آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

درتبیین آزادی عقیده دو واژه آزادی وعقیده معانی مختلفی دارند آزادی عبارت است رهایی انسان ار بندگی واسارت غیر برای رسیدن به اهداف وکمال مطلوب وعقیده نیز عبارت است آنچه که در ذهن در نتیجه ادراک تصدیق حاصل می گردد. آرادی مبتنی در مبانی انسان شناسی جهان بینی ومعرفت شناسی است وآزادی عقیده در اسلام مبتنی است بر آزادی عقلانیت عدم اجبار بر دین ونیز لزوم وجود اختیار برای کسب فضایل اخلاقی و آزادی عقیده در سه حوزه قبول بیان وعمل به عقیده قابل طرح است که اولی مطلق ودوم وسوم محدود است . شبهات وارده نیز قابل قبول نیست زیر اجهاد ابتدایی واقع نشده وارتداد وممنوعیت کتب ضاله برای حفظ مصالح مهمتری است که برای اسلام از آزادی عقیده مهمتر است

موسوعهْْ مصطلحات علم الکلام الاسلامی فرهنگ‌نامه‌ای در علم کلام اسلامی تألیف آقای دکتر سمیح دغیم است. نویسندة محترم هدف خود را عرضة علم کلام اسلامی در قالب فرهنگ‌نامه با استناد به آثار کلامی دو فرقة اشعریه و معتزله دانسته است. هرچند این فرهنگ‌نامه به گفتة مؤلف محترم آن، از ویژگی‌هایی همچون تنوع منابع، انتخاب موضوعات اساسی و اصلی و ارائة تعاریف عمده دربارة هر اصطلاح برخوردار است، ضعف‌هایی نیز دارد که برخی از آنها بدین قرارند: غفلت از آثار مهم مذاهب مختلف، عدم جامعیت در قیاس با اصطلاحات کلام اسلامی، به‌کارگیری غیر اصطلاح به جای اصطلاح، عدم ارجاع اصطلاحات مرتبط با یکدیگر، فقدان نظم منطقی متون، تکرار متن، و مطالب بی‌ارتباط.

1- ثواب در قرآن کریم به همان معنای لغوی یعنی « رجوع جزای عمل به انسان » و در روایات به معنای «اجر حسن جمیل » به کار رفته است.2- از نظر خواجه نصیر الدین طوسی ثواب به معنای « نفع خالص مستحق همراه با تعظیم و اجلال » است، اما قید استحقاق بنا بر دیدگاه «تفضل» صحیح نمی باشد.3- نام های مترادف ثواب در قرآن کریم و روایات:اجر، نعمت، آلآء، فضل، رحمت، احسان، لطف، مثوبت و جنت است.4- عقاب در لغت به معنای « مجازات کسی به خاطر عمل سوء او» می باشد، در قرآن کریم و روایات عقاب به همان معنای لغوی است، و قیدهایی مانند: ضرر، استحقاق، توهین و تحقیر نیز از آیات و روایات استفاده می شود، ولی از نظر خواجه نصیر الدین طوسی عقاب به معنای « ضرر مستحق، مقارن با توهین وتحقیر» است.5- نام های مترادف عقاب در قرآن کریم و روایات، عذاب، معاقبت، عقوبت، نار، جهنم، شقاوت و خسران است.6- کلمه « جزاء » هم به معنای ثواب و هم به معنای عقاب استعمال می شود.7- اکثریت امامیه از جمله خواجه نصیر الدین طوسی و معتزله به استحقاق در ثواب و عقاب معتقدند.8- استیفای ثواب و عقاب در صورت دیدگاه استحقاق یا به روش مجازات است یا به روش تجسم اعمال، این دو روش مورد تایید قرآن و روایات است.9- بعضی از متکلمین امامیه مانند ابراهیم ابن نوبخت، به تفضل در ثواب و عقاب قائل شده اند، اما شیخ مفید بین استحقاق و تفضل جمع کرده است، آیات و روایات تنها از طریق وجوب وفای به وعد به استحقاق ثواب اشاره کرده اند. 10- تعلق ثواب به اطاعت می تواند شرائطی داشته باشد، خواجه نصیر الدین چند شرط را برای آن ذکر کرده است که برخی از آنها مورد تایید قرآن کریم و روایات است، بعضی از این شرایط عبارتند از:الف: قصد تقرب در امتثال تکلیف؛ب: موافات یعنی محافظت بر طاعت تا هنگام مرگ؛ت: سختی و مشقت در امتثال تکلیف؛11- وفای به وعد طبق ادله عقلی ونقلی واجب است، اما وفای به وعید واجب نیست.12- حبط در قرآن و روایات به معنای « فاسد شدن عمل » به کار رفته است.13- احباط در قرآن معنایی غیر از مصطلح معتزله دارد، و به معنای حبط به کار رفته است، اما در روایات به معنای « بطلان عمل و ثواب آن به وسیله گناه » آمده است.14- در اصطلاح متکلمین معتزلی، حبط و احباط به یک معنا است، این معنا عبارت است از: « خروج فاعل طاعت از استحقاق مدح و ثواب به استحقاق ذم و عقاب توسط معصیتی که بعد از طاعت انجام گرفته است. »، ولی این معنا مورد تایید قرآن و روایات نیست.15- تکفیر به معنای « عفو سیئات »، مورد تایید قرآن و روایات است.16- تکفیر در اصطلاح متکلمین عبارت است از « محو گناهان متقدم مکلف به وسیله طاعت متاخر او»، این معنا نیز مورد تایید قرآن و روایات نمی باشد.17- از منظر قرآن، روایات و برخی از متکلمین از جمله خواجه نصیر الدین ممکن است ثواب و عقاب در دنیا محقق شود، البته با ویژگیهای خاص دنیوی.18- تحقق ثواب و عقاب اخروی طبق ادله نقلی و عقلی ثابت شده است، و اوصاف ویژگیهای آن از جمله کامل بودن، روحانی و جسمانی بودن و دارای درجه بودن آن در قرآن و روایات بیان شده است.19- اثبات دوام ثواب توسط دلیل عقلی یا نقلی؛ مورد اختلاف متکلمین است، اما خواجه نصیر الدین طوسی آن را از طریق عقل ثابت می کند. 20- دوام عقاب برای مومن فاسق از نظر امامیه و اشاعره، طبق ادله عقلی و نقلی ثابت نیست، ولی معتزله عذاب او را دائمی می دانند، دائمی بودن عقاب کافر معاند مورد اجماع است.21- طبق ادله نقلی، توبه، عفو و شفاعت از مسقطات عقاب اند، و سقوط عقاب به وسیله توبه، عفو و شفاعت، تفضل است.22- یکی از ویژگیهای ثواب و عقاب اخروی، خلوص آنها از هر گونه زوائد است و ادله عقلی و نقلی این معنا را تایید می کند.

1)

امام، سمت‌های خاصی از جانب خداوند دارد و متناسب با آن از صفاتی برخوردار است. با توجه به شخصیّت والای حضرت زهرا و اهتمام ویژه ایشان نسبت به مسئله امامت، استنباط سمت‌ها و صفات امام از سنّت ایشان می‌تواند تصویر صحیحی از مسئله امامت ارائه دهد و به شکل گیری بینش صحیحی از آن بینجامد. در این پژوهش، برای استنباط مفهوم آثار بر جای مانده از حضرت زهرا پیرامون مسئله امامت، از روشی مشابه آن چه علامه طباطبایی برای تفسیر قرآن از آن بهره برده اند، استفاده شده‌است. یعنی در حین به کارگیریِ استدلال‌های منطقی، برای فهم برخی از گزاره‌های مربوط به سنت حضرت زهرا، به گزاه‌های دیگری از همان سنّت رجوع گردیده است. مطابق یافته‌های این پژوهش، بر اساس سنّت حضرت زهرا، امام، هدایتگری معصوم است. یکی از سمت‌های امام، هدایت بشریت و زدودن تفرقه دینی از جامعه بشری است. مرجعیت علمی، دیگر سمت امام است که بر اساس آن، حفظ اصل دین و ارائه تفسیر صحیحِ آن، از ماموریت‌های امام محسوب می‌شود. سمت دیگر امام، حکمرانی بر جامعه اسلامی است. در این میان، اصلی‌ترین سمت امام، هدایتگری او است و دو سمت دیگر، راهبردهای نیل به هدایت یافتگیِ بشریّت هستند؛ یعنی مرجعیّت علمی و حکومت، وسیله و ابزارهایی هستند که امام از آن‌ها برای هدایت بشریّت استفاده می‌کند. متناسب با این سمت‌ها، امام دارای صفات خاصی است. امام افضل افراد بشر و برخوردار از برترین صفات کمال و معصوم به عصمت الهی است؛ از علم لازم برای تصدّی مرجعیت علمی و حکومت، در جهت هدایت بشر بهره‌مند است؛ از شجاعت کامل برخوردار است؛ هم چنان‌که محبوب است، بسیار دوست دارنده و با محبّت می‌باشد.

شهید ثانی یکی از فقهای برجسته شیعه است. وی علاوه بر علم فقه، در علم کلام نیز صاحب‎نظر است. اهتمام ویژه شهید ثانی به مباحث روش‎شناسی علم کلام از ویژگی‎های بارز ایشان در عصر خود است. وی در مباحث کلامی از روش تلفیقی عقلی، نقلی و فطری استفاده کرده است. معرفت فطری در نظر شهید ثانی جایگاه ویژه‎ای دارد. وی معتقد به استقلال عقل در معارف اعتقادی بنیادین است، هرچند نقش معرفت‎های نقلی نیز در روش‎شناسی او برجسته است. شهید ثانی از مخالفان حجیت خبر واحد در مسایل اعتقادی بوده و در تعارض دلیل عقلی و دلیل معتبر نقلی به تأویل قایل است.

مفسران المنار و المیزان هدایت را به معنای نشان دادن راه و ایصال به مطلوب و ضلالت را دور شدن از حقیقت دانسته‌اند، ایشان در بحث عوامل هدایت، عاملیت فطرت، انبیاء، دین، و قرآن دیدگاه مشترکی دارند. المنار علاوه بر موارد مشترک، ایمان و عقل را نیز جزو عوامل هدایت می‌داند. المیزان نیز جهاد و توسل را هدایت‌گر دانسته است.تفسیر المنار و المیزان در بیان موانع هدایت جز در مورد ظلم در بقیه موارد اختلاف دارند.سایر موانع هدایت از منظر المنار، شیطان (نماد وسوسه)، غرور و جهالت (سبب حیرت و سرگردانی) است. المیزان نیز عناد و لجبازی و انکار معاد را از موانع دیگر هدایت شمرده است.هر دو تفسیر برای عوامل ضلالت در موارد ذیل هم رأی هستند:تقلید، المنار هر نوع تقلیدی را سبب گمراهی دانسته، ولی المیزان تقلید از شخص جاهل را عامل گمراهی می‌داند.فسق، محیط و تربیت که از منظر المنار رمز پیشگیری از ضلالت و از دیدگاه المیزان عامل درمان برخی از ضلالت‌ها است. المنار علاوه بر موارد مشترک، توسل را عامل ضلالت می‌داند که المیزان این سخن را با دلائل قرآنی رد کرده و توسل را از عوامل هدایت می‌شمرد. المیزان غفلت و شیطان را نیز از عوامل ضلالت شمرده است.در بحث موانع ضلالت نیز المنار و المیزان در مانعیت صبر و ذکر خدا هم رأی هستند. المیزان علاوه بر موارد مشترک، علم و امداد‌های غیبی را نیز مانع از ضلالت‌های پیشرو می‌داند.

معتزله علم پیشین الهی را ثابتات ازلیه می‌دانند و با اثبات شیئیت و ثبوت برای ممکنات معدوم، متعلق علم حق تعالی را همین ثابتات ازلیه دانستند چون قائلند خداوند علم ازلی دارد و علم بدون ثبوت معلوم محال عقلانی است. اشاعره علم پیشین الهی را صفت زائد بر ذات و قدیم می‌دانند. و مکتب امامیه در علم پیشین الهی به علم اجمالی در عین کشف تفصیلی قائل شده‌اند. معتزله در افعال انسان به تفویض گرویده و اشاعره در این باب به نظریه کسب قائل شده‌اند و امامیه در افعال انسان نظریه امر بین الامرین راحق دانسته‌اند و با استدلال‌های محکم و استوار ثابت می‌کند که علم ازلی خداوند و افعال انسان با وصف اختیار تعلق می‌گیرد؛ یعنی متعلق علم ازلی الهی افعال اختیاری انسان است، و علم پیشین الهی هیچ منافاتی با اختیار انسان ندارد و سبب جبری شدن افعال آدمی نمی‌گردد؛ و سازگاری علم پیشین الهی و اختیار انسان تنها بر اساس نظریه امر بین الامرین قابل تبیین است.

مقدس اردبیلی، از علمای به نام شیعه است که علاوه بر مقام شامخ علمی، در زهد و ورع و تقوی ضرب المثل است. ایشان، در کنار مباحث و تحقیقات فقهی، به مباحث اعتقادی نیز اهتمام داشته و کتاب «الحاشیه علی الهیات الشرح الجدید للتجرید» مهم‌ترین اثر کلامی او است. وی در مباحث کلامی روش عقلی- نقلی داشته و بسیاری از مباحث را با براهین عقلی اثبات کرده و در ناسازگاری بین عقل و نقل، از روش تأویل استفاده می‌کند، و در عین حال در جاهای مختلف از روایات بهره می‌گیرد. او در پژوهش های کلامی خود از علوم مختلف و مرتبط استفاده کرده و در مواجهه با آراء دیگران جانب انصاف را فرو نمی‌گذارد.

یکی از موضوعات مبتلی به در عرصه مسائل اعتقادی، موضوع تکفیر است که اکثر فرق اسلامی کم یا زیاد با آن مواجهند. این بحث در ابواب و موضوعات مختلف مطرح می‌شود، یعنی چنین نیست که در فصلی مستقل به تعریف تکفیر، معیارها، حدود و ضوابط آن نگریسته شود، بلکه در ابواب مختلف و ذیل موضوعاتی خاص، معیارهای تکفیری مذاهب مختلف نمایان می‌شود. با توجه به پراکندگی موضوعات و فصل‌هایی که مساله تکفیر در آن مطرح است و همچنین اختلاف آراء فرق و مذاهب در معیارها و مصادیق، ارائه نوشتاری خاص لازم است تا فصل‌ها و موضوعات پراکنده را گرد آورد و معیارهای علمای شاخص هر جریان را به عنوان نماینده آن جریان، در دید مخاطب به صورت مشخص گرد آوری کند تا هم معیارها مشخص گردد و هم امکان مقایسه و جمع بندی فراهم گردد. در همین راستا، موضوع تکفیر نخست در بحث ایمان و کفر مورد بررسی قرار می‌گیرد و مباحثی مانند حقیقت ایمان، تقابل ایمان و کفر، عوامل خروج انسان از دایره ایمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که در ضمن این مباحث تا حدودی معیار اشخاص هم روشن می‌گردد. فصل توحید و شرک هم یکی از فصل‌هایی است که بحث تکفیر در آن دنبال می‌شود. روشن شدن مراتب توحید و شرک از جانب اشخاص و همچنین تبیین مفهوم عبادت و تعیین مصادیق آن، از بحث‌های مهمی است که معیار اشخاص را روشن کرده و تکلیف مصادیق مورد مناقشه با معیارها را تا حدودی روشن می‌کند. این موضوع در بحث صفات خبری هم پی گیری می‌شود. اختلاف آرائی در تفسیر صفات خبری وجود دارد که در مواردی اشخاص به تکفیر عقیده طرف دیگر می‌پردازند. به همین دلیل لازم است با نگاه به آراء اشخاص در این بحث، معیارهای تکفیری در این بحث هم مورد برررسی قرار گیرد. گاهی افراد در جهت نفی مشروعیت عمل یا اعتقادی از تطبیق عنوان بدعت استفاده می‌کنند، به همین علت روشن شدن مفهوم و ضوابط بدعت لازم است تا آرائی تکفیری که با تطبیق این عنوان بر مصادیق انجام می‌شود، روشن گردد. و سرانجام موضوع بحث در حیات برزخی مورد بحث قرار می‌گیرد. بحث از معیار تکفیر در فصل حیات برزخی از آن جهت است که برخی از اعمال مانند استغاثه، توسل و زیارت قبور، با بحث حیات برزخی در ارتباط است. اثبات یا عدم اثبات حیات برزخی از جانب اشخاص و ارتباط حیات برزخی با عالم دنیا مورد بحث قرار گرفته است که در صورت ارتباط آن با موضوع تکفیر، اشاره‌ای هم به آن می‌شود.