آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

به پیام­های نمادین و برگرفته از بیانات امام­حسین (ع) یا فرهنگ غنی مستفاد از قیام حسینی، «شعارهای عاشورایی» اطلاق می­شود. این شعارها در آثار تاریخی، مقاتل و سیرۀ امامان(ع) ملاحظه می­شود؛ اما تاکنون خاستگاه­ها و گونه­های آن با ابزار علمی مورد مداقه قرار نگرفته ‌است. به جهت درهم­­آمیختگی شعارهای مستند و غیرقابل‌ استناد در نقل­های مربوط به واقعۀ عاشورا، شناخت گونه­های این شعارها و سنجش آن­ها به منظور بهره­وری بیشتر فردی و اجتماعی، ضروری­است؛ چه، با مطالعه در زمینۀ پیدایش و تطور شعارهای عاشورایی درمی‌یابیم که پاره­ای از این شعارها دارای منشأ سیاسی، عرفانی یا اخلاقی­است. «شعارهای عاشورایی» در میان منابع دینی، بیشترین تقارب را با حدیث و بیشترین قابلیت سنجش را با معیارهای ثابت شده در علوم حدیث دارا هستند؛ لذا با کاربست اصول این علوم، می­توان به صحت و میزان اصالت آن­ها دست­یافت. این شعارها با اعمال آموزه­های دانش­های حدیثی بدین­گونه­ قابل طبقه­بندی­اند: 1. شعارهایی که در آن، نقل، صحیحاً به لفظ و معنا صورت‌ گرفته و انتساب آن­ها به امام­حسین(ع) به مثابۀ خبر صحیح است؛ 2. شعارهایی که در آن، به دلیل وجود متابعات و شواهد، نقل به معنا رخ داده ­است، ولی ماهیت روایی دارد؛ 3. شعارهایی که نقل به معنا نشده­است، ولی مضمون آن­ها با روایات صحیح الصدور تأیید ­می­شود؛ 4. شعارهایی که ساختگی­است و به واسطۀ اطلاق یا عمومیت الفاظ و برخی برداشت­های غلط از آن نمی­توان پذیرفت که از ناحیۀ معصوم(ع) صادر شده باشد.

چکیده در هر اثر ادبی برجسته ، شکل یا عناصر صوری با محتوا و مضامین آن مرتبط هستند . بدان معنا که هر عنصر ظاهری در درون اثر ادبی در خدمت محتوای اثر است . در قرآن کریم نیز عناصر صوری همچون الفاظ ، فصاحت ، بلاغت، نظماهنگ ، سبک و اسلوب ، لحن ، و ... ،عناصر منفک از محتوای آیات نیستند . بلکه هر عنصر صوری- مثل واژه- به گونه ای گزینش شده است که در خدمت هدف آیه می باشد . لذا پس از بحث درباره ی هماهنگی بین عناصر صوری و محتوا در قرآن کریم نسبت آن با ، اعجاز قرآن به بحث نهاده شده است . در ارتباط با اعجاز قرآن سه دیدگاه مطرح شده است : الف) افرادی که اعجاز قرآن را عمدتاً به جنبه ی صوری و ظاهری آن محدود کرده اند ؛ ب ) افرادی که اعجاز قرآن را عمدتاً مربوط به محتوا و مضامین آیات دانسته اند ؛ ج) گروه سوم که هر دو جنبه عناصر ظاهری و محتوای قرآن را توأمان معجزه دانسته اند . در این رساله ضمن بررسی ادله سه دیدگاه، صحت مبانی و ادله ی معتقدین به دیدگاه سوم با ذکر مثال هایی مورد تأکید قرار گرفته است و نتایج ذیل استخراج شده است: اولاً : شکل و محتوا در قرآن کریم چنان در هم تنیده اند که امکان ندارد آنها را از هم جدا نمائیم ثانیاً : شکل (عناصر صوری ) در قرآن کریم در خدمت محتوای آیات است . در نتیجه قرآن یک کل منسجم و هماهنگ می باشدکه صورت و محتوای عبارات آن غیر قابل تفکیک است و تحدی نیز به این کل صورت گرفته است .

خرافات از پیچیده ترین بازدارنده های حرکت های مثبت و تحوّلات سازنده می باشد. مسئله ی آزار دهنده روی آوردن مردم به خرافه پرستی، بدون دلایل روشن و پایه ای علمی، عقلی و دینی است. این معضل فردی و اجتماعی که قرن هاست در جوامع ریشه دوانده، باید درمان شود. قرآن راه گشای انسان ها به سوی کمال است. هر چه در مسیر انسان قرار گرفته و مانع رسیدن او به کمال انسانی اوست، توسط قرآن محکوم شده است. علل و عوامل عقاید وسنن خرافی وموهوم، در آیات قرآن مطرح شده است: « جهل، تقلید کورکورانه، تسلیم بودن در برابر لذات مادی، منافع و خواست سودجویان، ترس از فقر، عشق و علاقة وهمی ». هم چنین مصادیق عقاید وسنن خرافی وموهوم، به سه شکل مطرح شده اند: آنهائی که اساساً خرافی وموهوم بوده و قرآن صریحاً آنها را مطرح و رد نموده است مثل تطیّر ونظایر آن ؛ آنهایی که اساساً خرافات هستند ولی قرآن به صراحت آنها را خرافه ننامیده و به طورغیر مستقیم با آنها مبارزه نموده است مثل هامه و... . سوم مواردی که اساساًجزء خرافات نیستند ولی عقایدی در مورد آنها به وجود آمده که خرافی می باشند. براساس آیات قرآن ؛ تفکر و تعقل، امر به متابعت از « ما انزل الله »، تبعیت از رسول خدا ( ص )، نهی از تقلید کورکورانه از عقاید و سنن خرافی پیشینیان، تبعیت از علم، راههایی برای درمان این مسئله هستند.

مطالعه تاریخ اسلامی و ادب عربی، ما را با روایت‌های گوناگونی دربارۀ شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی سکینه، بنت الحسین(ع)، از بانوان بزرگ و فرهیختۀ خاندان نبوت آشنا می‌سازد. او از معدود بانوانی است که شخصیت علمی و فرهنگیش در بسیاری از کتابهای ادبی و تاریخی به دقت ذکر شده ‌است. تحلیل گران مسائل تاریخی در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به تناسب نوع دیدگاه خود، نگرش ویژه‌ای به اخبار گزارش‌ شده در بارۀ سکینه بنت الحسین(ع)، داشته‌اند. در این مقاله این گزارش‌ها را بررسی‌کرده و به این نتیجه رسیده‌ایم که او بانویی عفیف، ادیب، هوشمند و آگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خود بوده و با درک و انتخاب موقعیت‌های مناسب، برای بیان جایگاه خود و دفاع از تبار و خاندان خویش و بزرگداشت نام اهل بیت(ع) در آن برهۀ سخت از تاریخ تشیع روش ویژه‌ای را برگزیده است.

قرآن کریم از زمان نزول تا به امروز همواره مورد توجه کسانی که در صدد فهم معارف دینی از منابع نخستین آن بوده اند، قرار داشته است. در این میان استنباط احکام فرعی دین در میان تمام مذاهب اسلامی از اتکاء بیشتری به قرآن نسبت به دیگر علوم و معارف اسلامی برخوردار بوده است، به گونه ای که همه فقها و تمام کسانی که به دنبال کشف احکام دین بوده اند به مرجعیت قرآن کریم اذعان کرده اند. استنباط از قرآن کریم از شخص نبی اکرم(ص) آغاز و با هدایت آن بزرگوار توسط صحابه و سپس تابعین پی گرفته و تا زمان حاضر استمرار یافته است در این فاصله زمانی مکاتب و مذاهب فقهی متعددی ظهور کرده اند ، اما همگی بر قرآن و حجیت نصوص و ظواهر آن برای آشنایان یا قواعد دستور زبان عربی معتقد بوده اند. در این میان برخی از اخباریان شیعه به عدم حجیت فهم از قرآن پیش از ورود دلیل روایی از ائمه معصومین نظر داده و باطنیان که همان فرقه اسماعیلیه شیعه باشند، معانی ظاهر از آیات الاحکام را به مفاهیمی دیگر تاویل برده و احکام بدست آمده از ظاهر آیات را فاقد ارزش و اعتبار می دانند. احکام بدست آمده از آیات فقهی قرآن نزد همه مذاهب اسلامی یکسان نیست. به طور قطع عواملی چند همچون: رعایت تناسب و سیاق آیات، اسباب النزول و نیز مصادیق متغیر عرف در استنباط احکام از آیات قرآن تأثیرگذار است.نیز عواملی همچون: سنت، اجماع، عقل و دیگر ادله ای که حجیت آن نزد هر یک از مذاهب به اثبات رسیده است، ممکن است پس از انعقاد معنای نخستین در فهم آیات تأثیر بگذارد و دلالت آن را به نوعی متحول سازد. اعتقاد به نسخ هم از عواملی به حساب می آید که در طول تاریخ استنباط تأثیری جدّی بر فهم احکام از قرآن کریم گذارده است. فقهاء و مفسرانی که به منسوخ بودن احکام پاره ای از آیات معتقد بوده اند، احکام دیگری را جایگزین این احکام دانسته و احکام منسوخ را لازم العمل ندانسته اند. برخی از مفسران تنها به تفسیر آیات الاحکام پرداخته و تفسیر این آیات را در مجموعه ای مجزا گرد آورده اند. از منظری دیگر می توان به این آثار به عنوان فقه مبتنی بر قرآن نگریست. تالیف در این نوع از تأملات فقهی قرآنی از دوره تابعین آغاز شده و تا عصر کنونی ادامه دارد.

حروف جاره به لحاظ داشتن وضعیتی خاص در میان حروف، برای ایجاد معانی خود، نیازمند ارتباط با دو لفظ دیگرند. از این پدیده نحویان با عنوان «تعلق حروف جر» تعبیر کرده اند. با عنایت به این مناط نیاز نداشتن حروف جری که به صورت زاید، و یا احیانا در دیگر معانی به کار می روند، نیز استعمال غیر حرفی برخی از این حروف، تفسیر می گردد. در بیشتر موارد، تعیین متعلق به آسانی صورت می گیرد. اما گاه استفاده از حروف جر، در کلام از حالتی غیر معمول برخوردار بوده که در این مورد قرائن عقلی و نقلی و احیانا سیاق و جز آن، مفسر را برای تعیین متعلق کمک می کند. یافتن و تعیین متعلق این حروف در درک صحیح معنا تاثیر گذار است و گاه با تعیین متعلقات گوناگون، عبارت به چند وجه، قرائت می شود.

تقیه از جمله آموزه‌هایی است که همواره در طول تاریخ به عنوان راه حلی برای چالش اختلاف حدیث مورد استفاده قرار گرفته است. در این بین میزان گستردگی آن در میان روایات همواره از سوی علما مورد مناقشه بوده است، به طوری که برخی اندیشمندان، نقش پررنگ‌تری برای آن قائل شده‌اند. این تفاوت دیدگاه سبب شکل‌گیری این پرسش می‌شود که تعارض و اختلاف احادیث تا چه میزان از آموزه‌ی تقیه اثر پذیرفته و چه حجمی از اختلافات ناشی از آن، در کتب روایی شیعه نمود پیدا کرده ‌است؟ آیت‌الله سیستانی با نگاهی نو و مبتنی بر لحاظ بستر تاریخی تقیه به این پرسش پاسخ داده و قائل به عدم تأثیر تقیه در موضوع اختلاف حدیث و سهم اندک آن در میان مکتوبات کنونی شیعه شده ‌است. پژوهش پیشِ‌رو در گام نخست دیدگاه‌های ایشان در حوزه‌ی شرایط تاریخی تقیه را دسته‌بندی کرده و مبتنی بر آن، کوشیده ‌است به سوال تحقیق بر اساس سه دلیل: «فعلیت تقیه در شرایط اضطراری»، «امکان شناسایی تقیه و پالایش آن در هنگام تصنیف کتب» و «عدم تقیه در موضوعات حساسیت آفرین» پاسخ دهد. در پایان نیز بخشی از این ادله مورد نقد و بررسی قرار گرفته ‌است. نتیجه‌ی این تحقیق نشان می‌دهد که به طور کلی نمی‌توان پذیرفت که شاگردان اهل‌بیت‌ (ع) امکان شناسایی همه‌ی مصادیق تقیه را داشته‌اند و از این‌رو باید اذعان کرد که امکان پالایش این موارد پیش از نگارش در کتب حدیثی برای آنان امکان‌پذیر نبوده است.

«محکم و متشابه»، مسئله‌ای کهن و پردامنه در علوم قرآن و تفسیر آن بوده و هست. شناخت و تحلیل این پدیده در فهم و تفسیر قرآن کریم، نقشی به‌سزا دارد و پژوهش‌گر قرآنی را از خطا و تفسیر به‌رأی بازمی‌دارد. مقالۀ حاضر با رویکرد «دلالت زبانی» که به‌تازگی در فهم و تفسیر قرآن و سنت به‌ کار آمده است، به بررسی مسئلۀ «احکام و تشابه» در قرآن مجید می‌پردازد و یافته‌های خود را در این‌باره با نتایج قرآن‌شناختی مرحوم علامه طباطبایی می‌سنجد. در این پژوهش سه عنصر: «اشتراک لفظی، اختلاف در اَفهام و غیاب فضای خطاب»، از علل برجستۀ پدیدۀ «تشابه معنایی» در چارچوب دلالت زبانی شناخته شده است. همچنین‏‏، محکم ‌بودن تمام آیات قرآن در ساختار دلالت زبانی، نسبیت در تشابه معنایی آیات و نیازمندی غیرمخاطبان به تعلیم از سوی «عالمان قرآن»‌ از دیگر نتایج مهم این پژوهش است. نیز، شایان ذکر است، این نوشتار در تلاش برای پیشنهاد تفسیری نوین از آیۀ هفتم سورۀ آل‌عمران با بهره‌گیری از دلالت زبانی است.

چکیده هدف این تحقیق، آشنایی، بررسی و ارزیابی مبانی تفسیری (به معنی اعم) میرزا محمد مشهدی قمی در تفسیر کنزالدقائق است که یکی از تفاسیر جامع و برجسته شیعی در قرون اخیر (قرن 12ه . ق) می باشد. برای وصول به این هدف، ضمن تعیین محورهای اصلی مبانی اعم تفسیری وی، از جمله جمع بین عقل و نقل، رفع تعارض ظاهری میان آیات قرآن، استفاده بهینه از روایات معتبر با ذکر سند، جمع بین احادیث به ظاهر متعارض، نقد اقوال مفسرین، پرهیز از تفسیر به رأی، مقابله با اسرائیلیات، تعمیم معنای آیات و جمع بین مصادیق و... به صورت فردی و مقایسه ای مورد کنکاش قرار گرفته است. بخشی از دستاوردها بیانگر غلبه بُعد روایی در معارف الهی و بُعد ادبی در معارف بشری، و نیز پایبندی او در تفسیر به اصول شیعی به دلیل استفاده از تفسیر ولایی آیات است و مجموع دستاوردها نشان می دهد که وی شخصیتی نقاد، منطقی و قانون پذیر است.