آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: نه تنها فهم قرآن بلکه دریافت معنای دقیق هر متنی در اولین گام خود نیاز به رمزگشایی از واژگانی دارد که با درکنارهم قرارگرفتنشان آن کلام را رقم می زنند و موجودیت می بخشند. چنانکه دریافت نادرست واژگان یک متن به دنبال خود تفسیر نادرستی از آن را نیز به همراه خواهد آورد. براین اساس نوشتار حاضر برای نزدیک شدن به مفاهیم واژگان مرتبط با پرستشگاه در قرآن کریم به بررسی زبان شناختی این واژگان پرداخته است لذا پس از ارائه مفاهیم آنها با استفاده ازمنابع معتبری که دردست بود به آیاتی که این واژگان در آنها به کار رفته است با تکیه بر مفاهیم به دست آمده نگاهی دوباره می اندازد. کلید واژه ها: تفسیر، واژه های قرآنی، پرستشگاههای قرآنی، بررسی زبان شناختی

هرمنوتیست‌های قصدگرا و تأویل‌گرایان مسلمان گرچه هردو به دنبال فهم مراد و قصد مؤلّف از متن‌اند، ولی مبانی تفسیری مکاتب، امر تعیین کننده برای تفاوت‌های تفسیری‌اند. از این رو شناخت مبانی این دو مکتب، هدف این مقاله قرار گرفت و نسبت بین این دو مکتب تأویلی از نظر مبانی مورد بحث و تحلیل مقایسه‌ای قرار گرفت. در مقایسۀ پیش‌فرض‌های دو مکتب نشان داده شد که در برخی مبانی همچون فهم پذیری متون، مبنا بودن زبان در فهم و قصد، عینی بودن معنا، معنای نهایی متن، نسبی بودن فهم از متن، اشتراک دارند؛ ولی در برخی مبانی همچون تاریخی نگری، ابتناء کشف قصد بر حدس _ که هرمنوتیک قصدی بدان باور دارد _ و نه عقل، افتراق دارند. همچنین متن (قرآنی) به دلیل علیم بودن مؤلف آن اختلاف و تناقض ندارد که آن را از هر متن دیگر ممتاز می‌سازد. نیز در خصوص مبنای تاریخی نگری بین دو مکتب نشان داده شد این دو مبنا با هم اختلاف دارد. داده ها، آشکارا نشانگر این تفاوت‌ها و اشتراک‌ها بین مبانی دو مکتب‌اند که در پایان به شکل جدولی مقایسه‌ای ارائه شده است.

در این پژوهش تلاش شده است الگوی خردورزی مدیران آموزش عالی بر اساس آموزه‌های قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان ارائـه شود. بدین منظور از روش پژوهشی آمیخته اکتشافی استفاده شده است و حاصل امر، 11 مضمون سازمان‌دهنده با 75 مضمون پایه بوده است. در این راستا ابتدا با رجوع به تفسیر المیزان، اقـدام بـه جمـع‌آوری داده‌ها، در جهـت دسـتیابی بـه مـدل پژوهش، تجزیه و تحلیل داده‌ها که مشتمل بر مضامین پایه، مضامین سازمان‌دهنده و مضمون فراگیر شـده اسـت. با توجه به مضامین پایه شناسایی‌شده پرسشنامه محقق ساخته خردورزی مدیران آموزش عالی جهت اعتباریابی مدل طراحی گردید. جهت اعتباریابی مدل، از رویکرد تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد و ضریب آلفای کرونباخ (918/0) و کفایت نمونه‌گیری (807/0) با استفاده از نرم افزار SPSS22 نشان از پایایی مطلوب پرسش‌نامه دارد. حجم جامعه آماری پژوهش 656 نفر شامل کلیه مدیران آموزش عالی حوزه‌های علمیه در پنج خوشه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز کشور است که نمونه آماری در بخش کمی بر اساس جدول مورگان تعداد 242 نفر تعیین شد. بر مبنای یافته‌های پژوهش مضامین سازمان‌دهنده عبارت از تهذیب نفس، سلامت فطرت، ولایت‌پذیری از دین حق و پیامبر حنیف، انتخاب شایسته و اسلامی، شناخت خدا، تقوا، امیدواری صادق، قرآن‌پژوهی، سیر و تفکر در زمین و نظارت همه‌جانبه برآن، علم و درک حقیقت معانی و لب مقاصد، جمع‌اندیشی و تعامل فکری سالم است

آثار و پژوهش های اخباریان که اهتمام ویژه ای به اخبار و احادیث داشته اند، در حوزۀ علوم حدیث محدود نمی شود و بخش های دیگر علوم اسلامی مانند تفسیر و مبانی آن را نیز در بر می گیرد. آن ها دارای تألیفاتی در حوزۀ قرآن کریم اند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، اندیشه هایشان را منعکس می نماید. این اندیشه ها که در دو قرن یازدهم و دوازدهم، تفکر اسلامی و شیعی را با چالش های جدّی مواجه ساخت، پیامدهایی البته مبتنی بر مبانی خاص ایشان دارد که گرچه خود آنان از آن یاد نکرده و به آن ملتزم نبوده اند، نمی توان از منظر علمی از این پیامدها اغماض کرد. در جستار حاضر، این آثار و پیامدها با روش تحلیلی توصیفی بررسی شده اند. از پیامدهای مثبت و خدمات علمی اخباریان می توان به: پررنگ سازی نقش روایاتِ به جای مانده از معصومان در شناخت دین، تدوین جوامع روایی نوین، تألیف تفاسیر گران سنگ روایی، تعمیق و گسترش مباحث فقهی و اصولیِ مبتنی بر کتاب و سنت اشاره کرد. همچنین پیامدهای منفی اخباری گری نیز عبارت اند از: از بین رفتن حجیت روایات معصومان، عدم جامعیت و جاودانگی قرآن موجود، ایراد خدشه به اعجاز قرآن، راهیابی تضادّ و تناقض به قرآن، عدم کارایی آیاتِ فاقد تفسیر روایی، ورود روایات ضعیف به حوزۀ تفسیر قرآن، ناسازگاری با حکمت بالغۀ الهی در تضمین هدایت، مهجوریت نسبی قرآن و... .

نقدهای مخالفان به قرآن از دیرباز به صورت‌های مختلف طرح، و متقابلاً با جواب دانشمندان مسلمان روبه‌رو شده‌است. در این میان، ساختارهای ادبی قرآن، حجم بسیاری از شبهات را به خود اختصاص داده‌ که از این شبهات، برخی مرتبط با استعمال ساختار جمع برای مدلول مثنی است. «بازگرداندن ضمیر جمع به مرجع مثنی» در آیات 18 حج و 9 حجرات؛ همچنین «آوردن واژۀ جمع به جای مثنی» در آیات 4 تحریم و 38 مائده اهمّ شبهات مطرح شده در این باره است. مقالۀ پیش‌رو در صدد پاسخ به شبهات فوق برآمده و نیز به دنبال این است که در چه مواضعی ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به کار رفته و چه تحلیلی برای این کاربرد‌ها از منظر زبان‌شناسی می‌توان ارائه‌کرد؟ علاوه بر پاسخ نحویان سنتی از جمله «کراهت اضافه دو واژه مثنی» که مبتنی بر آموزه‌های نحوی و بلاغی است، این شبهات از منظر دستور تطبیقی زبان‌های سامی نیز قابل نقد و پاسخ‌گویی‌اند. چه اینکه با مطالعۀ زبان‌های خویشاوند عربی، نظیر: عبری، سریانی و دیگر زبان‌های سامی، مشخص می‌گردد که در این زبان­ها ساختار مثنی به عنوان یک ساختار صرفی مورد استفاده نبوده و ساختار جمع جایگزین آن شده ‌است. در این زبان‌ها، تنها نمونه‌هایی محدود از واژگان با علامت مثنی یافت می‌شوند. در آیات بسیاری از قرآن نیز، با وجود اینکه کاربرد مثنی مطابق با قواعد مربوطه صورت گرفته، با مطالعۀ ساختارهای منحصر‌به‌فرد مثنی، نمایان می‌شود که این ساختار در زبان عربی قرآنی، وضعیتی منعطف دارد و در برخی کاربردها همانند دیگر خویشاوندانش به سمت ساختار جمع گرایش‌ یافته ‌است. کاربرد ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به دسته‌های زیر قابل تقسیم است: «استفاده از فعل جمع برای مثنی»، «استفاده از ضمیر جمع برای مثنی»، «استفاده از قید مخصوص جمع برای مثنی»، «استفاده از واژۀ جمع برای مثنی در حالت اسمی» و «استفاده از وصف جمع برای مثنی».

نهاد تعلیم و تربیت یکی از نهادهای گسترده و مهم اجتماعی و برجسته‌ترین هدف تشکیل آن، پرورش و آماده‌سازی نسل جوان برای ورود به اجتماع و پذیرش نقش‌های گوناگون است؛ از این‌رو شناخت روابط درست میان عناصر اصلی این نهاد، یعنی شاگرد و استاد می‌تواند یاری‌گر آن در رسیدن به اهداف خود باشد. خداوند متعال در آیاتی از سورۀ مبارکۀ کهف، داستان «جست‌وجوی مراد» توسط حضرت موسی(ع) (پیامبر اولوالعزم الهی) و یافتن استاد و همراهی با وی را به طور موجز بیان کرده است. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی دیدگاه‌های مفسران از وجوه مختلف عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و ... پیرامون این آیات و بهره‌گیری از روایت‌های تفسیری ذیل آن به برترین آداب شاگردی و استادی دست‌یابیم و منشور اخلاقی والایی برای فضاهای آموزشی در این رابطه ارائه کنیم. اشتیاق موسی(ع) در یافتن فردی آگاه‌تر از خود، علی‌رغم نیل او به مقام نبوت و کلیم‌اللهی، کوشش و پشتکار و تحمل مشقت‌های بسیار این راه، نشان‌ از اهمیت بالای فراگیری دانش و توجه به آداب آن در هر مقطعی از زندگی به ویژه بایستگی جست‌وجوی استادی شایسته دارد. برپایۀ آموزه‌های آیات یادشده، مهم‌ترین آداب شاگردی عبارتند از اظهار تواضع، کسب اجازه از استاد، اطاعت از استاد و رعایت ادب پرسش و در مقابل، احساس تکلیف استاد در مقابل افراد جویای علم، احترام به ارزش‌های ذاتی شاگرد، آگاه ساختن دانشجو نسبت به دشواری‌های پیش‌رو و اتخاذ روش آموزشی درست و متناسب با ظرفیت دانشجو نیز گوشه‌ای از آداب استادی برگرفته از این آیات است.

پیامبراکرم(ص) در طول دوران رسالت خود، احکام و معارف قرآن کریم را در دوسطح عام و خاص تفسیر و تبیین کرد. ایشان به وحی الهی، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) را به طور ویژه تحت تربیت خود گرفت و علوم قرآن و تفسیر و تأویل آن را در اختیار وی نهاد، وی در اواخر حیات نورانی خود نیز، دو حقیقت جدایی ناپذیر قرآن و اهل بیت(ع) را به جانشینی خویش در میان مردم معرّفی کرد و هدایت را تنها در گرو تمسّک به این دو دانست و اهل بیت(ع) را ضامن تداوم رسالت خاتم و حفظ آن از تحریف و برطرف کننده ی اختلاف میان امّت معرّفی کرد. آیات قرآن و روایات مورد اتّفاق شیعه و اهل سنّت، نیز بر اعلم بودن ائمه اهل بیت(ع) نسبت به دیگران گواهی می دهد و دانشمندان سنّی نیز همه به مقام شامخ علمی امامان اهل بیت(ع) معترفند. با وجود این که مسلمانان به وصیّت پیامبراکرم(ص) عمل نکردند و راه خود را رفتند و کتاب و عترت را مهجور گذاشتند، امام علی(ع) پس از رحلت پیامبراکرم(ص) قرآن را همراه با تفسیر و تأویل آن در یک مجلد گردآورد و وقتی حکومت را به دست گرفت، برخلاف سه خلیفه نخست، عموم مردم را برای پرسش از قرآن و تفسیر آن دعوت کرد و برای آموزش تفسیر قرآن جلسات ویژه ای اختصاص داد و از سوی دیگر به تربیت شاگردان ممتاز پرداخت. و این سیره توسط دیگر امامان معصوم(ع)، آن گاه که شرایط مناسب فراهم می شد، با جدّیّت تمام تداوم یافت. تفسیر اهل بیت(ع) آموزه های متعدّدی را دربردارد: پاره ای از آن بیانگر مبانی تفسیر قرآن مانند: موافقت با قرآن، موافقت با سنّت پیامبر(ص)، قابل فهم بودن قرآن، ذووجوه بودن قرآن و...پاره ای اصول تفسیری اهل بیت(ع) مانند: لزوم جامع نگری به قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، مکی و مدنی، و... را بیان می کند. و همچنین در حوزه آموزش روش تفسیر و استنباط از قرآن و استنطاق آن آموزه ها گران بهایی به دست داده اند که تفسیر قرآن به لغت، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت از آن جمله است. گونه های تفسیر اهل بیت(ع) نیز شامل تفسیر مفردات قرآن، تفسیر موضوعی، بیان مصداق آیات، بیان جزئیّات آیات احکام و معاد و قصص قرآن و...است و میراث اهل بیت (ع) در سه حوزه ی اعتقادات، اخلاق و احکام گواه این حقیقت است

تفسیر تسنیم، پدیدآمده توسط آیت‌الله جوادی آملی، ازجمله تفاسیر اجتهادی قرآن در دوران معاصر محسوب می‌شود که به اقتفای تفسیر المیزان عمدتاً از روش قرآن به قرآن بهره گرفته است. نگارنده این تفسیر در مقام بیان معارف آیات کریمه، همت خود را مصروف تفسیری مستدل و روشمند از آیات کتاب الهی نموده و بر این پایه به آرای دیگر مفسران عنایت داشته و به‌نقد اندیشه‌های تفسیری آنان پرداخته است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی، با بررسی نمونه‌هایی از تفسیر تسنیم با محوریت روش نقد، نشان می­دهد که آیت‌الله جوادی آملی، ضمن رعایت اخلاق، به‌نقدی هدفمند از طریق به‌کارگیری قواعد تفسیری مورد قبول طرفین و احیاناً نقد این قواعد در اندیشه تفسیری دیگر مفسران، اقدام کرده و با استدلالات عقلی و استنادات نقلی، مطابق با معیارهایی همچون: موافقت با دیگر آیات همسو، حجیت ظواهر، هماهنگی با سیاق آیات و مطابقت با عقل برهانی، نادرستی آرای برخی مفسران را تبیین نموده است. ایشان در تفسیر تسنیم با تحلیل نادرستی دلایل آن‌ها، برداشت‌های ناصواب آنان را نفی و مراد واقعی خداوند از آیات قرآن کریم را بیان می‌کند.

آموزه های آسمانی از جمله اصول و مصادر دین اسلام اصلاح سبک زندگی را مورد تأکید قرار داده و راهکارهایی از جمله حُسن خُلق را در این راستا به آدمی معرفی کرده است.. حسن خلق همچنین یکی از مهم ترین ضروریات رفتاری برای رشد و نیل به زندگی سعادتمند است. خداوند سبحان در قرآن کریم، جذب دل های مردم را نتیجه حسن خلق و نرم خویی پیامبر اکرم 6 دانسته است. پژوهش حاضر که به شیوه کتابخانه ای و بهره مندی از روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، نشان می دهد که برخی عوامل، زمینه ساز و پشتوانه حسن خلق محسوب می شود؛ از جمله عنایت الهی، وراثت، تربیت خانوادگی، عقلانیت و خردمندی و آراستگی باطنی. هم چنین مهم ترین دستاوردهای اصلاحی حسن خلق بر سبک زندگی انسان از حیث فردی و اجتماعی عبارت است از: آرامش درون، سلامت جسم، غلبه بر مشکلات، ایجاد عزم و اراده در جهت خواست پروردگار، اطمینان قلبی، افزایش توان روحی، تحکیم روابط اجتماعی به ویژه تعالی روابط زوجین، موفقیت، تألیف قلوب، رفاه اقتصادی، ایجاد صلح و امنیت و در نهایت، سعادتمندی در هر دو سرا.

یکی از موضوعات نسبتاً پربسامد در منابع دینی، شناخت و کاربست زیبایی در زندگی است. میل به زیبایی و به دنبال آن، دستور خرد به زیبا ساختن خود و زندگی، امری فطری است. قرآن کریم نیز آدمی را با زیبایی­ها آشنا و به محقق ساختن آن در زندگی خود ارشاد می­‌کند و زیبایی را که شامل مراتب: محسوس، غیر محسوس، معقول و مرتبه نهایی آن، یعنی زیبایی مطلق را که خاص جمال خداوندی است، به انسان می آموزد و از او می­‌خواهد که بر مبنای فطرت زیباطلب خویش از زیبایی‌های معقول و معنوی در دست‌یابی به کمال مطلوب بهره‌گیرد. از دیگرسو با عنایت به آثار سبک زندگی و لزوم اصلاح آن در نیل آدمی به کمال و سعادت و نیز ارتباط زیبایی‌ها به ویژه زیبایی‌های معنوی با برترین سبک زندگی، لازم است به شناختی اصولی از این امر دست‌یافت. بررسی متون دینی به ما می­آموزد که تنها شناخت زیبایی‌های معقول و مزین شدن به آن، سبب ارتقاء سبک زندگی معنوی در ابعاد مختلف به ویژه ایجاد ارتباط صحیح میان افراد گوناگون در اجتماع خصوصاً پرورش روحیه ایثار می­گردد. سبک زندگی مبتنی بر زیبایی‌های اخلاقی که از آن در قرآن کریم به «حیات طیبه» تعبیر شده، ویژۀ کسانی است که به خداوند ایمان دارند و عمل صالح انجام می­‌دهند.