آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بنا بر نظر برخی از فیلسوفان، بی‌اعتنایی به مسائل تاریخی یکی از ویژگیهای فلسفة تحلیلی در مقایسه با دیگر مکاتب فلسفی است. بهمين دليل همواره اتهامِ بیتوجهی به موضوعات تاریخی (تاريخ‌هراسي) را به فیلسوفان تحلیلی نسبت میدهند و آنها را سرزنش میکنند. در طرح و بیان این ادعا، فیلسوفان قاره‌يی و سنتگرا با یکدیگر همداستانند. اما آیا منتقدان فلسفة تحلیلی براهین کافی و قانع‌کننده‌يي برای اين اتهام دارند؟ یا اینکه بیتوجهی به تاریخ، ادعایی بیپایه است که برخاسته از تلقی نادرست و شناخت ناکافی از این نهضت فلسفی است؟ در این مقاله درصدديم از سویی ادعا، استدلالها و شواهد منتقدان را برای عدم آگاهیِ تاریخی در فلسفة تحلیلی روشن کنیم و از سوي ديگر، توجه و دقت در نحوة نگرش فیلسوفان تحلیلی به تاریخ فلسفه و دلایل آنها را بیان نماييم. تأکید ما بر اینست که اولاً، باید میان تاریخ‌انگاری ذاتی، تاریخ‌انگاری ابزاری و تاریخ‌انگاری ضعیف تمایز قائل شد. فیلسوفان تحلیلی شاید با تاریخ‌انگاری ذاتی مخالف باشند ولی نوعی تاریخ‌انگاری ضعیف را میپذیرند. ثانیاً، تأکید بر تمایز تاریخ مسائل فلسفی از تاریخ فلسفه نباید بمعنای تاريخ‌هراسي یا همسانسازی گذشته و حال تلقی شود.

در این پژوهش پس از تبیین معنای فلسفه در تربیت به تعیین نسبت حقیقت با ساخت معنا و ارتباط آنها با نسبی گرایی پرداخته، و میزان سازگاری و ناسازگاری این برنامه با تعلیم و تربیت اسلامی در بستر فلسفه صدرایی واکای می شود. طبق نظریه حرکت جوهری ملاصدرا، سیالیت هویت انسان برخلاف نگرش پست مدرنی که بستر ظهرو برنامه فلسفه برای کودکان است، تغییرات متزلزل معقولیت و تنوع معرفت در حیطه امور قراردادی، بدون التزام به حقیقت قلمداد نمی شود؛ بلکه آن جوشش و کششی ذاتی، برخاسته از معیار وزین عقل و باور ایمانی در راستای کشف و درک حقیقت است و در مسیر استکمال نفس انسان قرار دارد. هدف این مقاله تبیین، تحلیل و تصحیح برنامه فلسفه برای کودکان متناسب با بسترهای فرهنگی جامعه ایرانی با روش توصیفی – تحلیل است. به نظر می رسد بهره گیری از نظام فلسفه صدرایی در تبیین چگونگی تکوین و به کارگیری باورهای عقلی و ایمانی در زمینه تربیت به درستی می تواند توان دیدگاه اسلام را در زمینه ایجاد و تقویت نظام آموزشی رسمی و غیر رسمی نشان دهد.

محقق اصفهانی، فیلسوف نو صدرایی معاصر است که برهانی وجودی برای اثبات خداوند اقامه کرده است. این برهان در تفکر اسلامی، کم‌نظیر بوده و مورد توجه متفکران معاصر واقع شده است. در مجموع، پنج تقریر در سه محور کلی برای این برهان بیان گردیده است: محور اول، مفهوم واجب‌الوجود ازاین‌جهت که مفهومی ذهنی است؛ محور دوم، مفهوم واجب‌الوجود ازاین‌جهت که از امری ورای خود حکایت می‌کند و در نهایت، حقیقتِ واجب‌الوجود یا موجود بذاته در خارج. هر کدام از این تقریرها با اشکال‌هایی مواجه شده است. دکتر مهدی حائری یزدی چهار اشکال به این تقریر از برهان وارد ساخته است. اشکال نقضی، مصادرۀ مطلوب، خلط بین گزاره­های بتیه و غیر بتیه از جمله این اشکال­ها هستند. این اشکال­ها با انتقادهایی از سوی مدافعان برهان وجودی مواجه گردیده­اند. بیشتر این انتقادها صحیح نبوده و ناشی از عدم توجه منتقدین به معقول ثانی بودنِ مفاهیمی نظیر «واجب الوجود»، «خدا» و «شریک البارئ» است. بنابراین، عمده اشکال­های دکتر حائری بر برهان محقق اصفهانی صحیح بوده و این برهان در اثبات وجود خداوند ناکارآمد است.

دستهای از واقعیتها وجود دارند که وجودشان کاملاً وابسته به توافق میان انسانها است. یعنی وجودشان صرفاً به سبب آن است که انسانها بر این باورند که آنها وجود دارند؛ واقعیتهائی نظیر پول، مالکیت و زوجیت. این دسته از واقعیتها را "واقعیتهای نهادی" نامیده اند. این نامگذاری از آن روست که وجود آنها مستلزم وجود نهادهای بشری است (مثلاً پول بودنِ یک اسکناس منوط به وجود نهاد بشری "پول" است). وجود چنین واقعیتهائی پرسشهائی را پدید می آورد: چگونه ممکن است واقعیتی صرفاً به واسطه اعتبار انسانها عینیت یابد؟ ماهیت چنین واقعیتهائی چیست؟ ساختار آنها چگونه است؟ آیا ابجکتیوند؟ اگر آری، به چه اعتباری؟ پرداختن به این موضوعات در فلسفه تحلیلی معاصر عمدتاً ناشی از آثار و نوع نگاه جان سرل است. این رساله مبتنی بر آثار و نظریات او در صدد شرح و تبیین واقعیتهای نهادی و پاسخ به سئوالات یاد شده است. تمرکز اصلی مباحث این رساله بیشتر بر روی هستی شناسی واقعیتهای نهادی است. به نظر سرل واقعیتهای نهادی عموماً از صورتبندی قواعد قوام بخش یعنی «X در بافت C، به عنوان Y محسوب می شود» تبعیت می کنند. در این فرمول Y نماد کارکردی وضعی است که توسط افراد جامعه برای X تعیین شده است. ایجاد هر واقعیت نهادی عبارت است از اعتبار جمعی یک کارکرد وضعی؛ کارکرد وضعی به کارکردی گفته می شود که بر یک شیء، شخص و یا وضعی از امور بار می شود و تحقق آن را نمی توان به ساختار فیزیکی شیء منتسب کرد، بلکه آن کارکرد تنها به واسطه پذیرش و توافق جمعی تحقق می یابد. کارکرد وضعی به یک وضع اعتبار شده منتسب است که "نهاد" نام دارد. نهادها مجموعه ای از توان های بایائی را به همراه دارند. یعنی هر کارکرد وضعی مستلزم حقوق و تکالیفی است و الزام هائی را عینیت می بخشد که از زاویه سوم شخص قابل تشخیص است. واقعیتهای نهادی به لحاظ هستی شناختی سابجکتیوند ولی از آنجا که با یک وضع اعتباری فرافردی تطابق دارند که توسط عقلا ابراز شده است لذا به لحاظ معرفت شناختی ابجکتیوند. ابجکتیویتی واقعیتهای نهادی امری کاملاً وابسته به نهادِ بنیادین زبان است.

دئیسم به دیدگاهی فلسفی و الهیاتی دربارة خداوند، انسان و دین اطلاق ميشود. مقاله حاضر تلاشی است برای تحلیل مفهومی دئیسم در قرن هفدهم و هجدهم، از طریق ریشه‌شناسی و روش تحلیلی ـ توصیفی و قصد دارد با استفاده از طبقه‌بندی کلارک، تقسیمبندی‌يي کلی از دئیسم ارائه کند. تعریف دانشنامه‌يی دئیسم دچار ایهام و ابهام است و رجوع به فرهنگنامه‌های ریشه‌شناختی نشان میدهد كه در تبدّل واژة دئوس به دئیسم، ظرائف ریشه‌شناختی این واژه چندان مورد توجه نبوده است. اما با گونه‌شناسی کلارک ميتوان تمایز دئیسم زمانة او از تئیسم و گونه‌های مختلف این تفکر را بهتر شناخت. طبقه‌بندی چهارگانة کلارکی، بمثابه نخستین گزارش‌ جامع از دئسیم، مدعي است که قرابت و شباهت دئیسم به مسیحیت، از نوع اول تا نوع چهارم، بصورت پلکانی از حداقل به حداکثر میرود. دئیستهای نوعِ اول، منکر مشیت الهی‌ هستند، در حالیکه به وحدت، خالقیت و علم خداوند اعتقاد دارند. دئیستهای نوع دوم، ضمن باور به گزاره‌های دئیسم نوع اول، قوانین فیزیکی را مشیت الهی می‌انگارند اما شمول مشیت بر قوانین اخلاقی را نفی میکنند. دئیستهای نوع سوم معتقدند مشیت تدبیری خداوند با کمالات اخلاقی او ارتباط دارد و خداوند با صفات عدالت، خیر و درستی بر این جهان حکم‌ میراند. دئیسمِ نوع چهارم، علاوه بر آموزه‌های فوق، جاودانگی روح و ثواب و عقاب اخروی را نیز میپذیرد. به ادعای کلارک، تمامی انواع دئیسم مدرن در انکار وحی مسیحی مشتركند و يكي از تفاوتهای اساسی آنها با ادیان وحیانی، مفهوم‌شناسی و اعتقاد به وحی الهی است.

علم و معرفت در نظام فلسفی صدرالمتالهین از سنخ وجود است؛ هستی و معرفت دو جزء لاینفک‎اند و علم از دید وی به لحاظ عینیت و تحقق در عالم هستی در کنار سایر موجودات عالم قرار می‌گیرد. صدرا هویات معرفتی را نه‌تنها به خاطر ذهنی‌ بودن‌شان به مراتب پایین‌تر هستی تنزل نمی‌دهد، بلکه به دلیل مجرد بودن‌شان ارزش وجودی آن‌ها را از جهان طبیعی هم بالاتر می‌داند. در این مقاله نشان داده شده است که چگونه هر طبقه‌ای از عالم هستی ما‌به‌ازایی در عالم معرفت داشته و هر مرتبه از معرفت نیز با مرتبه‌ای از عالم هستی متناظر است؛ ادعای مقاله این است که نوعی تناظر یک‌به‌یک و تابع دو‌سویی ریاضی بین آن‌ها برقرار است؛ لذا ابتدا به شرح اجزا و مراتب عالم هستی در سلسله تشکیکی وجود و سپس به مراتب معرفت در اندیشه صدرا پرداخته شده و در نتیجه با رویکردی سمانتیکی، رابطه ریاضی تابع دو‌سویی نظام هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی او نمایان شده است.

پارادایم محوری چارچوبی نظری برای پژوهش‎ در علوم طبیعی و انسانی است. در این رویکرد روش‎شناسانه، به جایگاه معرفت‎شناسی و تا اندازه‎ای هستی‎شناسی در فرآیند تحقیق پرداخته می‎شود اما انسان‎شناسی بصورت مستقل مورد توجه روش‎شناسان قرار نمی‎گیرد. هدف این پژوهش معرفی و ارزیابی پارادایم‎محوری در روش‎شناسی تحقیق و ترسیم جایگاه انسان‎شناسی در روش‎شناسی است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و یافته‎ها حاکی از این است که از آنجا که روش‎شناسی تحقیق قائم بر معرفت-شناسی است و به استناد نظر علامه جوادی آملی، معرفت‎شناسی ابتنای به انسان‎شناسی دارد، لازم است در روش‎شناسی به صورت مستقل به انسان‎شناسی پرداخته شود. توجهات انسان‎شناسانه، ظرفیت‎های مهمی را پیش روی معرفت علمی قرار می‎دهد و نگرش در باب ماهیت علم، روش شناخت و ساخت نظریه را به وضوح بیشتر می‎رساند.

رابطۀ ایمان و عمل تنها دلمشغولی الهی‌دانان نبوده و نیست، بلکه فیلسوفان نیز دربارۀ آن به بحث و گفت‌وگو پرداخته‌اند. ویتگنشتاین جزو آن دسته فیلسوفانی است که هم در نظر و هم در عمل دلمشغول رابطۀ ایمان و عمل بوده است؛ البته به روش خاص خود- او حتی در رسالۀ منطقی- فلسفی که شاید به‌نظر برسد صرفاً اثری منطقی و فلسفی محض است، تلاش کرده است به مسئلۀ ایمان و عمل بپردازد. مسئلۀ «بیان‌کردنی» و «نشان‌دادنی» به همین قصد و غایت در رساله گنجانده شده است. از نظر او ایمان جزو واقعیت‌هایی است که شخص مؤمن آن را در عمل خود نشان می‌دهد، بنابراین میان نظر و عمل در نظر او تلازم وجود دارد. در این مقاله این مدعا با شواهد بسیاری در آثار خود ویتگنشتاین و آثار مفسران او نشان داده شده است.

شاید نخستین چیزی که هر پژوهش‌گر فلسفه دربارۀ ویتگنشتاین می‌آموزد این واقعیت باشد که او در طول دوران تفکر خود دو رهیافت مختلف راجع به زبان ارائه کرده است، که بر همین اساس در این‌که او را فیلسوف زبان (به معنای فیلسوفی که دغدغۀ اصلی او تحلیل و ایضاح زبان است) بخوانند تردید روا نمی‌دارند. اما مسأله‌ای اساسی که در این میان مغفول مانده آن ضرورت بنیادی است که ویتگنشتاین را ناچار می‌کند به پرسشِ زبان بپردازد. مقصود اصلی ما شرح «چرایی پرسش ویتگنشتاین از زبان» بر مبنای یک تجربۀ هستی‌شناختی است. در این مقاله روشن خواهد شد که بنیاد پرسشِ ویتگنشتاین از زبان و همچنین سرچشمۀ راه فکری خاص او تجربۀ بنیادی حیرت از وجود و دیدن موجودات به مثابۀ معجزه است. ویتگنشتاین در این تجربه با مرزهای زبان مواجه شده و تجربه‌ای از زبانمندی انسان کسب می‌کند به گونه‌ای که می‌تواند بگوید: وجود زبان، زبان وجود است. منابع اصلی ما برای شرح این تجربه «یادداشت‌ها»، «تراکتاتوس» و «خطابه‌ای دربارۀ اخلاق» خواهد بود.