آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

غَطَفان مجموعه‌ای از قبایل عدنانی- قَیسی تأثیرگذار در نجد شمالی بودند که قبایلی چون عَبْس، ذُبیان و به¬ویژه زیرمجموعه معروف آن به نام فَزارَة، مُرَّه و اَشجَع از آن منشعب شده بودند. گسترش و بقای حکومت اموی، تا حد زیادی به توان قبایل عرب متکی بود. این مقاله درصدد است دریابد مناسبات قبایل غطفانی با حاکمان اموی چگونه پیش رفت و در پایان آنان را در چه موقعیتی قرار داد. در این مقاله پس از گردآوری و بازشناسی شخصیت‌ها، خانواده‌ها و قبایل غطفانی، تعامل متقابل آنان با حکومت اموی مورد بررسی قرار گرفته و آشکار شده‌است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که قبایل غطفانی به‌ویژه عَبْس و فَزارَه تکیه‌گاه بسیار مهمی برای امویان بودند و امویان علاوه بر پیوند خویشاوندی با آنان، در عرصه دیوانی و لشکری، مناصب حساسی در مناطق مرزی و شورش‌خیز را به غطفانیان سپردند و باتکیه‌بر آنان توانستند بر شورش‌های داخلی و بحران‌های خارجی فائق آیند.

نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم از مقتل‌هایی است که بیش از دیگر مقتل‌های نگاشته شده در دوره معاصر با اقبال و توجه جامعه شیعی روبه­رو شده­است. شیخ عباس قمی (د 1319ش) در نگارش این کتاب از روش محدثان بهره برده و کوشیده اثر خود را با تکیه بر منابعی که معتبر شمرده به رشته تحریر درآورد. نفس المهموم گام درخور توجهی در جهت پالایش مقتل، از افزوده‌های دوره قاجاری برداشته، اما به نظر می‌رسد این فرایند به تولید روایتی واحد و منسجم از رویداد عاشورا منتهی نشده‌است. مهم‌ترین کاستی‌های نَفَسُ المَهْموم این‌هاست: اتکا و ارجاع بیش از حد به برخی از مورخان و محدثان بدون نقادی روایت­های ایشان، عدم شناسایی منبع نخست گزارش‌ها، فقدان فرایند راستی‌آزمایی گزارش‌ها، بی‌توجهی به تعارض میان گزارش‌ها، بهره نبردن از علوم دیگر از جمله تاریخ برای ترجیح گزارش‌های متفاوت و نبود انسجام در نتیجه‌گیری و انتخاب گزارش مرجح. در نتیجه خواننده به‌رغم فاصله‌گرفتن از تحریفات دوره‌های متأخر، خود را در میان گزارش­های متعدد و متعارض، رها شده و سرگردان می‌یابد و رأی مشخصی از سوی محدث قمی دریافت نمی‌کند.

در ابتدای دوران اسلامی، یثرب از سکونتگاه‌های عمده منطقه حجاز بود. به‌علت مهاجرت پیامبر(ص) به آنجا و شکل‌گیری حکومت پیامبر در آن سرزمین و همچنین نزول بخش درخور توجهی از پیام‌های الهی در یثرب، این سکونتگاه اهمیت چشمگیری داشت. این مقاله بر آن است دریابد مستشرقان تا چه اندازه موفق شده‌اند به واقعیت تاریخی یثرب/مدینه نزدیک شوند و همچنین تصورشان از محدوده یثرب/مدینه چگونه است. برای پاسخ به این مسئله ابتدا آرای خاورشناسان درباره یثرب/مدینه مرور می‌شود؛ سپس نتایج مطالعه‌های خاورشناسی با آخرین دستاوردهای پژوهشگران مسلمان، در حوزه تاریخ محلی مدینه، مقایسه خواهد شد تا میزان مطابقت آنها با یکدیگر مشخص شود. از سوی دیگر، به‌علت محاصره‌بودن سکونتگاه مدینه در میان دشت‌گدازه‌های یثرب، برای تعیین مساحت این سکونتگاه از سامانه GIS استفاده خواهد شد. نتایج نشان می‌دهند باوجود پژوهش‌های متعدد مدینه‌شناختی، خاورشناسان بر سر محدوده آن به توافق نرسیده‌‏اند. خاورشناسان الگوی «دولت‌شهر مدینه» ولهاوزن (J.Wellhausen) را دنبال نکردند. الگوی «شهرک مدینه» که فرانتس بوهل (F.Buhl) در آغاز سده بیست میلادی/چهاردهم هجری و نیز هَری مانت (H.Munt) در پایان آن مطرح کرد توجیه کافی نداشت. وات (W.Watt) بین تعبیر «واحه» و «شهرک» در تردید ماند و لِکِر (M.Lecker) الگوی «شهرک‏های خوشه‌ای» را دنبال کرد. درنهایت، شولر (M.Scholler) بدون اینکه برای سکونتگاه یثرب الگویی ارائه کند یا نامی بر آن نهد، برای نخستین‌بار مساحت یثرب/مدینه را معادل «چندین مایل مربع» دانست که چندان صائب نبود. نقشه‌های بازسازی‌شده خاورشناسان نیز به طور معمول گویای الگوی «شهرک» بودند و مساحت اندک مدینه را به 25 هکتار تقلیل می‌دادند؛ در حالی که مطالعه‌های انجام شده روی سکونتگاه‏های طوایف اوس و خزرج نشان می‌داد مساحت این منطقه بالغ بر چهار هزار هکتار بوده است.

به رویدادها و تحولات منطقه نَجْد، در شبه جزیره عربستان، در مطالعات تاریخ صدر اسلام و سیره نبوی، کمتر پرداخته شده‌است. تمرکز روایت سیره بر نزاع‌های میان پیامبر و قریش از سویی و پیامبر و قبایل یهود از سویی دیگر است. این در حالی است که نجد در شرق حجاز، یکی از مناطق بسیار بااهمیت از منظر سیاسی و اجتماعی است و تعداد درخور توجهی از غزوات و سرایای پیامبر هم در مواجهه با ساکنان نجد روی داده و گسترش اقدامات تبلیغی بدان سو نیز در برنامه پیامبر قرار داشته‌است. نجد منطقه نسبتا بزرگی حدفاصل حجاز در غرب و صحراهای نَفود و دَهناء در مرکز شبه‌جزیره است و قبایل متعدد و بزرگی را در خود جای داده‌است که قبایل غطفانی‌تبار، یکی از آن مجموعهها هستند و به لحاظ جغرافیایی بیشترین تماس را با حوزه قلمرو حکومت پیامبر در مدینه داشتند. این مقاله در پی آن است که نشان دهد واکنش قبایل نجد نسبت به دعوت و گسترش فعالیت پیامبر در نجد چگونه بوده و اقدامات پیامبر در این منطقه به چه نتایجی رسیده‌است. نتایج نشان می‌دهند که قبایل غطفانی عمدتا تا پایان دوره نبوی، در برابر گسترش دعوت پیامبر در نجد سرسختی نشان دادند و علاوه بر ایجاد تهدیدهای فراوان امنیتی نسبت به مدینه، با قریش و قبایل یهودی هم همکاری فعالی داشتند.

رفاعه طهطاوى به عنوان طلبه الازهر در سال 1826م هیئت دانشجویان اعزامی از قاهره به پاریس را همراهی کرد و چند سالی آنجا اقامت داشت. طهطاوی پس از بازگشت، برای بهبود وضعیت طبقه کشاورز و اصلاح نظام آموزشی در مصر، دهه­ها کوشش کرد و اندکی پس از مهاجرت سید جمال‎الدین اسدآبادی به مصر از دنیا رفت. آثاری که در زمینه اندیشه‌های سیاسی به زبان فارسی نوشته شده، طهطاوی را نواندیش و از پیشگامان اندیشه نو سیاسی برشمرده‌اند، چنین تصویری را در آثاری به زبان‌های دیگر نیز می‌توان مشاهده کرد. نگارنده برای تحلیل این امر به دو عامل می‌تواند اشاره کند. نخست دسترسی نداشتن نخستین پژوهشگران به تمامی آثار طهطاوی و اکتفا کردن به سفرنامه مشهوری که طهطاوی در جوانی نوشته بود و دوّم پذیرش نتایج پژوهشگران نخستین از سوی محققان بعدی. این در حالی است که آثاری را که طهطاوی در سالهای پایانی حیات خود نوشته، از این تصویر فاصله قابل توجهی دارد.

پس از بررسى مفاهیم و مبانى اندیشه سیاسى در آیات مکى قرآن در قسمت اول، در قسمت دوم به بررسى تجارب پیامبران از نوح تا موسى علیهم‏السلام در چارچوب این اندیشه و به عنوان نمونه‏هاى عملى آن پرداخته شده است. در این مطالعه ضمن شناخت کنش سیاسى متقابل مردم و پیامبر، روشن مى‏گردد که پیامبرانى چون نوح، هود، صالح، شعیب و لوطشیوه متفاوتى با شیوه موسى در اقامه دین داشته‏اند. از زمان موسى سیاست استخلاف (جانشینى) جایگزین سیاست استئصال (حذف و نابودى) گردید و موسى در درگیرى سیاسى خود در صدد تأمین عناصر حاکمیت، برآمد هر چند تمامى پیامبران در اقامه دین الهى با حاکمان به درگیرى سیاسى مى‏پرداختند.

اماميه در مباحث كلامي خود، بر 5 آيه اولي الامر، تطهير، ولايت، مودت و مباهله تاكيد دارند. بررسي تطبيقي تفاسير اماميه و زيديه از آغاز تا پايان عصر آل بويه در نيمه سده پنجم، از اين آيات و شناخت شباهت ها و تفاوت هاي تفسيري آنها، مساله اصلي اين مقاله است و دامنه آن به تفاسير ابوالجارود، مقاتل بن سليمان، قمي، حبری، فرات كوفي و شيخ طوسي محدود شده که در سه دوره اولیه (تا سال 150هجری)، میانی(تا پایان غیبت صغری در 329هجری) و پایانی(دوره آل بویه) طبقه بندی خواهد شد. در ابتدا مشخص شد كه تفسير مقاتل كمترين شباهت را به تفاسير شناخته شده زيدي و اثني عشري دارد و از اين رو در نتايج به دست آمده در نظر گرفته نخواهد شد. در ميان تفاسير باقي مانده بررسي هاي صورت گرفته نشان مي دهد كه از نظر روش و محتوا (تفسير حديثي) شباهت هاي فراواني ميان تفاسير اثني عشري و زيدي وجود دارد. عموم اين تفاسير، را مي توان روايي شمرد كه همگي در پي اثبات نزول اين آيات درباره 5 تن هستند هرچند تاكيد بر نقل روايات در ميان تفاسير زيدي، برجسته تر به نظر مي رسد. شيخ طوسي تنها مفسري بود كه علاوه بر نقل حديث، به دلالت هاي کلامی هم پرداخته بود. استنتاجهای کلامی شیخ طوسی نشان می دهد که مفسران پیشین، بیش از هر امری متوجه تعیین شخص جانشین پیامبر بودند ولی در دوره آل بویه، تفسیر این آیات به سمت اثبات ویژگی های امام جمله عصمت آنها حرکت کرده است.

مقایسهگزارش های تاریخیتفسیر و تاریخو بررسی تأثيري که گزارش هاي تاريخي تفسير،در تکميل سيره نبوي دارد،مساله اصلي اين پايان نامه است.براي اينکار بررسي اين تاثير در آثار يکي از پيشگامان دو علم تاريخ و تفسير که درهردو رشته صاحب نظر و اثر است،يعني محمد بن جرير طبري ، مورد توجه قرار گرفت. دراين راستاپس ازآشنايي با حيات علمي طبري ، با بررسي کتاب تفسير طبري به نام« جامع البيان في تفسير آي القرآن » وکتاب تاريخ او به نام« تاريخ الامم و الملوک»،حوادثي ازمقطع عصر مکي سيره نبوي که در دو کتاب گزارش شده بود،استخراج و مقايسه شد و در نهايت گزارش هاي تاريخيي که تنها درتفسير طبري در مورد اين مقطع آمده نيز، معرفي گشت.حاصل اينکار علاوه بر نشان دادن حجم مطالبي که تفسير بر گزارش هاي تاريخ در آثارطبري، افزوده ، گزارش نهايي او را نيز از حوادث مهم اين مقطع به روشني آشکار مي کند که آن نيز به بوته نقد تاريخي در آمده است .اين تلاش ما را به اين نتيجه رساندکه اگر چه حوادثي مانند : «برخورد وليد بن مغيره با قرآن» و «عکس العمل ابوجهل به نماز پيامبر» و «آزمودن پيامبر (ص) به کمک يهود» و« اتمام حجت مشرکان مکه »و «تلاش قريش براي فتنه گري در وحي » را تنها در تفسير طبري و نه در تاريخ او مي توان يافت ، اما گزارش هاي تفسيري اختلاف عميقي با گزارش هاي تاريخ ، در حوادث مشترکي که در هرد و کتاب آمده ، ندارد. هرچند که غالبا در گزارش هاي تفسير ، به جزئيات بيشتري پرداخته شده واختلاف روايت هاي موجود در مورد آن حادثه به تفصيل بيان گشته است.بعثت، فترت وحي ، وفات ابوطالب ، مذاکره قريش با ابوطالب، داستان غرانيق،دعوت خويشان،پيشنهاد پرستش متقابل ،برخورد با ابولهب ، فرمان دعوت عمومي،اسراء، ملاقات با جنيان،هجرت به مدينه حوادث تاريخي اين مقطع است که درتفسير و تاريخ طبري به آن پرداخته شده است.

از حضرت امام جعفر صادق(ع) ششمین جانشین پیامبر اعظم اسلام(ص) (شهادت148هجری) میراث روائی کلانی برای شیعیان دوازده امامی و سایر مسلمانان باقی مانده است.بخشی از این میراث، مناظره‌های حضرت با مذاهب و مکاتب دیگر می‌باشد که در متون روائی شیعه به ثبت رسیده است. در این تحقیق تلاش شده مناظرات مورد نظر را استقراء کرده و ضمن مقایسه متون منتشر شده با یکدیگر، اعتبار سندی آنها نیز مورد بررسی قرار گیرد و سیر ثبت این مناظرات در متون روائی شیعه، پیگیری شود. علاوه بر این میزان استفاده علمای شیعه از این مناظرات در استدلال‌های علمی خود در حد امکان بررسی شده است.متون مناظرات در سه مقطع تاریخی به ثبت رسیده‌اند (قرن سوم و چهارم* قرن پنجم و ششم؛ قرن دهم و یازدهم) منابع مناظرات در دوره نخست عمدتاً منابعی هستند که توسط کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، تالیف شده‌اند. در دوره دوم منابعی هستند که شیخ طوسی یا طبرسی ت،لیف کرده‌اند. منابع مناظرات در قرن دهم و یازدهم و پس از آن منابع مجلسی، شیخ حر عاملی و... هستند.در مورد هر مناظره ابتدا به قدیمترین منبع (منبع دوره اول) مراجعه گردید و ضمن بررسی متون روائی این دوره کاملترین روایات به عنوان معیار قرار می‌گرفت.بررسی سندی روایات مناظره می‌تواند مسیر نقل آن را تا دوره تدوین احادیث قرن سوم و چهارم معلوم کند. همچنین مشخص می‌گردد که روایت مرود نظر از چند طریق نقل شده است و چگونه به منابع مت،خر رسیده و کتاب های مت،خر (طبرسی، بحار و...) از چه منابعی روایات خود را اخذ کرده‌اند. طبرسی در کتاب الاحتجاج عمده این مناظرات را جمع کرده است. سلسله سند آنها را هنگام تدوین خذف کرده اما منابع دوره نخستین سلسله سندها را آورده‌اند که ما بر اساس دیدگاه‌های آیت الله خوئی به ارزیابی آنها پرداخته‌ایم.مناظرات امام صادق(ع) در منابع علمی شیعه اعم از کلامی، فقهی، تاریخی و.. جستجو کرده تا کاربرد و استفاده علماء از این مناظرات را پیگیر کنیم و میزان توجه ایشان را دریابیم

تعارض گزارش‌های آماری در بررسی‎های تاریخی، یکی از مسائل دانش تاریخ و به ویژه تاریخ‎نگاری است. این مسئله زمانی اهمیت خواهد یافت که گزارش‌های آماری فراوانی از یک رویداد در دسترس باشد. درباره حادثه کربلا، گزارش‌های آماری فراوانی در منابع یافت می‌شود. یکی از این گزارش‌ها، شمار زخم‎های امام حسین7 است. براساس استقرای نویسنده، حدود چهارده گزارش آماری در این زمینه ثبت شده است که سازگاری آنها با یکدیگر دشوار است. نویسنده در این مقاله سعی می‎کند با استفاده از روش تاریخ‎گذاری گزارش و تفکیک گزارش‎های زخم از گزارش‎های پارگی لباس، تعیین لباس امام7 در صحنه نبرد، بررسی تطبیقی روایت‎های شیخ مفید، ابن اعثم و خوارزمی از لحظات پایانی زندگانی امام حسین7 و بازسازی صحنه نبرد با تکیه بر روایت شیخ مفید، به گزارش آماری صحیح نزدیک شود