آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ایـن مقاله، متکفل تبیین و اثبات فطرت خداشناسی و پاسخ به شبهات است. در ابتدای مقاله، بعد از تعریف لغوی و اصطلاحی فطرت اشاره می شود که دین پژوهان مسأله فطرت را از سه نگاه یعنی فطرت و سرشت انسان، فطرت و دین، و فطرت و خداشناسی مورد توجه قرار داده‌اند. در این نوشتار، به شش دیدگاه از خداشناسی فطری اشاره می شود که عبارتند از: 1.‌معنای افلاطونی؛‌2. استعداد؛‌‌‌3. فطری منطقی؛‌‌‌‌4. علم حصولی یا استدلال ساده؛ 5. معرفت شهودی عوالم پیشین؛ 6. علم حضوری. نویسنده در ارزیابی خود از این دیدگاه‌ها به قابل جمع بودن بعضی از آن‌ها اشاره می‌کند؛ آن‌گاه در اثبات فطری خداشناسی به‌تبیین پنج دلیل پرداخته،در‌وسع مجال به نقل و نقد شبهات می پردازد.

مقاله‌ ذیل‌ به‌ تحلیل‌ وحی‌ از منظر تجربة‌ دینی‌ و عرفانی‌ می‌پردازد. نگارنده، نخست‌ به‌صورت‌ مقدمه‌ به‌ چهار رهیافت‌ ذیل‌ از وحی‌ اشاره‌ می‌کند: 1. روان‌شناختی؛ 2. جامعه‌شناختی؛ 3. تجربة‌ معرفتی‌ (فلاسفه)؛ 4. معرفتی‌ و زبانی‌ (متکلمان)؛ سپس‌ دیدگاه‌ همسان‌انگاری‌ وحی‌ و تجربة‌ دینی‌ با تعریف‌ تجربة‌ دینی‌ و تقسیم‌ آن‌ به‌ ذاتی‌گرا و ساختی‌گرا تحلیل‌ و نقد می‌شود. در نقد آن‌ به‌ نکاتی‌ چون‌ لزوم‌ تنزل‌ وحی‌ به‌ تجربة‌ عادی، غیرآسمانی‌ انگاشتن‌ وحی، تکثر ادیان‌ به‌ عدد تکثر تجارب‌ دینی‌ و تعمیم‌ نبوت‌ اشاره‌ خواهد رفت. قسمت‌ دوم‌ مقاله‌ به‌ رویکرد عارفان‌ از وحی‌ اختصاص‌ دارد. در این‌ قسمت، نگارنده‌ با بهره‌گیری‌ از اصول‌ و مبانی‌ عرفانی‌ به‌ تبیین‌ وحی‌ می‌پردازد و تأکید می‌کند که‌ حقیقت‌ وحی‌ نزد عارفان، تجربه‌ است؛ اما نه‌ از قسم‌ تجربة‌ دینی؛ بلکه‌ نوعی‌ تجربة‌ الوهی‌ خاص‌ که‌ مبدأ و پیشینة‌ آن‌ به‌ عالم‌ عقول‌ و مقام‌ واحدیت‌ و صادر اول‌ بر می‌گردد و در واقع، وحی‌ مخصوصاً‌ وحی‌ پیامبر اسلام‌ تجربه‌ دوم‌ و به‌ عبارت‌ دقیق‌تر ظهور تجربة‌ وحیانی‌ پیامبر در عالم‌ عقول‌ است‌ که‌ با نزول‌ عین‌ ثابته‌ پیامبر از حقیقت‌ محمدیه‌ و صعود دوباره‌ و اتصال‌ به‌ آن‌ تحقق‌ می‌یابد.

چگونگی‌ نزول‌ قرآن‌ از مباحث‌ کهن‌ تفسیری‌ و کلامی‌ است‌ که‌ مطمح‌ نظر عالمان‌ اسلامی‌ قرار گرفته‌ است. امروزه‌ با پیش‌ کشیدن‌ مباحث‌ تجربة‌ دینی‌ و تفسیر حقیقت‌ دین‌ و نبوت‌ بر آن، برخی‌ از روشنفکران، به‌ انکار نزول‌ آسمانی‌ پرداخته‌ و حقیقت‌ قرآن‌ را معلول‌ تجربة‌ دینی‌ پیامبر اسلام9 تفسیر کرده‌اند. نویسنده‌ در این‌ مقاله‌ به‌ تدوین‌ و تحلیل‌ دیدگاه‌های‌ کهن‌ و معاصر از چگونگی‌ نزول‌ قرآن‌ می‌پردازد که‌ عبارتند از: 1. نزول‌ لفظی‌ (قرآن‌ عین‌ کلام‌ خدا)؛ 2. نزول‌ معنایی‌ (قرآن‌ کلام‌ نبوی)؛ 3. انکار نزول‌ (قرآن‌ محصول‌ تجربة‌ دینی‌ پیامبر)؛ 4. نزول‌ حقیقت‌ مجردة‌ قرآن‌ (تفسیر عرفانی). در این‌ نوشتار، روشن‌ خواهد شد نظریة‌ اول‌ که‌ نظریة‌ معروف‌ متکلمان‌ و مفسران‌ است، هر چند با ظواهر آیات‌ سازگاری‌ دارد، مبانی‌ و اصول‌ فلسفی‌ و عرفانی، آن‌ را بر نمی‌تابد که‌ در متن‌ مقاله‌ به‌ نظریه‌ بزرگانی‌ مانند محیی‌الدین، صدرالمتألهین‌ و امام‌ خمینی‌ اشاره‌ خواهد شد. نظریة‌ چهارم، برگزیدة‌ عارفان‌ و حکمت‌ متعالیه‌ است‌ که‌ با آیات‌ و مبانی‌ عقلی‌ و فلسفی‌ جمع‌ می‌شود.

رابطه توحید وجودی با هستی و کثرات از موضوعات کلامی و عرفانی است که در علم کلام کمتر بدان توجه شده است. نویسنده برای اثبات مدعای خود با ادله عقلی ناظر به ذات الوهی (صرف الوجود، بسیط الحقیقه، اطلاق، تحلیل علت فاعلی) و ناظر به جهان (وجود معلولی و ربطی جهان و کثرات) به تقریر و اثبات فرضیه خود پرداخته است. رویکرد دوم مقاله رویکرد نقلی است که با تحلیل و آیات و روایات با تقریرات مختلف (حضور خدا در تمام هستی، معیت و قرب خدا با هستی، توصیف خدا به اول و آخر، ظاهر و باطن و نور) نظریه تعمیم توحید وجودی به کل هستی و کثرات خارجی مورد تحلیل و تقریر قرار گرفته است که عملاً به نفی نظریه تباین وجود واجب و ممکن و اثبات وحدت وجود منتهی می‌شود.