آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تردیدی در جانشینی امارات و اصول در مقام قطع طریقى محض نیست؛ اما در مورد جانشینی ظنون مقام قطع موضوعی این پرسش مطرح است که آیا می‌توان با یک خطاب واحد دو تنزیل را انجام داد؛ یعنی هم ظن را جانشین قطع در آثار قطع کرد و هم مؤدا را جانشین واقع نمود. شیخ انصاری1 تنزیل امارات و اصول را در مقام قطع صفتى نمى‏پذیرد، اما معتقد است که امارات و ظنون می‌توانند جانشین قطع موضوعی طریقى شوند. محقق خراسانی معتقد است که ظنون و امارات ثبوتاً نمی‌توانند جانشین قطع موضوعى طریقی شوند. محقق اصفهانى1 ضمن رد دیدگاه محقق خراسانی، نهایتاً در محال دانستن این که با خطاب واحدی مثل «الظنّ کالقطع» بتوان دو تنزیل را انجام داد، با محقق خراسانی، هم عقیده است. از نظر استاد لاریجانی امارات چه به لحاظ اثباتى و چه به لحاظ ثبوتى می‌توانند جانشین قطع موضوعى شوند. این نوشتار به تبیین، بررسی و سنجش دیدگاه‌ها در این خصوص می‌پردازد.

در این نوشتار سعی داریم نظریه اعتبار و مفاهیم اعتباری را در نگاه اندیشمند‌انی چون محقق عراقی و علامه طباطبایی به هدف به دست آوردن یک فرانظریه اجتماعی به نمایش بگذاریم. این نظریه توانایی تبیین هستی‌شناختی پدیده‌های رفتاری انسانی، اعم از پدیده‌های فردی و اجتماعی را داراست. با این وصف، تمرکز بیشتر این مقاله بر حیث اجتماعی این نظریه است. این مهم آنگاه میسر می‌شود که ما شناختی از دسته‌بندی‌های موجود نزد فیلسوفان و متفکران به‏‌دست آوریم تا بدان واسطه مشخص کنیم پدیده‌های اجتماعی ذیل کدام تقسیم‌بندی می‌گنجند. به نظر محقق عراقی هنگام اعتبارِ فروشنده و خریدار، مصداقی به حمل شایع از هویت اعتباری ـ برای مثال ملکیت ـ پدید می‌آید که موجب می‌شود بتوانیم مفهوم ملکیت را از آن هویت اعتباریِ پدیدآمده، اخذ کنیم. این هویت اعتباری نوپدید، همان واقعیت اجتماعی خرید و فروش است که ناشی از کنش اجتماعی است. علامه طباطبایی با کاوشی فلسفی در بنیادهای اعتبار، نسبت آن را با عقل عملی و اراده انسانی برقرار می‏‌کند و از این طریق اصول روش‏‌شناختی اعتبار و نحوه تحقیق را درباره اعتباریات هویدا می‏‌سازد. چنین کاوش‏‌هایی از طرف علامه، نظریه کلان اجتماعی را در خصوص واقعیت‏‌های اجتماعی به نمایش می‏‌گذارد و پرتو نوری بر نظریات محققان اصولی مانند محقق عراقی می‏‌افکند.

نسبت اخلاق با هویات اجتماعی را می‌توان از طریق ریشه‌های پیدایش «اخلاق حرفه‌ای» در علوم اجتماعی جست‌وجو کرد. این مقاله در تحلیلی علمی، بر نخستین آثاری متمرکز است که با دغدغۀ تعیین هویت اخلاق حرفه‌ای، این بحث را در ضمن یک نظریۀ اجتماعی کلان مشاهده کرده‌اند. دو دسته از مباحث را باید تفکیک کرد: اول، مباحث ناظر به «خُلقیات حرفه» (اخلاق اهل یک حرفه) و اموری که به عنوان قانون میان ایشان از آن خلقیات انتزاع می‌شوند؛ و دوم، مباحث «اخلاق و حرفه‌ها» به عنوان مباحث اخلاقی عام انسانی تعین‌یافته در حوزۀ‌ حرفه‌ها. این دو دسته را باید به‌مثابۀ دو گونه هنجار در حوزۀ نهادهای اجتماعی تفکیک کرد. از مباحث دستۀ اول نیز عموماً با عنوان اخلاق حرفه‌ای و اخلاق رسانه یاد می‌شود؛ اما این امور، هنجارهایی برآمده از گروه‌های اجتماعی‌اند. دستۀ‌ دوم بر اهمیت ورود ارزش‌های‌ اخلاقی مشترک میان همۀ انسان‌ها در تمامی حرفه‌ها تأکید دارند. نخستین کارکردهای این تبیین را می‌توان در آثار جامعه‌شناسانی همانند امیل دورکیم ردگیری کرد. او مفهوم اخلاق حرفه‌ای را از نظریۀ «همبستگی مکانیکی و همبستگی ارگانیکی» استنتاج می‌کند. اخلاق در این نظریه، برآمده از هویت اجتماع است. اما در نظریه‌های حکیمان مسلمان، مبنای اخلاق بر عقل عملی نهاده شده است. عقل عملی که با قانون حسن و قبح عقلی، احکام جهان‌شمول اخلاقی را به عهده می‌گیرد، حیثیت دیگری دارد که می‌توان آن را «عقل تدبیری» نامید. این بخش از عقل، به خوبی می‌تواند عهده‌دار تبیین اخلاق اهالی حِرَف، صنوف و صنایع باشد.

کتاب قانون اخلاق برپایه نقد عقل به عقل تألیف استاد علی عابدی شاهرودی در سه‌ مرحله سامان یافته‌است: دیدگاه‌های ‏عمده و کلاسیک موجود درباب عقل عملی در فلسفه شرق (ابن‌مسکویه، ابن‌سینا، محقق طوسی، صدرالمتألهین، محقق سبزواری و ...) و نیز دیدگاه‌های عمده کلاسیک درباب اخلاق و عقل عملی در فلسفه غرب (ارسطو، دکارت، اسپینوزا و کانت) در ترتیبی تاریخی مورد شناسایی قرار گرفته‌است. این دیدگاه‌ها مستقیماً از اصلی‌ترین آثار این اندیشمندان گزارش و سپس شرح و تفسیر و سنجش شده‌اند. بااین‌حال گزارش، شرح و تفسیر نظریه کانت دربارۀ اخلاق و عقل عملی بخش‌های مهمی از این کتاب را به خود اختصاص داده‌است. کتاب در مرحلۀ نهایی تحت عنوان «تأسیسات اخلاق» به‌اجمال به نظریۀ اساسی مؤلف دربارۀ اخلاق می‌پردازد که از خلال ‏نقّادی عقل به‌طور محض و بدون مراجعه به تجربه حاصل شده‌است. ازجمله اساسی‌ترین بحث‌های این بخش می‌توان به تفسیر نوینی از آزادی اراده در کنار پاس‌داشت قانون علیت و علیت احاطی خداوند اشاره کرد، به‌نحوی که آزادی اراده بدون فرض واجب، امکان نخواهد داشت.

انسان در مواجهه با هر متنی ابتدا سعی در فهم آن و سپس سعی در تفسیر آن کرده است. اهمیت تفسیر و فهم، سبب تدوین قواعدی برای فهم پیام متن یا همان مراد مولف شد. با شکل گیری هرمنوتیک فلسفی بحث دست‌یابی به مراد مولف کم رنگ شد و بحث بر سر این در گرفت که مفسر با مواجهه با متن به چه چیزی دست خواهد یافت. روشی که باعث شکاکیت در تفسیر و فهم متن گردید. در این میان شخصیتی چون اریک دونالد هرش با ابراز نظراتی که در بردارنده تفسیر معتبر از نامعتبر بود به مبارزه با هرمنوتیک فلسفی پرداخت؛ وی با قبول معنای ثابت و عینی برای متن، از طرفی و امکان دست‌یابی به مراد مولف از طرف دیگر، به ارائه راه‌کارهایی پرداخت تا بتواند تفسیر معتبر از نامعتبر را متمایز کند. هرش با پذیرش مبنای کارل پوپر درباره قضایای علمی و اینکه سرشت قضایای علمی ابطال‌پذیر بودن آنهاست و نه اثبات‌پذیری، تاکید می‌کند که حقانیت و اعتبار یک فهم و تفسیر را نمی‌توان اثبات کرد بلکه باید قضایای ابطال شده را از دایره تفسیر معتبر خارج کرد و با تمسک به شواهد به دنبال تفسیر محتمل‌تر گشت و به این ترتیب منطق اعتبار خود را در مورد تفسیر بنا می‌نهد. از طرف دیگر دانشمندان اصولی نیز برای اینکه فهمی درست و صحیح از منابع اسلامی به دست آورند به تدوین علم اصول همت گماردند؛ علمی که قواعد و مبانی استنباط احکام از متون اسلامی در آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در میان شخصیت‌های این علم محقق اصفهانی یکی از برجسته‌ترین افراد است. محقق اصفهانی نیز با قبول عینیت معنا برای متن و همچنین اهمیت جایگاه مولف سعی در کشف مراد مولف به وسیله قواعد عرفی عقلایی دارد. در این نوشتار با روشی توصیفی-تحیلی نظر این دو دانشمند در مورد عواملی که باعث می‌شود فهم متن صورت بگیرد، مورد بررسی قرار گرفته است.کلید واژگان: ، عوامل فهم متن، معنای لفظی، عینیت در معنا، مراد مولف، زمینه،هرش، محقق اصفهانی.

از دیرباز زبان به عنوان ابزاری برای نقل و انتقال معنی به کار می‌رفته است، بدین جهت، بحث از معنی و انتقال صحیح آن به دیگری ، از آغاز تا به امروز، اندیشه بشر را به خود معطوف داشته و انسان پیوسته در جستجوی روشی مناسب برای کشف معنی، تلاش-های گسترده ای را انجام داده است.این تحقیق با بررسی اجمالی دیدگاه‏ هرمنوتیست‏ها و عالمان اصول در مبحث تعین معنای متن ‏آغاز می شود و در ادامه، به بررسی متمرکز و مقایسه دیدگاه‌های پل ریکور، هرمنوتیست شهیر معاصر با دیدگاه‌های شهید صدر از برجسته ترین اصولیان زمان حاضر پرداخته می شود. در نهایت روشن می‌شود که دیدگاه‏های قائل به تعیّن معنای متن، به‏رغم اختلاف‏هایی که میانشان وجود دارد، در این امر با یکدیگر اتفاق نظر دارند که هدف از فهم متن، درک و کشف مراد مولف به‏صورت معتبر است. از دیدگاه هرمنوتیک رمانتیک، مسیر رسیدن به این معنای متعیّن با بازسازی ذهنیت و زندگی مولف در مفسر میسر می‏شود و نزد اصولیان این امر با توجه به سیره مستقر بین انسان‏ها که ظاهر کلام یکدیگر را وافی به مقصود قلمداد کرده اند، امکان‏پذیر می‏شود. در این بین هرمنوتیک پل ریکور که به دنبال رهایی از ورطه نسبیت‏گرایی بود، نسبت به هرمنوتیک فلسفیبه ویژه گادامر، گامی به جلو محسوب می‏شود، اما به نظر می‏رسد اگر مراد وی از فاصله‏مندی و استقلال متن از مولف، به قطع کامل متن از مراد مولف بینجامد، نتیجه‏ای جز نسبیت‏گرایی در معنی و عدم تعین به دنبال نخواهد داشت؛ این در حالی است که شهید صدر و دیگر اصولیان، هم جایگاه رفیعی برای مولف به مثابه خالق متن، قائل هستند؛ هم جایگاه متن را به مثابه امری عینی و حامل پیام مولف، پاس می‏دارند؛ و هم موقعیت مفسر را به عنوان کسی که با اتخاذ روشی عرفی و اصول زبانی، در پی کشف مراد مولف و دست‏یابی به فهمی معتبر از متن است، محفوظ می‏دارند.

در نظام اندیشه شهید صدر، قرآن حکیم منبعی برای کشف واقعیات جهان انسانی و نظریه‌پردازی در عرصه مسائل زندگی انسانی است. مسئله اصلی این مقاله کشف و تبیین جایگاه و هویت تفسیر موضوعی در دستگاه اجتهادی ـ علمی این اندیشمند است. هدف از این تبیین بهره‌گیری از ظرفیت آثار شهید صدر در بعد روش‌شناسی نظریه‌پردازی قرآنی و کشف یکی از عناصر روشی مرجعیت علمی قرآن در تحقق علوم انسانی بومی / دینی است. مسائل فرعی این پژوهش از دو دسته مباحث عام علوم انسانی دینی و مباحث مرتبط با دیدگاه وی در تبیین هویت تفسیر موضوعی تشکیل شده است. بنابراین، روش مناسب تحقیق در مباحث دسته نخست، بهره‌گیری از «راهبرد اکتشافی» و «تحلیل عقلی» آثار شهید صدر است. اما در بعد دوم، همان‌گونه که خود به اجتهادی بودن تفسیر موضوعی اشاره دارد، ملاک سنجش و خوانش دیدگاه‏های وی، همان روش «اجتهادی» است. حاصل تحقیق نشان‌دهنده آن است که تفسیر موضوعی پیشنهادی ایشان درواقع همان روش «نظریه‌پردازی قرآنی» بوده، زمینه‌ساز رجوع روشمند به قرآن، به‌مثابه‌ مرجع دانشی است. تبیین عناصر روش‌شناختی این روش (تکیه داشتن به رویکرد علمی، مسئله‌محوری، اجتهادی بودن، واقع‌نگری، نظریه‌پردازانه بودن) ثابت‌کننده این مدعاست.

هایدگر در مقاله «پرسش از تکنولوژی» دو کار اساسی انجام می‌‌دهد که مدخل مناسبی برای سنجش نظریه او در مورد فلسفه تکنولوژی است. اول اینکه گرچه هایدگر در تبیین هویت تکنولوژی وامدار ارسطو است، اما او نتایجی را که ارسطو در کتاب‌های مختلف خود بدان‌ها تصریح کرده بود، محصول روش هرمنوتیکی خود می‌داند. افزون بر این، ویژگی «تعرض‌آمیز» بودن را بر هویت تکنولوژی جدید می‌افزاید و تکنولوژی را براساس همین ویژگی تعریف می‌کند؛ این مقاله بر آن است تا نشان دهد هایدگر در بخش عمده‌ای از تفکر فلسفی در مورد تکنولوژی و تبیین «دخالتِ مسئولانه علل اربعه در به ظهور آوردنِ تکنولوژی»، وامدار ارسطو است و در بخشی دیگر از نظریه خود در مورد ویژگی «تعرض‌آمیز» بودن تکنولوژی جدید ـ اگر بخواهیم از اصول ارسطویی برای نقد آن استفاده کنیم ـ بر خطا بوده است