آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

برخی،واقعیت ""فلسفۀ اسلامی""رابااین استدلال که تعقل وفلسفه،اختصاص به حوزۀ اسلامی ندارد،انکار کرده اند،لیک اگر با توجه به جوهرۀ عقلانی اسلام،رهیافتهای فلسفه ی شناخت انسان وجهان که درمتون ومنابع دینی طرح شده است،استخراج وتبیین شود،به عناصر اصلی فلسفۀ اسلامی دست یافته ایم؛وبه همین دلیل ،چنین جست وجوها وکاوشهایی،یکی از علایق عمده فیلسوفان مسلمان بوده است که در عین آنکه برای فلسفه ،ماهیتی عقلانی وفرااسلامی قایل اند باور به عقلانیت مبانی اندیشۀ دینی،آنان رابه کاوشهایی ازاین قبیل وامی داشت.خداشناسی فلسفی درکلام امام رضا(ع)،خرده تلاشی است که مبتنی براین باور وبه تأسی ازسیرۀ اندیشمندان صورت گرفته وبرخی از مهمترین رهیافتهای شناختی را در گفتارآن حضرت گزارش کرده است.برهان نظم،برهان وجوب وامکان،برهان حرکت،برهان حرکت جوهری،برهان فطرت،استدلال بریگانگی و وحدانیت خداوند،برهان نفی ترکیب(نفی ماهیت)،برهان نفی ماده ازحق تعالی،برهان بر وحدت وجود خداوند،برهان صرف الوجود،وحدت اطلاقی،عدم إکتناه ذات حق،اسم وصفات حق تعالی،رابطۀ خلق وخالق ازاین زمره اند.

یکی از موضوعات اساسی در فلسفه و کلام اسلامی اثبات وجود خداوند و صفات اوست و استدلال های عقلانی گوناگونی در این باره وجود دارد. شکی نیست که روایات اسلامی، مخصوصاً روایات ائمه علیهم السلام، به برهان و استدلال عقلی بر وجود خدا و صفات او، نیز اهمیت خاصی داده اند. در این میان امام رضا علیه السلام در شرایط خاصی قرار داشته و با پیروان مذاهب مختلف در مورد وجود و صفات خداوند مناظرات بسیاریداشته اند. تنوع مخاطبان موجب شده است که آن حضرت با هرکس به گونه خاصی مناظره کند.مسأله ای که در اینجا مطرح است، اینکه آیا استدلالات مطرح در روایات با استدلالات فلسفی- کلامی تا چه حد همگون است. در راستای بررسی این مسأله ابتدا به بیان گونه هاو تقریر های مختلف استدلال بر وجود و صفات خدا از منابع فلسفه وکلام می پردازیم. در مرحله بعد استدلالهای مطرح در سخنان امام رضا علیه السلام استخراج و با این استدلالات تطبیق می دهیم. از این طریق می توان کشف کرد که اولاً استدلالات کلامی-فلسفی چقدر با استدلالات مطرح در روایات انطباق دارد؛ ثانیاً ائمه علیهم السلام در موقعیتهای مختلف از چه برهان هاو استدلال هایی استفاده کرده اند؟در این پژوهش با تفکیک مباحث براهین اثبات ذات وصفات خداوند ،تبیین می شود که براهینفلسفی سنخیت کامل با براهینی دارد که در کلام حضرت رضا علیه السلام روایت شده ،همچنین متذکر می شویم که حضرت رضا علیه السلامبه شیوه های متنوعی برای ایراد استدلال و اقامه برهان تمسک جسته اند.

چکیده :این رساله، پژوهشی است پیرامون یکی از مهمترین مفاهیم اسلامی یعنی تقیه و نقش آن در تقریب مذاهب اسلامی . با توجه به اینکه ریشه ی اصلی ایرادات وارد شده بر تقیه، به عدم شناخت صحیح از مفهوم، خاستگاه و جایگاه آن در زندگی بر می گردد، بنابراین وظیفه کلی رساله، رسیدن به شناختی جامع نسبت به اقسام تقیه می باشد، به ویژه از جهت انگیزه و علت که به تقیه خوفی و مداراتی تقسیم می شود. وبدین جهت روش کتابخانه ای و جستجو در منابع کلامی، فقهی، اصولی، تاریخی، حدیثی، تفسیری و اخلاقی از هر دو فریقین را برگزیده است.در این راستا، مشخص خواهد شد که تقیه مداراتی با احترام متقابل و توجه به مصالح مسلمین، می تواند در عرصه های ذیل، بیشترین سهم را در تحکیم وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی ایفا کند : اعمال عبادی که مهمترین آن فریضه ی حج، نماز جماعت با اهل تسنّن و ثبوت هلال ماه است، اجتماعات اسلامی که به همزیستی و آشنایی مسلمین با یکدیگر می انجامد، رفتارهای اخلاقی، تبادل و فعالیت های علمی بین دانشمندان مسلمان. همچنین تقیه خوفی نیز خواه از مسلمانان (در صدر اسلام) و خواه از کفار(در عصر حاضر) باشد، با تأمین امنیت و آرامش در برابر تهدید و با حفظ افراد و اسرار، باعث تقویت نیروی انسانی مومن و حفظ موقعیت جهان اسلامشده است و در نتیجه موجب افزایش نیروی مبلّغ معارف دینی گردیده و زمینه ی تبلیغ صحیح معارف شیعه را آماده نموده است. و به این ترتیب به گونه ای در اتحاد بین مسلمین سهیم خواهد بود. کلید واژه ها: تقیه مداراتی، تقیه خوفی، تقریب مذاهب اسلامی، وحدت اسلامی

اعتقاد به رجعت یکی از مسلّمات مذهب شیعه و ممیّزات آن از دیگر فرق اسلامی است که از زمان پیامبر اکرم(ص) مورد توجه و تأکید بوده است و رجعت به این معنا است خداوند به هنگام ظهور حضرت مهدی (عج) عده‌ ‌ای از اموات که دارای ایمان خالص یا شرک خالص بوده اند را به همان صورتی که در زمان حیات خود داشتند ، به دنیا باز می گرداند تا مومنان به عزت و حاکمیت زمیندست یابند و مشرکان مورد عذاب قرار گیرند. از دیدگاه عقل هیچ گونه مانعی برای زنده شدن مردگان پس از مرگ وجود ندارد و عقل وقوع آن را محال نمی‌داند و حکم به امکان وقوع آن می‌کند. آیات قرآن بر اصل رجعت دلالت دارند که به دو دسته تقسیم می شوند:1-آیاتی که بر وقوع رجعت در امت های گذشته دلالت دارد.مانند داستان زنده شدن هفتاد نفر از قوم بنی اسرائیل2- آیاتی که از تحقق رجعت در آینده خبر می دهد.شیعیان وقوع رجعت را در آخرالزمان ضروری می‌دانند، اما اهل سنت به علت درک نادرست از مفهوم رجعت آن را انکار می‌کنند.در برخی از فرق اسلامی مانند سبابیه ، کیسانیه و غلات نیز اعتقاد به رجعت وجود داشته اگرچه هیچ گونه شباهتی بین اعتقاد به رجعت ا زنظر شیعه دوازده امامیه با اعتقاد به رجعت از منظر برخی فرقه های اسلامی به چشم نمی خورد. رجعت مانند سایر برنامه های الهی اهداف مهمی دارد که برخی از آن ها در منابع دینی ذکر شده است در روایات به برخی از اهداف و حکمت ها اشاره شده است و این اهداف را در سه زمینه بررسی می کنیم :نخست به اهدافی می پردازیم که در رابطه با ائمه اطهار (علیهم السلام) در احادیث بیان شده است و سپس به بررسی اهدافی که از رجعت مومنان به دنیا در روایات بیان شده است می پردازیم و سرانجام اهدافی راکه برای رجعت کفار در روایات بیان شده است را بررسی می‌کنیم.کلمات کلیدی : رجعت ، فلسفه رجعت ، عقل ، نقل ، آخر الزمان

عقل مدرن از واژگانی است که پس از تولد رنسانس وارد ادبیات وگفتمان جوامع غربی وسپس اسلامی شده است. رسالت اصلی آن رفورماسیون مذهبی ویا سکولاریزه کردن باورهای دینی مسیحیت در جامعه غرب بوده است.سیر تاریخی عقلگرایی درغرب،نشانگر آن ا ست که از ابتدا در تضاد با دینگرایی ودینداری نبوده است، اما واکنش های نامدبرانه اربابان کلیسا، ضمن آنکه عقل مدرن را در تقابل با دین قرار دادند،باعث گسترش گفتمان سکولاریسم و انزوایی مسیحیت گردیده است. عقل مدرن با رویکرد سکولاریستیواومانیستیپس از انزوای مسیحیت، ادیان دیگر را نیز به چالش کشید و کاستی ها وضعف های مسیحیت برای مدیریت جوامع را بر ادیان دیگر وهمینطور بر دین اسلام نیز حمل کردند. از اینرو ناخواسته در مواردی برای دین مقدس اسلام نیز چالش افرینی کرد. در جوامع اسلامی، رویکردهای متفاوت نسبت به عقل مدرن، بعنوان یک پدیده غربی، به نمایش گذاشته شد. تقدم دین بر عقل ویا عقل بردین دو شاخه افراطی وتفریطی آن است. در نگاه کلی عقل مدرن در مولفه های چون انسان گرایی، عقل گرایی، علم گرایی، حقانیت ادیان و جاودانگی ونوگرایی بیش از هر مولفه دیگری اصطکاک پیدا کردند. در بخش انسان شناسی مسئله شناخت انسان، کرامت انسان، تکلیف محوری یا حق محوری انسان، معنویت گرایی ومادی گرایی انسان در دو نگاه متفاوت با چالش مواجه شد.

قاعده الواحد از قواعد عقلي- فلسفي است که بر اساس اصل بديهي عليت و اصل ضرورت سنخيت در فلسفه از آن بحث و موجب پيدايش آراء موافق و مخالف شده است. در اين پژوهش پس از طرح مساله و بيان اقوال در مورد قاعده الواحد به مباني قاعده از جمله اصل عليت وسنخيت پرداخته شده و پس از آن اشکال و ايرادهاي مربوط را مطرح و مورد نقد و بررسي قرار داده ايم. سپس نظريه فيض و صدور که با قاعده الواحد ارتباط، بلکه تلازم دارد، مورد تحليل قرار داده و در پايان پيامدهاي کلامي- فکري و اعتقادي به خصوص از منظر متکلمان آورده شده که از جمله آنها لزوم محدوديت قدرت مطلق الهي و نفي توحيد افعالي خداوند است. در اين پايان نامه هر يک را تحليل و بررسي و بر نظر صواب تاکيد نموده ايم.

بحث تعدد قرائت‌ها از دین یکی از بحث‌های معرفت‌شناختی است که بر زمینه معرفتی مدرن در عالم غربی شکل گرفته و در سایر جوامع بشری نیز گسترش یافته است. هر چند که این بحث حیطه گسترده‌ای را شامل می‌شود، اما یکی از مهم‌ترین بحث‌های آن به کثرت فهم و معرفت‌ها، یعنی تفسیرهایی می‌پردازد که از متون دینی در یک دین خاص حاصل می‌شود. این پایان‌نامه به این بحث از منظر اسلامی و با توجه به سر منشأهای غربی آن می‌پردازد.با توجه به موضع‌گیری‌ها در مورد بحث تعدد قرائت‌ها از دین، چه در جامعه اسلامی و چه جوامع غربی، به نظر می‌رسد که می‌توان یک نگرش غالب که راه میانه‌ای را می‌جوید، یافت که کثرت را در چهارچوبی خاص می‌جوید. در راستای این جستجو نگرش‌های مختلف در جامعه اسلامی را که به طور مستقیم به بحث تعدد قرائت‌ها از دین پرداخته‌اند، بررسی کردیم، تا تلقی‌ها و نگرش‌های مختلف از بحث روشن شود. از این بررسی‌ها مشخص شد که تلقی‌های مختلف از بحث در تایید و انکار اصل تعدد قرائت‌ها از دین تأثیر زیادی داشته است. همچنین به بیان اختلاف‌های فکری در جامعه اسلامی و منشأ شکل‌گیری این اختلاف‌ها پرداختیم. دراین بررسی مشخص شد که ریشه اختلاف‌های فکری به نوعی نسبیت پذیرفته شده در معرفت دینی باز می‌گردد که از طریق نسبیت آموزه‌های دینی، تفسیرپذیری متون دینی، اختلاف مبانی و اصولموثر در معرفت یا تکافو ادله حاصل می‌شود.اما این نسبیت هیچگاه مطلق نیست و در محدوه خاصی رخ می‌دهد. برای شناخت حد و مرز این اختلاف‌ها به بحث ثابت و متغیر در دین اسلام پرداختیم. در این رابطه به بررسی و نقد راه‌کارهای مختلفی پرداختیم که در این باره طرح شده است و طرح تعدد قرائت‌ها از دین در چهارچوب ضروریات دین و روش‌ اجماعی در استنباط آموزه‌های دین را پی ریزی کردیم. در این طرح با توجه به اختلاف‌هایی که در ضروریات دین مطرح است، عناصر ثابتی از ضروریات دین را بررسی کردیم که در آنها اختلافی وجود ندارد و با وجه اختلاف در حدود و ثغور این ضروریات باز هم چهارچوب ثابتی را برای فهم آموزه‌های دینی تشکیل می‌دهد.اما باید توجه داشت که از منظر اندیشه اسلامی، پذیرش محدوده قرائت‌پذیر از دین، به معنای تایید تمام دیدگاه‌های مطرح در این محدوده نیست. هیچ دلیلی بر این وجود ندارد که باید به کثرت گردن نهاد، بلکه می‌توان ادله‌ای را اقامه نمود که وحدت بهتر از کثرت است. بنابراین با توجه به امکان ارزیابی قرائت‌های مختلف، ضرورت بازنگری در اختلاف‌ها و شناسایی راه شکل‌گیری وحدت همواره باید صورت گیرد. اما از آنجا که اصولا قرائت‌های مختلف از اسلام در چهارچوب نظریات مختلف از کل دین به عنوان یک مجموعه مطرح می‌شود، این بررسی‌ها همواره به یک داوری قطعی در باره قرائت‌ها و درستی و نادرستی آنها منجر نمی‌شود. از این جهت ممکن است که هر چند بعضی از ابعاد یک یک قرائت از دین ابطال شود، اما این به معنای طرد کل نظریه و تئوری نیست، راه رتبه‌بندی قرائت‌های مختلف، به معنای نزدیکی یا دوری از آموزه‌های دین فراهم می‌شود.

موضوع تحقیق حاضر، بررسی دیدگاه فارابی در تأثیر فطرت و جامعه در نیل به فضایل اخلاقـ ی است. چگونگی نیل به فضایل اخلاقی، یکی از مسائل مهـم فلسـ فه اخـلاق مـی باشـد . پـس از بررسی سخنان فارابی، مشخص شد که فطرت در هـر دو کـاربردش نـزد ایشـان ـ یعنـ ی بعـد عقلانی و بعد استعداد و تواناییها ـ در نیل به فضایل اخلاقی، نقش زیربنـا یی دارد. هـر دو ب عـد فطرت، در هر فرد، حد معینی دارد. از این رو، فیلسوفان و رهبران جامعـه با یـ د بـه طـور فطـر ي شایستگی این مقام را داشته باشند؛ ولی فطرت فقط در مدینه فاضله به فعلیت میرسد، و در غیر این صورت، از میان میرود و رذایل اخلاقی جاي آن را میگیرد. مدینه فاضله، جامعـه اي اسـت که در آن افراد با رهبري انسان افضل یا فاضلی که قدرت تربیت دارد، همکاري میکننـد و اگـر هرکس به وظیفه خود عمل کند، ملکات فاضله در وجودش شکل میگیرد و بـه کمـال اخلاقـ ی خود میرسد.

کتاب Sufism and Taoism، نوشته توشیهیکو ایزوتسو از جمله کتاب‌های خوب و تأثیرگذار در زمینه مطالعات تطبیقی ادیان است. در این کتاب عرفان ابن‌عربی و تائویی، با یکدیگر مقایسه شده‌اند. آشنایی خوب نویسنده با این دو مکتب عرفانی و همچنین تفکیک معرفی دو سنت عرفانی از بخش مقایسه، از جمله امتیازاتی است که این کتاب را شایستة خواندن کرده است. لیکن این اثر ضعف‌هایی نیز دارد. با وجود اینکه نویسنده آشنایی خوبی با عرفان ابن‌عربی دارد، نتوانسته است عناصر کلیدی عرفان او را معرفی و نظام عرفانی او را به‌خوبی بازسازی کند. این امر باعث شده است مسائل عرفان نظری و عملی را به هم بیامیزد. همچنین نویسنده از تفسیرهای مختلف عرفان تائویی غفلت ورزیده است. از طرف دیگر، علی‌رغم اینکه هدف کتاب مقایسه است، اما بخش کوچکی از کتاب به مقایسة دو سنت، اختصاص یافته است. علاوه بر این، مقایسة او نیز دارای ایراداتی است؛ مانند اینکه از ماهیت نظری عرفان ابن‌عربی و ماهیت عملی عرفان تائویی غفلت کرده؛ در مقام مقایسه کمتر به اختلاف‌ها توجه کرده؛ در معادل‌سازی بین این دو سنت دچار اشتباهاتی شده؛ و کار او به تحمیل عرفان ابن‌عربی بر عرفان تائویی انجامیده است.

آنچه در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است، مسئله هدایت و ضلالت و زمینه هایی است که انسان به وسیله آنها به هدایت می رسد و یا به سقوط در می افتد. این موضوع با توجّه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام ، بررسی شده است. واژه «هدایت» در دو معنا به کار می رود: ارائه طریق یا راهنمایی و ایصال الی المطلوب یا رهبری. بر اساس استقرای آیات قرآن، حدود 43 آیه در زمینه متعلَّق هدایت وجود دارد که از میان آنها شانزده آیه متعلَّق هدایت را صراط مستقیم ذکر کرده است و صراط مستقیم، همان دین استواری است که مصداق اتم و اکمل آن، آیین ابراهیم علیه السلام است و به طور کلّی، حقیقت صراط مستقیم، چیزی جز اسلام ناب، یعنی تسلیم و فنا در پیشگاه احدیّت، عبد خدا بودن و انقطاع از ماسَوَی اللَّه نیست. پایان نامه از دو بخش عمده تشکیل شده که هر بخش، شامل چند فصل است. بخش اوّل در باب کلّیات بحث و شامل چند فصل است. فصل اوّل این بخش، به معنای هدایت و ضلالت در کتب لغت پرداخته و آیاتی از قرآن را در معنای لغوی هدایت آورده و طریقه استعمال هدایت در قرآن را بررسی کرده است. هجده وجه برای هدایت و هشت وجه برای ضلالت، بیان شده است. فصل دوم، مربوط به بحث از قلمرو و محدوده هدایت و ضلالت است. نویسنده در این فصل، از هدایت عامّه، مراحل مختلف قبل از هدایت، نیاز تمام موجودات به هدایت الهی و قلمرو ضلالت، بحث می کند. فصل سوم، درباره اقسام هدایت است. نویسنده، بنا به تقسیمی، هدایت را به دو قِسم تکوینی و تشریعی تقسیم نموده و هدایت تکوینی را نیز شامل سه قسم: هدایت طبیعی، هدایت غریزی و هدایت فطری دانسته است. سپس اقسام ضلالت را بررسی می کند. در تقسیم او گم راهان بر سه دسته اند: گم راهان از فطرت الهی، غوطه وران در ضلالت و گم راهی، و منحرفان از صراط مستقیم. منشأ این انحراف نیز یا انحراف اعتقادی است یا انحراف عملی. فصل چهارم، درباره مراتب هدایت و ضلالت است. نگارنده در این فصل از سلسله طولی هدایت، مراتب هدایت عامّه و خاصّه، مراتب هدایت خاصّه بحث شده و آمده که صراط مستقیم، والاترین مرتبه هدایت و مراتب ضلالت است. بخش دوم پایان نامه، بررسی عوامل هدایت و ضلالت است. این بخش، دارای پنج فصل است: فصل اوّل، درباره انتساب هدایت و ضلالت به خداوند است. به همین مناسبت، نگارنده در باب جبر و اختیار و آرای مختلف درباره این مقوله، سخن می گوید و جبری یا تفویضی بودنِ هدایت و ضلالت را بررسی می کند. فصل دوم، مربوط به بررسی زمینه های هدایت است. نگارنده این زمینه ها را به دو دسته تقسیم نموده است: اوّل، زمینه های عمومی کسب تقوا: تفکّر، عقل و علم ؛ و دوم، زمینه های کمال هدایت: عمل صالح، یاد خداوند، اخلاص و انابه. فصل سوم، به بررسی عوامل هدایت می پردازد. این عوامل عبارت اند از: انبیا، کتاب های آسمانی، ائمه علیهم السلام، علما و کعبه. فصل چهارم، زمینه های ضلالت را بررسی می کند که به گونه عام به دو دسته تقسیم شده اند: دین پرستی و ترک زمینه های هدایت. فصل پنجم، درباره عوامل اضلال است. این عوامل نیز عبارت اند از: شیطان، هوای نفس، بدعت ها، تقلید کورکورانه در تفکّر، عمل بر طبق ظن. نویسنده در خاتمه نیز خلاصه ای از مباحث پایان نامه را به دست داده است .