آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

جهاد در اسلام دارای ابعاد گوناگونی است که می‌توان همگی را زیر عنوان تلاش در راه خدا جمع نمود. در این میان، تنها در مسئله جنگ، سوءبرداشت‌های فراوانی ایجاد شده که موجب بروز هجمه‌های فراوانی نسبت به اسلام گشته و از آنجایی که در سال‌های أخیر افزایش تنش در مناطق اسلامی، عاملی برای رشد پدیده اسلام‌هراسی شده، ضروری است تا با تبیین حقیقت جهاد، موضع حقیقی دین را آشکار کرد. مبانی جنگ، به‌خوبی در آیات قرآن بیان شده و علامه جوادی‌آملی أبعاد آن را از طریق تفسیری جامع از آیات جهاد روشن ساخته است. در جانب مقابل، فایرستون، خاورپژوه معاصر، دیدگاه اسلامی در مسئله جهاد را به چالش نقد کشانده است. تقابل این دو دیدگاه، راه مناسبی است تا أفزون بر تبیین ماهیت جهاد در قرآن، شبهات مربوطه نیز پاسخ داده شود. از دیدگاه علامه جوادی‌آملی بر أساس آیات قرآن، جهاد همواره روح دفاعی دارد و هدفش یاری دین در برابر فتنه دشمن و حذف مانع از سر راه فطرت الهی بشر است، أما از دیدگاه فایرستون، جهاد، نماد جنگ‌محوری و سلطه‌طلبی اسلام است که این نگاه ناشی از فقدان نگاه انسجامی جامع نسبت به آیات جهاد است.

هر کدام از ابعاد فطری، عقلانی، عاطفی و اخلاقی انسان، نیازهایی متناسب با ویژگی‌های خوددارند. انسان برای تأمین بخشی از آنها نیازمند وحی است. تحلیل عناوین و اوصاف قرآن، برای شناسایی این نیازها و پی‌بردن به نحوه تأمین آنها راه‌گشا است. در این مقاله، عناوین و اوصاف ذکر، حکمت و موعظه انتخاب شده‌اند تا ناظر به تأمین نیازهای مخاطب وحی، یعنی انسان، تحلیل شوند. انسان در بعد فطری، به «ذکر» نیاز دارد تا بر عوارضی از قبیل غفلت و نسیان غلبه کند. در بعد عقلانی به «حکمت» نیاز دارد تا معارفی را که به دلیل محدودیت‌های ذاتی، قادر به نیل به آنها نیست، حاصل کند. همچنین، در بعد عاطفی و اخلاقی، به موعظه نیاز دارد تا در مواجهه با کشش‌ها و هیجاناتی که بر تعقل وی اثرگذار، و در تصمیم‌گیری‌هایش دخیل‌اند، به تعادل برسد.

مسئلة بداء جزء مسائل مهم در حوزه ارتباط حادث با قديم بوده و پرسش اصلي اين است که با توجه به امتناع تغير در ذات و علم ذاتي الهي، حقيقت بداء و کيفيت وقوع محو و اثبات چگونه قابل تبيين است؟ و آيا اسناد بداء به خدا، حقيقي است يا مجازي؟ در نظام فلسفي ميرداماد، تبيين جامعي نسبت به آموزة بداء ارائه شده است. در انديشة وي، بداء در حوزة امور تکويني بوده و بيانگر محدوديت زمان افاضه از جانب علت است. قلمرو وقوع بداء، عالم ماده است و عالم دهر و سرمد، مبرا از بداء هستند. اين نوشتار با روش توصيفي-تحليلي به تبيين بداء در نظام فلسفي ميرداماد مي­پردازد. از مهم ترين يافته هاي اين پژوهش تبيين حقيقت بداء در نظام فلسفي ميرداماد و تبيين کيفيت اسناد بداء به خداست. در انديشه ميرداماد، امور تدريجي دو حيث دارند: از يک حيث با عالم دهر نسبت دارند و از حيث ديگر با عالم سيلان و مادي، نسبت دارند و به اين اعتبار، تدريجي، غيرقار و متبدل اند. از حيث اول، به ثابتِ حقِ واجب بالذات مستندند و از حيث دوم، واسطه استناد حوادث زماني به واجب مي باشند.

امروزه شناخت دقیق و مبنایی دیدگاه‌های خاورشناسان و روش‌های پژوهشی آن‌ها درباره قرآن و نقد علمی این دیدگاه‌ها بر اساس مبانی دینی و عقلی استوار، ضرورتی انکارناپذیر است. جرالد هاوتینگ قرآن‌پژوه انگلیسی، یکی از خاورپژوهانی است که بر اساس روش نقد ادبی به پژوهش درباره آیات قرآن پرداخته است. انتقادات ادبی هاوتینگ بر قرآن، به طور مجموع از سه جهت مطرح شده است: پیدایش قرآن در محیط فرقه‌ای؛ ماهیت جدلی آیات قرآن؛ هویت زمانی متأخر قرآن و مخاطبان آن. دیدگاه های مذکور به این نحو رد می‌شوند: قرآن برخلاف متون مقدس دیگر، ماهیت بشری ندارد و متن آن بر انواع اعجاز، مانند بلاغت، علوّ معنا و نیز عدم‌اختلاف در بیان مشتمل است که همه این شگفتی‌ها، از وحیانی و غیربشری بودن آن ناشی می‌شود. مقایسه قرآن با کتب مقدس یهودی-مسیحی از حیث ماهیت جدلی، نادرست است و آن نوع جدلی که هاوتینگ از آن سخن گفته، قرآن نسبت به مخاطبان خود به کار نبرده است. سبک قرآن، برخلاف سبک کتب مقدس دیگر، بیان‌گر اصالت تاریخی آن است. متن قرآن از طریق تواتر به دست مسلمانان رسید و تواتر تاریخی، نشان می‌دهد که قرآن از طریق وحی بر پیامبر(ص) نازل شده است.

مسئله مقاله حاضر تبیین و ارزیابی فرضیات ونزبرو در امور مرتبط با نبوت است. از این رو نخست تمایز میان کاربرد قرآنی دو لقب «نبی» و «رسول» و ساختارهای دال بر انتصاب به نبوت را مورد بررسی قرار می دهد. سپس امکان اقتباس افترایات کفار خطاب به پیامبر| از نسبت‌های منقول عهد عتیق درباره انبیا را به بحث می گذارد. در گام بعد جهان شمولی و همگانی بودن ماموریت انبیا و آیات دال بر هر یک و نیز میزان ارتباط میان این آیات و فرازهای عهدین را تبیین می کند. از آنجا که ونزبرو با تحلیل ادبی به بررسی پرداخته است، این مقاله نیز با بهره‌گیری از روش تحقیق تحلیلی-انتقادی آرای وی را ارزیابی می‌کند. در مجموع یافته‌های این تحقیق عبارتند از: همسان پنداری ونزبرو میان نسبت‌های ناروای منقول در قرآن و عهدین و وجوه تمایزی که برای «نبی» و «رسول» در نظر می گیرد، با خطا همراه است و از میان عبارات قرآنی و آیاتی که به باور وی انتصاب به نبوت، محدودیت یا عمومیت ماموریت انبیاء و آموزه تفضیل را نشان می‌دهند، تنها چند مورد بر این امور دلالت دارند.

در پی جریان‌های فمینیستی و احقاق حقوق زنان، مستشرقان به بازخوانی متون مقدس دینی ازجمله قرآن و متون اسلامی پرداخته‌اند و به مباحثی همچون جایگاه و حقوق اجتماعی و سیاسی و اقتصادی زنان از قبیل: خلقت زن، قوامیت، تعدد زوجات، حجاب و... از منظر قرآن و پیامبرk پرداخته‌‌اند. گرچه اختلاف آرا بین ایشان وجود دارد؛ اما جریان فکری غالب آنان، قرآن را متنی احیاگر حقوق زنان و عاری از هرگونه نگاه جنسیتی و سلطه‌‌‌گری مردانه و تحقیرآمیز نسبت به زنان می‌داند و تلاش می‌کند تا به هر طریقی به شیوه‌های مستدل و درست یا بدون روش پژوهشی مناسب در حوزۀ دین، سایۀ سلطۀ مردان را از زنان حذف کند. مستشرقان بر این باورند که ترجمه‌ها و تفاسیر مردسالارانه با نظام تساوی جنسیتی در قرآن مخالفت دارد. آنان غالباً معتقدند که قرآن و پیامبرk با حضور زنان در همۀ ابعاد اجتماعی و سیاسی و رهبری آنان موافقند؛ اما بالاتفاق معتقدند که در قرآن آیات زیادی به حجاب اختصاص نیافته است و حجاب، برآمده از تفاسیر است. درواقع از دلایل کج‌‌فهمی برخی از آنان، دسترسی‌نداشتن به منابع و آرا عالمان شیعه است؛ لذا تبیین برخی آرا عالمان همچون اندیشه‌‌های بلند مقام معظم رهبری ضروری به نظر می‌رسد. وی با نگاهی کریمانه به زن معتقد است، اسلام متناسب با سرشت انسان، زن را ریحانه و مرد را قوام نامیده و این به‌معنای فرو‌‌دستی زنان نیست؛ بلکه در زندگی رفاقت و تشریک مساعی لازم بوده و باید حد اعتدال را رعایت کرد. همچنین وی قائل به حقوق مالی مستقل زنان و معتقد به ضرورت حضور فعال زنان در همه ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، علمی و... است، البته با حفظ حجاب بوده و حجاب را موجب صیانت و عامل حفظ کرامت زنان ـ نه نشانه عقب‌‌افتادگی آنان ـ می‌‌داند. معظم له مخالف چندهمسری و قائل به تغییر و بازنگری در برخی نگاه‌‌های فقهی در حوزه زنان است؛ بنابراین آشنایی با این نظرات می‌‌تواند بسیاری از ابهامات دربارۀ نگرش اسلام به زنان را بزداید. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است، ضمن تبیین و نقد آرا مستشرقان، نظرات رهبر معظم انقلاب را به‌عنوان فصل‌‌الخطاب و مصحح آرا بیان می‌‌کند.

بررسی روش‌های مطالعات قرآنی مستشرقان، از جدیدترین موضوعات در خورتوجه در حوزه پژوهش‌های قرآنی است. جرالد هاوتینگ، خاورپژوه معاصر بریتانیایی و ادامه‌دهنده نظریات جنجال‌برانگیز ونزبرو است که در این تحقیق، مهم‌ترین روش‌های مطالعات قرآنی وی، به‌صورت مختصر کشف، تبیین و تحلیل می‌شود. مهم‌ترین روش مطالعات قرآنی هاوتینگ، نقد تاریخی است که زیرشاخه‌های آن، نقد ادبی، نقد محتوایی و نقد منبع محسوب می‌شوند. تأثیرپذیری از اندیشه پست‌مدرنیسم و عدم نتیجه عملی اطمینان‌بخش، از برجسته‌ترین نقدهای وارد بر روش نقد تاریخی و زیرشاخه‌های آن است. روش‌های قرآن‌پژوهی هاوتینگ، متأثر از مبانی فکری و علمی رایج در غرب به‌ویژه استادش ونزبرو و نقد کتاب مقدس است. از آنجا که هاوتینگ قرآن را به‌منزله متنی بشری تلقی کرده است، روش‌های سازگار با جهان‌بینی مادی و خاص متون بشری را بر آن تحمیل کرده است

اعتقاد به وجود عالم برزخ یکی از اصول پذیرفته شدۀ بیشتر مسلمانان است. برخی از آیات قرآن مانند؛ آیۀ 11 سورۀ غافر و آیۀ 154 سورۀ بقره به آن پرداخته­ اند، همچنین ائمۀ­هدی (ع) نیر در احادیث خویش به این امر مهم اشاره کرده­ اند، با این وجود، برخی از فرق مسلمانان در این امر شبهه ایجاد کرده ­اند. قرآن­ بسندگان شبه قاره، یکی از فرقی است که جود برزخ را انکار کرده است. قرآنیان شبه قاره با ادلۀ عقلی «1. نامشخص بودن ماهیت نفس انسان؛ 2. عدم آثار عذاب در جسد در داخل قبور» و نقلی «آیات؛ 11 و 46 سورۀ غافر و آیۀ 154 سورۀ بقره»، با روش تفسیری نامتداول از جمله؛ رأی­ گرایی، تأویل و علم­گرایی، به اثبات عدم وجود برزخ پرداخته ­اند. از این­رو، تحقیق پیش­ رو بر آن شده، آراء قرآنیان شبه قاره را با روش توصیفی- انتقادی، حتی ­الامکان مورد ارزیابی قرار دهد.