آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

قرائت قرآن مهمترین کلید ورود به خزانه معرفت قرآن است‌. لکن پس از پیامبرk اختلاف قرائات به فزونی رفت و متخصصان علوم قرآنی برای یافتن قرائت صحیح قواعد مختلفی را ارائه کردند‌. در این میان عالم سبیط نیلی متفکر و قرآن‌پژوه شیعه عراقی، تلاش نمود با استفاده از واج‌شناسی، رویکرد قصدگرایی و تفسیر قرآن به قرآن، وجود ترادف و مشترک لفظی در قرآن را نفی کند و هرگونه تقدیر یا حذف الفاظ یا تغییر ترتیب واژه‌ها در آیات را بیانگر تغییر معنا و مقصود الهی داند و معیار دورن متنی را برای تشخیص قرائت صحیح ارائه نماید‌. لکن سخن او در خصوص تشخیص قرائت صحیح قرآن دارای اشکالاتی است؛ مانند: پیشنهاد قرائت صحیح پیش از بررسی قرائات مختلف، خلط میان تثبیت یک قرائت در مصحف کنونی با ترجیح یک قرائت بر قرائات دیگر‌. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و کتابخانه‌ای، به نقد و بررسی معیار نیلی در این زمینه می‌پردازد، و بیان می‌کند که یکی از معیارهای تشخیص قرائت صحیح قرآن، استفاده از روابط درون متنی، از جمله همنشینی واژه‌ها، نغماهنگ و پیوستگی آیات است‌.

فلسفه قاره‌ای امروزه به نهضت‌های فلسفی پدیدارشناسی، اگزیستانسیالیسم، هرمنوتیک، پست‌مدرنیسم و فمینیسم اشاره دارد. در اندیشه پست‌مدرن با عنوان نحله‌ محوری فلسفه دین قاره‌ای، عدم قطعیت، اصل اساسی بوده و نسبیت‌گرایی، تاریخ‌مندی معنا و برساختگی معنا، به عنوان بازتاب‌های فلسفی آن شناخته می‌شوند. مواجهه معرفت دینی با این بازتاب‌ها، در قوالبی بروز و پیامدهایی بر معرفت داشته است. بر این اساس بیان جایگاه اندیشه پست‌مدرن در فلسفه دین قاره‌ای و گفت‌وگوی پست‌مدرنیسم با معرفت دینی، چالش‌ها و پیامدهای برآمده‌ی از این گفت‌‌وگو و در نهایت، چگونگی نقش آفرینی اسلام شیعی در این دوره، موضوع اصلی مقاله حاضر را تشکیل می‌دهد. در این خصوص با ترسیم جایگاه اندیشه پست‌مدرن در فلسفه دین قاره‌ای، تبیین وجوه مثبت و منفی چالش‌ها، پیامدها و اثرات این اندیشه بر معرفت، پیشنهادهایی برای نقش‌آفرینی ارائه می‌شود. مقاله حاضر با کاربست روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که مزیت‌ها و معایب اندیشه پست‌مدرن برای معرفت دینی چیستند و نقش‌آفرینی اسلام در جهان چسان باید باشد؟ نتیجه آنکه: وجوه مثبت اندیشه پست‌مدرن می‌تواند به مثابه یک تسهیل گر برای معرفت دینی ایفای نقش کند؛ با نوفهمی و نوآوری در دین‌پژوهی و اعتبار بخشی به دیگری‌ها می‌توان امیدوار به ارائه نقشی درخور در دوران سیطره نیهیلیسم شد؛ فلسفه دین با مطالعه سنت، شرایط تاریخی ا ی که بر معرفت دینی تأثیر می گذارد، بشناسد؛ فلسفه دین به تأثیرگذاری ایده ها بر اعمال زندگی بنگرد؛ برای فهم متون دینی باید با تفاهم بین الاذهانی در پی تعالی فهم باشد.

پژوهش حاضر همراه با تحلیل استعاره‌های مفهومی و کلیدهای مفهومی واژة «هدایت» در دوازده جزء آخر قرآن‌کریم به تبیین حوزه‌های مفهومی آن بر اساس رویکرد تحلیل‌انتقادی چارتریس‌بلک (1995) می‌پردازد. کلیدهای مفهومی فوق و مفهوم‌سازی آنان در قالب عوامل واژگانی خاص همراه با نمونه‌های قرآنی نشان داده شده و با حوزه‌های مفهومی مشخص تبیین گردیده است. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی و در چارچوب زبان‌شناسی شناختی می‌باشد. پرسش‌ اصلی در پژوهش حاضر تحلیل آن است که در تبیین استعاره‌های مفهومی و کلیدهای مفهومی واژة هدایت، کدام حوزه‌های مفهومی به کار رفته‌اند؟ در این راستا و با تحلیل آیات مورد بررسی حوزه‌های مفهومی حاصل از نتایج تحقیق عبارتند از: دین، سفر، آگاهی، توحید، نور، وحی، اختیار، درمان، تقوی، داوری، تلاش، پاداش، شرایط آب و هوایی، تکوینی بودن (آفرینش). بیشترین کاربرد این حوزه‌ها مربوط به حوزة دین و سفر است که خود کلیدهای مفهومی «دین هدایت است» و «زندگی معنوی سفر است» را برمی انگیزد.

علوم انسانی اسلامی کارآمد، برای حل مسائل و معضلات عینی که عموما چندتباری‌اند، نمی‌تواند در تک‌رشته‌ها متوقف شود و نیازمند بهره‌گیری از رویکرد میان‌رشته‌ای است. درحالی که میان‌رشتگی خود رویکرد نوینی در مغرب‌زمین است و از ابهامات پارادایمی و فقر مبانی رنج می‌برد، استفاده از این روش در پارادایم‌علم‌اسلامی، بدون توجه به لوازم و مبانی آن امکان‌پذیر نیست. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتاب‌خانه‌ای در سه‌گام نسبت میان میان‌رشتگی و پارادایم‌علم‌اسلامی را روشن می‌سازد که آیا این پارادایم، ظرفیت مطالعات میان‌رشتگی را دارد یا خیر؟ در گام اول ضمن بررسی نسبت میان سیستم و میان‌رشتگی، می‌کوشد اصلی‌ترین مبانی معرفت‌شناختی، روش‌شناختی و هستی‌شناختی میان‌رشتگی را استخراج و معرفی نماید. در گام بعدی، با عرضه‌ی این مبانی به پارادایم‌علم‌اسلامی، استقبال این پارادایم از مبانی میان‌رشتگی روشن می‌شود. در گام سوم، نشان داده می‌شود که این پارادایم، به‌گونه‌ای این مبانی را ارتقا می‌دهد که میان‌رشتگی تعالی‌یافته‌ای را هدف قرار می‌دهد و در حد میان‌رشتگی مرسوم متوقف نمی‌شود.

طبع یکی از موانع کارکردهای قلب است که در آیات قرآن در کنار قلب به کار رفته است. طبع از یک سو به خدا و از سوی دیگر به رفتار انسان‌ها مرتبط است. با به‌کارگیری دستور زبان شناختی و نمابرداری شناختی جایگاه این مانع با دقت بیشتری روشن می‌شود و نسبت ارتباط آن با خدا و افعال انسان روشن می‏گردد. ضرورت این پژوهش در پرداختن به جایگاه معرفت شناختی و کلامی (مسئله اختیار و طبع الهی بر قلب) است. این پژوهش بر اساس الگوی نمابرداری شناختی از روشِ معناشناسی شناختی رابطه طبع قلب با پدیده‌های مرتبط را بررسی می‏کند. طبع به عنوان فعل خداست و به معنای عدم هدایت نیست؛ یعنی صرفاً جنبه عدمی ندارد، بلکه جنبه وجودی دارد و واقعاً خدا عمل طبع را انجام می‌دهد. طبع ارتباط مستقیم با اعمال کافرانه و منافقانه دارد و نتیجه طبع در این است که دریچه قلب در دریافت معارف وحیانی بسته می‌شود و از سوی دیگر نمی‌تواند از معارف دریافت‌شده وحیانی معرفت جدیدی تولید کند؛ اما کارکردهای دیگر قلب نقصانی نمی‌یابد و راه برای هدایت باز است.

ارتباط دوطرفه خدای متعال و بندگان در متون دینی از جمله قرآن و نهج‌البلاغه به شکل پربسامد و پردامنه مطرح شده است. دو حالت برای ارتباط بین بنده و پروردگار متصور است. در حالت اول این ارتباط را می‌توان ارتباط وجودی خواند؛ یعنی ارتباط مستقیم با خود خدا نه با صورت ذهنی که از خدا داریم. در حالت دوم این ارتباط شکل غیر وجودی دارد؛ یعنی خدای متعال در کانون مستقیم توجه فرد نیست، بلکه با مفهوم انتزاعی و ذهنی از خدا مواجه هستیم. در متون توحیدی قرآن و نهج‌البلاغه غلبه با نگاه وجودی است؛ یعنی ارتباط انسان و خدا به‌جز وجه نظری از ابعاد عاطفی، کششی، گرایشی نیز برخوردار است؛ اما اهتمام مفسران و شارحان متون دینی به بعد عقلی محض و ترجیح آن بر وجوه عاطفی انسان، تفاسیر و شروح را از مفاهیم وجودی که متمرکز بر بعد غیر ذهنی و عاطفی انسان است، محروم می‌کند. البته با تمایز این دو وجه (ذهن و قلب) و بزرگ‌نمایی تفاوت آنها نباید تقابل آن ‌دو را نتیجه گرفت؛ ولی رجحان بخشی افراطی به وجوه نظری متون دینی و استفاده پرغلظت از زبان نظری محض و ضریب‌دادن تصاعدی به ادبیات غیر وجودی می‌تواند دین را از مدار ارتباط‌گیری عامه پیروان دین خارج ‌کند. در این مقاله با به‌کارگیری روش‌های مفهوم‌سازی، معناشناسی، توجه به سیاق و با استناد به قرآن و نهج‌البلاغه رویکرد وجودی و متافیزیکی به دین تفکیک شده، اهمیت رویکرد وجودی در فهم متون دینی را تبیین نموده‌ایم.

حجت الاسلام قائمی‌نیا با اشاره به اهمیت فلسفه دین در قرن بیستم و به ویژه پس از افول پوزیتیویسم منطقی، به این نکته اشاره کرد که چگونه دین در دورویکرد تحلیلی و قاره‌ای مورد توجه فیلسوفان قرار گرفته است.