آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در دوره مغول، از دل دیوانسالاری مغولی- چینی، گروه تازه ای از نیروهای آزاد متولد شدند که در وقایع دوره ایلخانی و تا حدودی تیموری ایفاگر نقش هایی گاه کلیدی بودند. این نیرو ها در منابع فارسی با عنوان کلی قراوناس شناخته می شوند. در این تحقیق سعی داریم تا با نگاهی به وقایع مرتبط با این نیروها در دوره ایلخانی، به بررسی ماهیت و کیفیت حیات سیاسی- اجتماعی نیروهای آزاد موسوم به قراوناس و به ویژه شاخه ای از آنان که در غرب قلمرو ایلخانی و در نزدیکی بغداد ساکن بودند، بپردازیم. به جهت تفکیک میان دو قسمت نیروهای قراوناس ایشان را با عناوین عراقی و خراسانی- که از یک سو نشانگر محل فعالیت و از سوی دیگر یادآور تقسیمات سنتی این نیرو ها در ایران می باشد- مورد بررسی قرار خواهیم داد. ردپای قراوناس عراقی را در بسیاری از وقایع داخلی دوره ایلخانی می توان پیدا کرد. به عنوان مثال دست کم در تغییر سه ایلخان، نقش ایشان مشهود است. در بسیاری از درگیری های منطقه ای نیز می توان آثاری از حضور آنان یافت. حتی بعد تر ایشان را در قالب نگودریان هرات، در خدمت امرای محلی هرات می یابیم که نشانگر حیات سیاسی تاثیرگذار این گروه است. تا دوره تیموری نیز آثاری از این نیرو ها در دست است.

بعد از آنکه روند هجوم مغولان توسط ممالیک متوقف شد، ایلخانان مغول برای ارتباط بهتر با اروپا، مقابله با ممالیک و حفظ منافع سیاسی و اقتصادی خویش، نیازمند ائتلاف با دولت های مسیحی شرقی همچون ارمنستان و بیزانس بودند. دولت بیزانس نیز در زمان سلسله پالئولوگوس (paleologue) در مقابل خطرات سیاسی پیرامون خود که حیات بیزانس را تهدید می کرد با ایلخانان دارای اهداف و منافع مشترک سیاسی و اقتصادی گردید. با وجود این دولت بیزانس گرچه در ابتدای دوره ایلخانان، برای ائتلاف با آنان پاره ای اقدامات انجام داد؛ اما نه تنها نتوانست مانند ارمنستان به ائتلافی پایدار و همگرایی مداوم با ایلخانان دست پیدا کند، بلکه به دلیل شرایط استراتژیک خود، در اکثر مواقع، در برخورد با همه دولتها به ویژه رقیبان ایلخانان سیاست موازنه را پی گرفت. این پژوهش ضمن تبیین جایگاه بیزانس در سیاست خارجی ایلخانان، با روشی توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعه کتابخانه ای سعی دارد چگونگی و عوامل موثر در اتخاذ رویه مذکور از سوی دولت بیزانس را مورد بررسی و بازکاوی قرار دهد.

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یکی از مشکلات جدی حکومت صفویه در روابط خارجی و حتی امور داخلی، تنش ها و جنگ های متعددش با ازبک ها در شرق بود. مشکل صفویان با ازبک ها، شاید جدی تر از مشکل آن ها با عثمانی ها بود؛ چرا که نبرد با عثمانی ها، که دارای قرارگاه های نظامی مشخصی بودند، آسان تر از نبرد با ازبک ها بود که به محض نزدیک شدن ارتش صفوی عقب می نشستند و جنگ های غافل گیرانه ای رقم می زدند. از سوی دیگر، به علت استقرار پایتخت صفویه در تبریز و قزوین، دسترسی سریع به مرزهای غربی امکان پذیرتر از مرزهای شرقی بود. در هر حال، مساله ازبک ها که بزرگ ترین دردسرها را برای صفویه فراهم آوردند، درخور ریشه یابی است. ریشه اصلی اختلافات ایران و ازبک ها در هاله ای از علل و عوامل گوناگون پنهان مانده است. بی تردید، تمایل ازبک ها به گسترش قلمرو و تحصیل سرزمین ها و مراتع جدید و آباد، علت اصلی یورش های ازبکان به خراسان بود.تحقیق حاضر در خصوص علل حملات ازبک ها به ایران عصر صفوی، به روش توصیقی - تحلیلی و از طریق مطالعه منابع اصلی تاریخ نگاری و اسنادی این دوره انجام پذیرفته است.

پیدایش فرقه‌ها و شاخه‌های جدید از ادیان قدمتی برابر با تاریخ تمدن بشری دارد. موقعیت جغرافیایی و سیاسی کشورهای مسلمان مخصوصاً در حوزه غرب آسیا و شمال آفریقا سبب شده تا از دوران باستان پیروان ادیان گوناگون در کنار هم زندگی کرده و برحسب شرایط سیاسی و حکومتی در دوره‌های مختلف تاریخی هریک از ادیان دچار افت و خیز شوند. مخصوصاً ایران که همواره مستعد پرورش و ظهور ادیان، فرقه‌ها و مکاتب جدید بوده و پیدایش نمونه-های بسیاراز قبیل ادیان میترائیسم، زرتشتی، مانویت، مزدکیسم و... ویا قدرت‌گیری مذهب نسطوری در دوره ساسانی در ایران و عراق و همچنین ادیان دیگر در دوره‌های مختلف تاریخی شاهدی بر این مدعاست. پس از حمله اعراب و ظهور دین مبین اسلام نیز به همین ترتیب شاخه‌های جدیدی از مذاهب تحت تأثیر اعتقادات باستانی وآموزه‌های نو بوجود آمد. در مورد چگونگی شکل گیری مذهب تشیع و رواج آن عقاید گوناگونی اظهار شده است ولی آنچه بدیهی و آشکار است علاوه بر تأثیرات مختلف آن از ایرانیان، بالندگی این مذهب در ایران و محدود بودن تعداد پیروان آن در مقایسه با جمعیت سنی مذهب در ایران قبل از استیلای صفویان است. در یمن و مکه و هندوستان و عراق کنونی و قفقاز و مصر و...نیز تشیع فراز و نشیب‌هایی داشته و جمعیت شیعی دربعضی از این نواحی امروزه نیز تعداد قابل توجهی را تشکیل می‌دهد. طبعاً بدلیل کمبود نسبی منابع ، پژوهش در این مورد مشکل‌تر می‌نماید. از آن‌جایی که بسیاری از حکومت‌های محلی نیز برای اعلان استقلال سکه ضرب کرده‌اند توجه به این سکه‌ها می‌تواند نکات مبهمی از تاریخ را که در منابع مکتوب کمتر به آن‌ها اشاره شده بازگو نماید. حمله مغول با وجود وحشی‌گری‌ها و خرابی‌های بسیار ببار آورده، پیامدهای مثبتی هم بدنبال داشت که نمونه آن اوج آزادی مذهبی پس از اسلام بدلیل تسامح مذهبی مغولان در حوزه حکومتی آن‌ها از آسیای میانه تا سوریه و آناتولی در این دوره بود. علاوه بر مذهب تسنن، آموزه‌هایی از مذاهب شمنی و بودایی که سوغات مغولان بود همراه با آزادی مسیحیان و یهودیان جامعه را دارای تنوع دینی بسیاری کرده بود. در چنین شرایطی مذهب تشیع نیز فرصت خودنمایی و تاثیر گذاری بر طبقه حاکم مغولان یافت تا حدی که توانست سلطان محمد اولجایتو را نیز پیرو خود سازد. شعایر مذهبی شیعی در سکه‌های اسلامی مربوط به پیروان شیعه اسماعیلی، زیدی، دوازده امامی و حتی افرادی که یا مدعی دروغین امامت آخرالزمان بوده (یا خود را به آن منسوب می‌کرده‌اند) می‌باشد و مواردی از آن‌ها در دوره مورد بررسی توسط حکومت‌های محلی حاشیه دریای خزر (مازندران)، حاکمان یمن ،ایلخانان، حاکمان محلی در آناتولی، سربداران، قراقویونلوها، مشعشعیان و... ضرب شده‌اند.بررسی سکه‌ها فصل تازه‌ای در مطالعات سیاسی و مذهبی هرکدام از این سلسله باز کرده و منابع جدیدی را در اختیار پژوهشگران قرار داد. برای اولین بار در این پژوهش سکه‌ها نشان دادند که تشیع اولجایتو برخلاف گفته اکثر منابع تا زمان مرگش پایدار بوده و علاوه بر آن در این رساله برای اولین بار سکه‌های خاندان آل صفی معرفی شده-است.زمانی‌که بالاخره صفویه قدرت یافته و شیعه درکشور ایران رسمی شد فصلی نو در تاریخ مذاهب اسلامی جهان اسلام گشوده شد و مخصوصاً تاثیر بسزایی برآینده کشورهای حوزه ایران تاریخی و فرهنگی و مناطق همجوار گذاشت.

شرق‌شناسی«Orientalism» نوعی از مطالعات غربیان (کشورهای واقع در قاره اروپا و آمریکای شمالی) است که بمدت طولانی دنیایی شرق (کشورهای واقع در شرق اروپا) را مورد مطالعه قرار داده است؛ شرق‌شناسی آنان به حوزه‌ها و بخش‌های گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود؛ محققانی که در مطالعات شرق‌شناسی مشارکت دارند را مستشرق «Orientalist» می‌نامند. ایران‌شناسی، از جمله حوزه‌های مهم مطالعاتی مستشرقان است، که سیر مراحل تحقیقی گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این مسئله به لحاظ شناخت واقعی ایران، ابتدا به طریق مسافرت سیاحان به ایران آغاز گردیده و بعد هم توسط مستشرقان، با تحلیل گزارشات سیاحان که در قالب سفرنامه‌ها و منابع دست اول ایرانی بوده، اقدام به تلاشهای در جهت شناسائی دوره‌های تاریخی کشور ایران نموده‌اند. شناسائی دوره تاریخی سلسله صفویه در ایران نیز ابتدا از طریق شناخت عملی سیاحان حاصل گردید و بعد از سقوط این سلسله به طریق نظری با مطالعات مستشرقان در کشورهای غربی گسترده‌تر شد. سنت صفوی پژوهی در کشورهای غربی بسته به نوع نگرش و سنت ایران‌شناسی آن دولت‌ها متفاوت از همدیگر می‌باشد، که به دو حوزه شرقی با محوریت کشور روسیه که نگرش تاریخ نگارانه مارکسیستی توسط مستشرقان آن کشور تحقیقات سودمندی در صفویه پژوهی موجب گردیده است؛ و صفویه پژوهی در غرب اروپا و آمریکا که مستشرقان این حوزه تحقیقات بسیاری در خصوص تاریخ صفویه انجام داده‌اند. طرح پژوهشی این پایاننامه: بررسی علل «انحطاط و سقوط» دولت صفویه از دیدگاه مستشرقان است. چون ابتدای شناخت دقیق دنیای غرب از ایران عصرصفویه و دولت آن توسط سیاحان صورت پذیرفته، لذا ابتدا به بررسی دیدگاه سیاحان در مورد علل انحطاط دولت صفویه با تکیه بر اظهار نظر خود آنان از زمان مرگ شاه عباس اول که دوره وی را عصر طلائی و اوج قدرت و شکوه دولت صفویه می نامیدند، تا سقوط دولت صفویه بیان گردیده است. در تعریف سیاحان، عوامل زمینه ساز انحطاط دولت صفویه بعد مرگ شاه عباس اول بخشی مربوط به اقدامات خود شاه عباس اول و بخشی دیگر مربوط به اقدامات چهار شاه بعد از وی می باشد. این عوامل مربوط می شوند به: مرگ شاه عباس اول، اوضاع و احوال شاهزادگان، ضعف‌های نظامی، اقتصادی و فساد درباری، قدرت مطلقه، که در قالب شرح زندگانی شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان، شاه سلطان حسین که توسط سیاحان بیان گردیده است.مرحله دوم شناسائی علل انحطاط و سقوط دولت صفویه، مربوط به مستشرقان کشورهای اروپا و آمریکا می‌باشد. تحقیقاتی که آنان در خصوص علل انحطاط و سقوط دولت صفویه انجام داده‌اند، متکی بر ایدئولوژی و منطق تاریخی نگاری و نیز، علایق خاص کشورشان در زمینه ایران‌شناسی می‌باشد. تعدای چند از تحقیقات مستشرقان کشورهای چون انگلستان، فرانسه، آلمان، هلند، آمریکا، روسیه که در مورد عوامل انحطاط و سقوط دولت صفویه تحقیقاتی نموده اند، برای کنکاش مسئله مورد پژوهش انتخاب شده است.

قلندران حیدری یکی از گروه‌های فرهنگی و مذهبی اثرگذار در جامعه خراسان عهد مغول و ایلخانی بودند. مقاله حاضر در پی بررسی بستر تاریخی، سیاسی و امنیتی ظهور‌ این گروه و تعامل آنها با دیگر طریقت‌های صوفیانه و آداب و تشکیلات آنها است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تأکید بر میراث ادبی و تصوف ایران اسلامی به ویژه خراسان، پس از بررسی زمینه‌های پیدایش این گروه، برای آگاهی از تبار آنها، تاریخ زندگی قطب‏الدین حیدر زاوه‌ای که انتساب گروه به وی است و ارتباط وی با معاصرینی، چون سیف-الدین باخرزی و عطار نیشابوری و روابط این گروه با طریقت چشتیه را بررسی می‌کند. ساختار تشکیلاتی گروه، آداب و رسوم آنها، تشریفات ورود اعضای جدید به آن، دو دوره خوشنامی و بدنامی تاریخ آنها و چگونگی و چرایی پیدایی هر یک و سرانجام قضاوت تاریخ درباره آنها از دیگر مطالبی است که مقاله حاضر به آن می‌پردازد.

هدف از این پایان نامه، بررسی رابطه دیانت و سیاست در اسلام و مسیحیت است . تحقیق حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای انجام یافته و مباحث آن در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول، به لحاظ اهمیت خاص معانی و ابعاد دین و دولت، ضمن ارائه تعاریفی از واژه های دین و دولت به طور کلی به بررسی فرضیه های گوناگون در خصوص خاستگاه آنها می پردازد. فصل دوم، با طرح موضوع دولت در اسلام، نخست زمینه های تاریخی تکوین دولت در اسلام و سپس ماهیت آنرا از جنبه های " تئوریک" و بر اساس دیدگاه شیعه و سنی مورد بررسی قرار می دهد. درفصل سوم، رابطه دین و دولت در عالم مسیحیت مورد بحث قرار گرفته و ضمن بیان تاریخی تکوین مسیحیت، به بررسی چگونگی تکوین و رشد سازمان کلیسا و نقش آن در تحولات قرون وسطی و رابطه آن با پادشاهان و شرح نظرات اندیشمندان این قرون پرداخته می شود. بر اساس یافته های تحقیق، اسلام دینی سیاسی است که امور شخصی را از مسایل اجتماعی جدا ندانسته و با هدف حاکمیت قانون الهی بر همه ابعاد زندگی بشر، تکالیف سیاسی را برای مسلمین واجب داسنته است. اصولا" در اسلام، تمایز میان قدرت دنیوی و روحانی بی معنی است. از طرف دیگر، اگرچه در عالم مسیحیت نهاد مذهبی کلیسا با نسخه برداری از سازمانهای عرفی امپراطوری روم و با نظامی سلسله مراتبی از روحانیان شکل می گیرد و وظیفه اصلی خود را پرداختن به امور روحانی و اخلاقی مسیحیان می داند، اما در اسلام هیچگاه نهادی برای انجام این وظایف شکل نگرفته است و " کارشناسان دینی" دارای مقام قدسی نبوده و طبقه خاصی برتر از دیگران مورد توجه نبوده است. در اسلام اهداف سیاست، جزیی از اهداف دین بوده و هدف نهایی آن، سعادت و تکامل انسان در دو جهان است. به طور کلی ، با مقایسه زمینه های ظهور مسیحیت و اسلام و ماهیت آنها اینگونه نتیجه گیری می شود که اسلام دینی است که تصور اجرای احکام آن در جامعه موجب تصویق" سیاسی بودن" آن خواهد شد، اگرچه مسیحیت ظاهرا" به احکام اجتماعی نپرداخته و تشکیل حکومت نداده و داعیه دخالت در سلطه دنیوی را نداشته است.

گسترش علوم دینی درجهان اسلام از قرن دوم هجری به شکل تدریجی‌آغاز شد.البته از زمان وفات پیامبر به بعدکه با روایت و نقل اقوال و سیره پیامبر بود زمینه‌های علوم دینی از جمله حدیث شکل گرفته بود که در قرن دوم این جریان تثبیت شد.در دوره متوکل عباسی وسعت و دامنه علوم دینی در حّدقابل توجهی افزایش یافت. عصرسلجوقی را می‌توان سومین مرحله در گسترش علوم دینی در جهان اسلام دانست که بیشتر تحت حمایتهای نظام سیاسی صورت گرفت.عصر سلجوقیان یکی از ادوارطولانی تاریخ اسلام(ایران) است که دارای ویژگی‌های‌گوناگون-تاریخیاست اول وفور علما و ادبا در هر شهر و کثرت تالیف و تصنیف‌های دینی در این زمان مدارس اسلامی کاملاً دایر بود و تحصیل ادبیات و علوم بویژه معارف مذهبی مانند فقه و اصول و حدیث و کلام شیوع یافت و در نتیجه این علوم به حدی بالا گرفت که در کمتر دوره‌ای نظیر پیدا کرد. دوم رواج و رونق دیانت اسلامی مخصوصاً مذهب تسنن که خلفای بغداد وهمچنین پادشاهانسلجوقی و رجال و اعیان دولت با تمام قوا حامی و نگهبان آن بودند.سوم شایع شدن تبلیغات و مجادلات مذهبی و غلبه افکار و اشتداد احساسات و تعصبات مذهبی. با توجه به مقتضیات ایران عصرسلجوقی ما شاهدپیوند‌و همسوئی نزدیکی میان سه عنصرقدرت‌نظامی که مربوط به قوای نظامی قبیله‌ای سلجوقیان بود و دیوانسالاری پیشرفته‌ای که ریشه در سنن‌قدیمی ایران داشت وتلاش فقها و علمای برجسته اهل سنت در این عصرکه در جهت یافتن راه حلی برای سازش میان سلطان و خلیفه بودند.از آنجا که ترکان سلجوقی سنّی مذهب بودند از این‌رو سلاطین متقدم آنها و نیز مشاورین آنان‌ درصدد بودند تا جامعه تسنّن اسلامی را از روی علایق خود و ایجاد شرایطی برای احیای تسنّن بار دیگر وحدت بخشیده و استحکام بخشند. دین و دولت دو روی یک سکه بودند و هرگونه مخالفت سیاسی با دولت خرق اجماع مسلمین شمرده می‌شد.اما عقیده به پیوند دین وسیاست ریشه در‌دورهساسانیان داشت که در اسلام نیز پذیرفته شد.سلجوقیان با ورود به ایران موفق شدند باترک محدودیت‌های قبیله‌ای به سمت تشکیل نظام‌ سیاسیقدرتمند گرایش پیدا کنند. از مهمترین این امکانات تشکیلات اداری و دیوانسالاری مدوّنی بود که عمر خود را در راه خدمت به دولتهای سامانی ، غزنوی ، دیالمه و خلفا به اداره قسمتهای مختلف ممالک شرق اسلام گذرانده و از همه جهت کارآموزده بوده و همه گونه اطلاعات درخصوص اداره کشور پهناوری همچون ایران آن روز را دارا بودند. سلاجقه چون مسلمان بودند به سهولت‌توانستند از دیوانیان ایرانی استفاده کرده ایشان را در کار کتابت و عمیدی محل رجوع خود قرار دهند، با پیوند سه عنصر قدرت نظامی قبیله‌ای سلجوقیان ـ قدرت دیوانسالاری تمرکزگرای ایرانی ـ قدرت دین و شریعت اسلامی علوم دینی رواج وگسترش یافت و جایی برای چون و چراهای عقلی باقی نگذاشت.در فصل اول این پژوهش کوشیده شده تا وضعیت کلی علوم در تمدن اسلامی قبل از ورود سلجوقیاندر دربارهای سلسله‌های مختلفی که در ایران برسر کار آمدند و هرکدام از این سلسله‌ها، در تدوین و گسترش علوم نقش ایفا نمودند، اشاره شود. .همچنین به روندهای روبه گسترش علوم دینی در جهان اسلام همزمان با ورود سلجوقیان به عنوان نیروهای تازه نفس که نقش مهمی در گسترش علوم دینی ایفا نمودند، اشاره شده است.در ادامه به جغرافیای مذاهب در عصر سلجوقی که به معرفی مذهب اکثر شهرهای مهم عصر سلجوقی به همراه مناسبات فکری ـ مذهبی حاکم بر روابط اهل سنت و شیعیان امامی و همچنین مناسبات میان مذاهب اربعه اهل سنت که بخش بزرگی از تاریخ جهان اسلام در عصر سلجوقی را تشکیل می‌دهند به همراه اقدامات غزالی در تثبیت موقعیت علوم دینی و فقه شافعی پرداخته شده است. در بخش پایانی این پژوهش که به سیاست‌های حمایتی حکومت سلجوقی از عالمان علوم دینی به همراه نظامیه‌ها و نقشی که این مدارس در ترویج علوم دینی و فقه شافعی داشته‌اند به همراه مناصب دینی که در گسترش علوم دینی نقش مهمی داشته‌اند اشاره شده است. در ضمن در مبحث پایانی این بخش تلاش شده است بر اساس اطلاعات بدست آمده از تعداد علمای دینی دوره سلجوقی یک نتیجه گیری تحلیلی- آماری از وضعیت علما و علوم دینی و رابطه آن با سیاست های حمایتی سلجوقیان از علوم دینی ارائه شود.