اصول حاکم بر تولید» و «چیستی اصول حاکم بر توزیع» و «چیستی اصول حاکم بر مصرف» پرداخته و در قالب تحقیقی علمی و بنیادی و با روش نقلی و وحیانی، در پی استنباط و استخراج این آموزه‌های قرآنی برآمده و پرسش‌های یاد شده را به روشنی پاسخ داده است.بر اساس یافته‌های این پژوهش، قرآن کریم دربردارنده اندیشه‌های نظام‌مندی (مانند خداباوری، اعتقاد به عدالت، باورداشت معاد، ایمان به سنت‌های الهی و اعتقاد به رزّاقیت خدای رحمان) در قلمرو مسائل اقتصادی است که بر کنش‌ها و رفتارهای اقتصادی، در سطح خرد و کلان، حاکم است،. همچنین، از منظر قرآن، اصول ارزشمندی تولید و توجه به کیفیت و اولویت‌ها و منابع طبیعی، نیز اصول تعاون و تأمین معاش مردم و استقلال اقتصادی، بر عرصه تولید حاکمیت دارد.قرآن مجید در عرصه توزیع نیز، اصول ارزشی و اجرائی مختلفی را بیان می‌کند، نظیر اصل توجه به تأمین اجتماعی و انفاق‌های مستحب، اصل رسیدگی به محرومان و فقر زدایی و ایجاد فرصت‌های برابر در توزیع.در حوزه مصرف نیز قرآن حکیم به بیان اصول ارزشی و اجرایی دقیقی می‌پردازد، مانند شکر گزاری و قناعت در مصرف، پرهیز از تجمل‌گرایی و اسراف و تبذیر و ربا.

«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از محوری ترین مفاهیم در آموزه های دینی و روان شناسی اجتماعی می باشند. برایند پیوندی نزدیکی میان حوزه موضوعی نگرش در روان شناسی اجتماعی، تعلیم و تربیت کاربردی و مباحث قرآنی در حوزه ایمان، اصطلاح «نگرش ایمانی» را ساخت می دهد. نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر الگوهای تکوین نگرش های افراد در روان شناسی، نسبت به متعلقات ایمان شکل گرفته است. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی و پایبندی به لوازم یک مطالعه میان رشته ای و تفسیر علمی از قرآن کریم، مبتنی بر یکی از الگوهای پرکاربرد روان شناسی اجتماعی «الگوی احتمال تفسیر» برای تکوین و تغییر نگرش های افراد، که قبول عام در میان روان شناسان یافته است، از رهگذر مسیر اصلی معرفی شده از سوی این الگو، به استخراج عوامل مؤثر بر تکوین نگرش ایمانی مخاطبان قرآن می پردازد و از داده های این الگو جهت فهم دقیق تر آیات هدایتی قرآن به سوی ایمان بهره می جوید. بر اساس یافته های این پژوهش، قرآن عواملی چون «ارائه برهان و استدلال»،«معرفت شناسی آیه ای»،«معجزات انبیاء»،«ایجاد نگاه معرفتی صحیح نسبت به متعلقات ایمان»،«تذکر و یادکرد از مبدأ و معاد» و «توجیه شناختی نسبت به آثار ایمان گروی» را از جمله عوامل موثر در تکوین نگرش ایمانی مخاطبان از طریق مسیر اصلی در این رهیافت معرفی می نماید.

«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از محوری‌ترین مفاهیم در آموزه‌های دینی و روانشناسی اجتماعی می‌باشند. پیوند میان این دو حوزه موضوعی، اصطلاح «نگرش ایمانی» را می‌سازد؛ نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر الگوهای تکوین نگرش‌های افراد در روان‌شناسی، نسبت به متعلقات ایمان شکل گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و پایبندی به لوازم یک مطالعه میان‌رشته‌ای، مبتنی بر سه الگوی پر کاربرد روانشناسی اجتماعی برای تکوین و تغییر نگرش‌های افراد، به استخراج عوامل و موانع قرآنی تکوین نگرش ایمانی می‌پردازد. اولین الگو-الگوی احتمال تفسیر- دو مسیر مرکزی و پیرامونی برای شکل‌گیری نگرش‌ها معرفی می‌کند. بر اساس یافته‌های پژوهش، مهم‌ترین عواملی که قرآن مبتنی بر مسیر مرکزی برای تکوین نگرش ایمانی ارائه می‌نماید معرفت‌شناسی آیه‌ای، ایجاد معرفت صحیح و نیز تذکر و یادکرد نسبت به برخی متعلقات ایمان بوده و مهم‌ترین موانع از طریق این مسیر، غفلت، ظن و حس‌گرایی می‌باشد. مسیر پیرامونی این الگو نیز عواملی چون تناسب زبان و فرهنگ پیام و پیام‌آور با مخاطبان و الگو سازی برای مومنان و موانعی چون پیروی‌‌های کورکورانه و تبعیت از هوای نفس را در راستای تکوین نگرش ایمانی معرفی می‌نماید. الگوی دوم- الگوی ناهماهنگی شناختی- مهم‌ترین عوامل را در این راستا ناتوانی مخالفان از همانندآوری در برابر معجزات انبیاء و توجه دادن ایشان به لوازم مقبول اعتقادات خود دانسته و از سوی دیگر اختلاف در پذیرش کامل دعوت انبیاء و استخفاف گناه را مانع شکل‌گیری نگرش ایمانی می‌داند. بر اساس الگوی سوم- الگوی کارکردی- نیز عواملی چون تأکید بر نیاز وجودی انسان به خدا در جریان زندگی و نیاز فطری وی به پرستش و موانعی چون دلبستگی به بت‌ها و آلهه دروغین و احساس بی‌نیازی از خدا و آموزه‌های وحیانی در راستای شکل‌گیری نگرش ایمانی مورد توجه و تحلیل قرار گرفته‌اند. بررسی دقیق این سه الگو نشان می‌دهد که الگوی احتمال تفسیر در این میان نسبت به دو الگوی دیگر از جامعیت بیشتری برخوردار بوده و محتوای بیشتری از آیات را در خود سامان‌دهی می‌نماید.

برخی روایات ائمه اطهار (ع) از سوی منتقدان مذهب جعفری حمل بر تحریف قرآن کریم شده است. در این میان روایات امام صادق (ع) از اهمیت و گستره بیشتری برخوردار بوده و به گونه‌های زیر تقسیم می‌شود: روایات دالّ بر افزایش برخی عبارات یا واژگان به آیات، تبدیل واژگان قرآنی، اختلاف قرائات و کاهش آیات. در این مقاله تلاش شده تا هریک از گونه‌های روایات امام صادق (ع) در خصوص مسئله تحریف قرآن، از جنبه سندی ومتنی، نقد شده و در نهایت وجه صحیح دلالت روایات صحیح السند از میان آنها تبیین گردد. در خصوص این روایات باید گفت که مراد از تحریف قرآن در آنها، عموماً اشاره به تحریف معنوی بوده و منظور از افزایش یا تغییر عبارات و واژگان قرآنی نیز، افزایش‌های تفسیری یا اختلاف قرائات است. تنزیل و تأویل در این‌گونه روایات نیز حاکی از وحی بیانی بوده و تنها روایت منقول از این امام همام که دلالت بر کاهش آیات می‌نماید، افزون بر شذوذ و مخالفت با اجماع اندیشمندان امامیه، منقول از نسخه‌ای مغلوط است.

امام صادق(ع) به عنوان یکی از شخصیتهای برجسته اهل‌بیتِ رسول‌الله(ص) علاوه بر جایگاه مذهبیِ ویژه‌ در میان شیعیان، مورد توجّه اهل‌تسنّن نیز می‌باشد. اهل‌سنّت که در منابع خویش از امام صادق(ع) بیشتر با نام "جعفربن‌محمد" یاد می‌کنند، در منابع رواییِ خود، به‌ویژه تفاسیرشان، تعداد مُعتنابهی از روایات تفسیری امام صادق(ع) را نقل کرده‌اَند. بیشترِ این احادیث، بدون ذکر سند و به‌طور مستقیم از آن‌حضرت نقل شده است که نشان از باور اندیشمندان اهل‌سنّت به مقام والای امام صادق(ع) در عرصه تفسیر قرآن دارد. این مسأله، وقتی روشن‌تر می‌شود که بدانیم در 79 سوره از 114 سوره قرآن، و جمعاً ذیل 341 آیه قرآن، در منابع روایی و تفسیریِ اهل‌تسنّن روایاتی از امام صادق(ع) دیده می‌شود. در این مقاله، پس از استخراج و دسته‌بندی احادیث مورد نظر به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوریِ کتابخانه‌ای، روشن می‌شود که دستِ‌کم در پنج حوزه: 1- بیان معانی تنزیلی شامل: ایضاح لفظی (واژه‌شناسی) و ایضاح مفهومی (نکات تفسیری: تبیین مجمل، تخصیص عام، تقیید اطلاق، توضیح مفاهیم شرعی، تفصیل احکام قرآن، بیان ناسخ و منسوخ و ...)؛ 2- بیان معانی تأویلی شامل: بیان مصادیق (جری و تطبیق) و بیان لایه‌های معنایی (بطن آیه)؛ 3- بیان فضای نزول شامل: سبب نزول و شأن نزول؛ 4- استناد به آیات قرآن؛ و 5- بیان قرائات قرآنی از آن امام(ع) در کتب مذکور بیاناتی موجود است. بررسی سندی این احادیث از عهده این نوشتار خارج است و مجالی دیگر می‌طلبد.

بخش قابل ملاحظه‌ای از آثار حدیثی شیخ بهایی بهدو حوزه نقد و فهم حدیث اختصاص یافته است. وی در حوزه نقد حدیث به نقد اسنادی بر پایه‌های علوم رجال و درایه پرداخته است. شیخ بهایی در حوزه فهم حدیث از علومی چون لغت، نحو، فقه، اصول فقه، تفسیر، کلام، اخلاق، عرفان بهره برده و به شرح احادیث بر اساساصول و قواعدی چون التزام به ظاهر متن، فهم عرفی، سیاق، فهم مشهور، آیات مرتبط، روایات مشابه، احادیث عامه، آثار شارحان، پرسش راوی و رهنمودهای عقلی پرداخته است.بررسی شیوه فقه الحدیثی شیخ بیانگر آن است که وی به پیش نیازهای فهم حدیث آشناست. نسخه‌های مختلف یک حدیث را می‌یابد و به تصحیف توجه می‌دهد. مراحل فهم حدیث نزد شیخ بهایی را می‌توان در دو مرحله کلی جای داد: فهم ظاهر و فهم مقصود. در فهم ظاهر، مفردات، علم صرف و دانش نحو و معانی بیان را به کار می‌برد. در فهم مقصود نیز این‌گونه عمل می‌کند: به قرینه‌های متصل کلامی مانند تلمیح، تعلیل، سوال و تفسیر راوی و سیاق کلام نظر دارد. قرینه‌های منفصل که مهم‌ترین آن خانواده حدیث است مورد اهتمام شیخ بهایی است و با این قرینه که همان احادیث مشابه است احادیث را تخصیص و تقیید می‌زند و گاه تبیین می‌کند. برای تبیین حدیث از آیات بهره می‌گیرد. وی با توجه به احادیث معارض، در حل تعارض یکی از دو حدیث را بر جواز، استحباب، کراهت، ضرورت، تخییر یا تقیه حمل می‌کند. از دانشهای بشری چون طب، حساب و نجوم برای شرح حدیث استفاده می‌کند. وی با موانع فهم حدیث در هر دو مرحله فهم ظاهر و فهم مقصود آشناست. موانع فهم ظاهر نزد ایشان، اشتراک لفظی، تحول زبان، خلط لغت با اصطلاح، عدم توجه به حروف جر، آشنا نبودن با تصحیف و ادراج و تقطیع نادرست است. وی در شناخت موانع فهم مقصود به موانعی چون عدم تتبع کامل، ساده‌انگاری، جمود، اخباریگری و بی‌توجهی به آهنگ سخن آگاهی می‌دهد.پس از آشنایی با روش حدیث پژوهی شیخ بهایی، ضمن انجام مقایسه ای مختصر بین ایشان وملا محسن فیض کاشانی می توان نقاط مشترک بسیاری بین روش کاری این دو عالم برجسته یافت. در پاره ای موارد نیز روش ایشان تفاوتهایی با مرحوم فیض دارد که در فصل اخیر پایان نامه مورد بررسی قرار میگیرد.

روایات ارتداد صحابه در صحیحین شامل سی و سه روایت است که به ظاهر در تعارض با روایات عدالت صحابه قرار دارد. در این میان بررسی آراء شارحان در این زمینه و تعیین مصداق اصحاب در این روایات امری ضروری به نظر می رسد. مقاله زیر کوششی در راستای تحلیل نظرات شارحان در این زمینه و نقد و بررسی این نظریات است. طبق این مقاله که روایات ارتداد شامل کسانی است که به نوعی دارای انحراف گشته اند. این دسته می توانند برخی از اصحاب معروف و برجسته نیز باشند که مبتلا به ارتداد، انجام کبیره، نفاق یا بدعت گشته اند و این روایات مربوط به اهل رده و امت دعوت نیست. اما پیش فرض های نادرست درباره معنی ارتداد و عدالت صحابه مانع فهم صحیح آن ها از روایات ارتداد گشته است.