آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تفکر سیاسی غرب، حاکمیت الهی را امری فرابشری با صبغه نادیده انگاری مردم، در برابر دموکراسی می داند. سیستمی که در آن مردم، رعیتی مکلف و در تعیین سرنوشت سیاسی، عنصر اراده و اختیارشان مسلوب و عنان انحصاری امور به نیابت از خداوند در اختیار گروهی ویژه است و جز آنان کسی به طور مستقیم با خداوند در تماس نمی باشد.نوشتار حاضر، عهده دار بازبینی و ارزیابی جوهره تئوکراسی یا حاکمیت الهی، در اندیشه سیاسی غرب است تا ضمن تثبیت بی پایگی ترسیم غربی از حاکمیت الهی و تاثر آن از حاکمیت های دوره پیش از میلاد و سده های میلادی که با ایده هایی چون طبیعت الهی، نیابتی و مشیتی، خود را به گونه ای منتسب به خداوند و ماورای بشری نموده اند، اعلام گر ناروایی چنین انگاره ای در محک استدلال عقل و استنتاج از اسلام و صحه گذار بر عدم وضع تعیینی و توصیه منابع اصیل دینی در مورد چنین انگاره ای باشد.

یکی از مسائل اساسی که وهابیت آن را موجب شرک مسلمانان می‌داند، مسئله توسل به پیامبران و صالحان گذشته است. در دهه‌های اخیر گروه‌های تکفیری بسیاری در مناطق اسلامی تشکیل شده است. این گروه‌ها بر اساس مبانی انحرافی وهابیت اقدام به جنایات فراوانی علیه مسلمانان دنیا می‌کنند. یکی از بهانه‌های اساسی آنها برای ظلم‌های خود، مشرک بودن مسلمانان به دلیل توسل به پیامبر(ص) و اولیای الهی گذشته است. در این شرایط علاوه بر مقابله نظامی و امنیتی با گرو‌ه‌های تکفیری، لازم است مبانی و افکار انحرافی آنها نیز مورد نقد و بررسی قرار گیرد تا ثابت شود که این افکار بر خلاف مبانی اعتقادی و عملی کلیه مذاهب اسلامی است. از طرفی دیگر، ثابت شود که جنایات گروه‌های تکفیری هیچ ربطی به معارف اسلامی و سیره پیامبر(ص) و مسلمانان ندارد و این جنایات و عملیات‌های مسلحانه منشأ اسلامی نداشته و دین اسلام از آنها بیگانه است.

سخن از مرجعيت سياسي در حيات يک جامعه انساني، درواقع وارسي صاحبان حاکميت و اقتدار در آن جامعه است. در جامعه يهودي، هرچند پيدايش صهيونيسم و جعل دولتي با نماد حاکميت يهود، فصل جديدي فراروي اين جامعه، به‌ويژه در خصوص مرجعيت سياسي ـ البته با روبند سکولايزم ـ گشود، اما پرسش مهم آن است که در متن سنتي يهود، حقيقت مرجعيت سياسي از حيث منشأ حقانيت و حدود اقتدار آن چگونه است؟ و در اين بين نقش مردم چيست؟ اين نوشتار با جستاري اسنادي ـ تحليلي در پي پاسخ به اين سؤال‌ها سامان يافته و اين حقيقت را روشن ساخته است که دين يهود حاکميت اصيل و ذاتي را از آن خداوند مي‌داند، به‌گونه‌اي‌که بي‌اذن خداوند هيچ مرجعيتي داراي مشروعيت و حقانيت نيست. از اين نگاه، خداوند انبيا و سپس اوصياي آنها را براي رهبري مذهبي و سياسي برگزيد تا اقتدار الهي را در ميان مردم به ظهور رساند و سپس عالمان با اصناف گوناگون، سلسله مأذونان الهي در اعمال اقتدار در جامعه يهود را استمرار بخشيدند. از نظر ‌انديشه سياسي يهود، نقش مردم، نه ايجاد مشروعيت، بلکه عينيت بخشيدن به حاکميت مأذونان الهي بوده است.

تولی‌گری در مذهب کاتولیک و تشیع، و واکاوی جایگاه مردم به‌ عنوان بستر مورد تولّی، مسئله مهم در ارزیابی این دو اندیشه است که پژوهش حاضر با شیوه اسنادی- تحلیلی، ضمن جستاری بر مفهوم و قلمرو تولّی پاپ و فقیه عادل، آن را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها حاکی از آن است که اناجیل موجود، ضمن تثبیت ولایت دینی برای حضرت عیسی‌(ع) و دیگر رسولان آن حضرت، نافی هرگونه ولایت سیاسی آنان و به‌تبع، پاپ بوده، لذا وی تنها حائز ولایت دینی است و از این‌ جهت، بایسته است که مردم مطیع محض او باشند. با این‌ وجود، پاپ چند قرن خود را متولّی امور سیاسی نیز معرفی نمود و با صحّه‌گذاری بر انگاره خطاناپذیری خویش، مردم را فاقد هرگونه جایگاهی در این ‌خصوص دانسته و در تثبیت این روند به فرازهای اناجیل استناد نمود. اما در تفکر شیعی، هرچند تولّی امور دینی و دنیوی شأن مهم نبی گرامی‌(ص) و ائمه اطهار‌(ع) و در مرتبه بعدی فقیه عادل است، اما حقانیت این سِمت صرفاً از ناحیه خدای تعالی بوده و نقش محوری مردم در تحقق عینی، استمرار، تقویت و نظارت بر آن می‌باشد.

تأمل در مبدأ و فرجام، برای نوع انسان‌ها حائز اهمیت بوده و بخش عمده ای از آموزه‌های ادیان الهی معطوف به مسائل خداشناسی و فرجام شناسی است و در منابع دین مبین اسلام نیز با شیوه‌های گوناگون و به فراخور توانِ درک و اسنتباط انسان‌ها، این مسائل آموزش داده شده است؛ اما اهمیت بسیار زیاد این مباحث از یک سوی و ابهام‌ها و شبهات از دیگر سوی، سبب دلی مشغولی عالمان در عرضه دقیق و قابل دفاع باورها گردیده و به نوبه خود منجر به تنوع برداشت‌ها و ایجاد مذاهب و فرق شده است، هر چند که عوامل دیگر چون دنیاگرایی، جاه طلبی و ... نیز در پیدایش برخی فرقه‌ها بی تأثیر نبوده است؛ اما باز نمایی تطبیقی این نگرش‌ها و رویکردها، از آن روی مهم و مفید است که نه تنها باعث نمایان‌تر شدن چهره عقیده حق در موارد اختلافی می‌شود؛ بلکه برجسته ساختن مواضع مشترک، راه را برای ایجاد همگرایی و وحدت و قرار گرفتن همه پیروان مذاهب بر مسیر حق، هموار می‌سازد. این سخن نشانگر اهمیت و ضرورت موضوع مورد پژوهش در این پایان نامه است. در این نوشتار دیدگاه‌های سه فرقه مهم شیعی (زیدیه، اسماعیلیه و امامیه) پیرامون مسائل مبدأ و معاد با شیوه اسنادی ـ تحلیلی بررسی شده است و از نتایج آن یکسان بودن باور هر سه فرقه در خصوص اصل مسئله مبدأ و معاد در مسائلی چون وجود خداوند و نیز حتمیت رستاخیز و معاد انسان است؛ اما اختلاف نظرهای قابل توجهی میان این فرق در خصوص مسائل خداشناسی نظیر صفات الهی و افعال الهی و نیز مسائل معاد، نظیر جسمانی و یا روحانی بودن معاد و تناسخ و ... وجود دارد. در تحقیق این عقاید مختلف، احراز شده است که برترین و دقیق‌ترین دیدگاه در باب مبدأ هستی و معاد، متعلق به مذهب امامیه است. بدان رو که با آیات و روایات سازگارتر می‌باشد.

از دیدگاه حکمت متعالیه، خداوند منشأ فیض دائم و قدیم است. واکاوی مقصود از این فیض و نسبت آن با خلقِ سایر موجودات، مسأله اصلی این نوشتار در راستای وضوح مواضع فلاسفه در مبحث قدم و حدوث عالم است. مراد از این فیض، صادر نخستینی است که عنوان مخلوق بر آن صدق نمی‌کند؛ هرچند با توسع در مفهوم «مخلوق» می توان آن را نیز تحت اطلاق جای داد. این موارد و نیز این که بحث پیش رو، روشنگر این حقیقت است که ذهنیّت اندیشوران از مفاهیم کلیدی در مبحث حدوث یا قدمِ «مخلوق»، «عالَم» و «فیض» یکسان نیست و نیز طرح شواهدی بر تعدّد اصطلاح ها در متون، یافته هایی است که این مقاله با شیوه تحلیلی ـ اسنادی بدان ها پرداخته و با ابهام زدایی از مفاهیم واژه‌‌های «خلق»، «فیض» و «عالَم» زمینه ساز وضوح بیشتر مسأله پیچیده و چالش برانگیز حدوث و قدم عالم شده است.

مسئله اصلی این نوشتار، فهم مراد آیات دوازدهم تا شانزدهم سورة مبارکه «مؤمنون» به‌ویژه دلالت فراز «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ‏ خَلْقاً آخَرَ» برای دریافت چگونگی ارتباط نفس و بدن و تحقق بدن مثالی و تحقیق در انطباق نظریه صدرالمتألهين با دلالت آیه شریفه است. این پژوهش با شیوه اسنادی ـ ‌تحلیلی، اثبات کرده است که تعبیر «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ‏ خَلْقاً آخَرَ» ناظر به مرحله ترفیع وجود جسمانی و تحقق مجرد مثالیِ مستعد انتقال به عالم برزخ است و نفخ روح که در روایات ناظر به همین مرحله است بر ارتقای بدن مادی به بدن مثالی دلالت می‎نماید که خود از مراتب نفس و متحد با آن است. این حقیقت به‌خوبی با توجه به آیات مربوط به تعین جنسیت قابل استظهار است. یافته‎های پیش‎گفته با نظریه صدرالمتألهين مبنی بر تحقق نفس در سیر تکامل جوهری جسم و تجرد قوای مدرک جزئیات و نیز اتحاد قوه خیال با بدن مثالی و در نهایت جسمانیة‌الحدوث و روحانیة‌البقاء بودن نفس سازگار است.

با افول سیطرۀ کلیسا و تردید و انکارِ باورهای منبعث از الهیات کلیسایی و حتی وجود خداوند، به‌عنوان یگانه هستی‌بخش و ساماندهندۀ حیات انسانی؛ اندیشوران غربی بر آن شدند تا با استغنای از هدایت‌های فرابشری و بر اساس مبانی انسان‌محورانه، حقیقت و هویت انسانی را بازطراحی کنند. در این مسیر، باخودبیگانگیِ انسان، به‌ویژه از سوی فیلسوفان اگزیستانسیالیستی مورد توجه جدی قرار گرفت؛ اما ژرفای عمیق و پیچیدۀ حقیقت انسان، تکاپوی اندیشه‌های خودبنیان را از پیگیری اهداف شایسته و متعالی انسانی عاجز کرده، اهمیت و ضرورت پناهندگی به معارف وحیانی را بیش از پیش جلوه‌گر کرد. نوشتار پیش رو، با شیوۀ اسنادی ـ تحلیلی ضمن نمایاندن تلاش‌های ناتمام اندیشوران وجودگرا در رازگشایی باخودبیگانگی انسان، در صدد برآمده است تا با بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی، به پاسخ پرسش اساسی پیرامونِ خود حقیقی انسان و مظاهر با خود بیگانگی او رهنمون شود و برای مصونیت از آن، راهکارهای قرآنی ذکر، توسل، دعا و توبه را ترسیم کند.

«رجعت» یکی از عقاید حیات بخش مکتب امامیّه است که پس از ظهور حضرت مهدی (عج) آغاز می‌شود.این عقیده نورانی به منتظران ظهور آن حضرت آرامش بخشیده و به تلاش مضاعف برای زمینه سازی حکومت جهانی آن حضرت وا می‌دارد؛ زیرا با این عقیده هرگز از فیض درک محضر آن حضرت نا امید نمی‌شوند، به همین دلیل ائمه اطهار: این عقیده را یک بشارت الهی برای مسلمانان می‌دانسته اند.با این حال علمای اهل سنّت بدون ارائه مستندات، این عقیده را مخدوش دانسته و آن را مخالف ضرورت دین اسلام فرض کرده و معتقدان به این آموزه کلامی را کافر، فاسق، بدعت گزار، کذّاب و غالی معرفی نموده اند! به گونه ای که در میان عقاید اهل بیت :، بعد از اعتقاد به امامت، هیچ عقیده ای به اندازه «رجعت»، مورد غضب و نفرت آنان واقع نشده است.بنابراین در این تحقیق بر آنیم تا با بررسی تطبیقی ادلّه کلامی و قرآنی علمای متأخّر امامیّه و اهل سنّت، حقیقت آموزه رجعت در منابع اسلامی و نقض و ابرام های پیرامون آن از سوی علمای اهل سنّت و دفاع علمای شیعه و نحوه تثبیت رجعت بعد از ظهور امام زمان (عج) را مورد ارزیابی قرار دهیم. نتیجه این نوشتار بیان گر این است که به اتفاق مفسّرین فریقین، رجعت در میان امّت های گذشته به صورت مکرّر به وقوع پیوسته است؛ و با توجّه به برخی از آیات قرآن، این سنّت الهی در آخرالزمان نیز محقق می‌شود و نیز اگر چه به اتفاق متکلّمین فریقین، رجعت به دلیل وقوع در امم گذشته، امکان ذاتی دارد، امّا متکلّمین اهل سنّت امکان وقوعی رجعت در آینده را به دو روش مردود می‌دانند؛ اولاً از طریق وارد کردن اشکالات و شبهاتی به آن و ثانیاً غایتی برای وقوع آن در آخرالزمان نمی‌بینند.امّا متکلّمین امامیّه ابتدا به این شبهات پاسخ کافی داده اند و معتقدند این شبهات به عدم درک صحیح مخالفین از مفهوم رجعت بر می‌گردند؛ سپس با بهره گیری از تعالیم ائمه اطهار(ع)اهداف و غایاتی برای وقوع رجعت در آخر الزمان ذکر کرده اند.