جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن کریم از راههای متعددی برای هدایت بشر استفاده شده که داستانهای قرآنی یکی از آن روشهاست. می‌توان گفت حجم قصص در قرآن بیش از1500 آیه یعنی تقریباً یک ‌چهارم کل آیات قرآن است که با مباحث اعتقادی قرآن به خصوص بحث آخرت (که حدوداً 1500 آیه‌ مربوط به معاد وجود دارد) برابری می‌کند. این مطلب بیانگر اهمیت موضوع قصص در قرآن کریم است.در میان قصص قرآن، داستانهای انبیاء از جلوه‌ای ویژه برخوردار است. هدف غایی قرآن از بیان سرگذشت انبیاء معرفی یک الگو و روش مناسب برای زندگانی تمام انسانها و طالبان رستگاری است تا با کمک این مشعل‌های هدایت، راه را از چاه بازشناسند. لذا هدف داستانهای انبیاء نه یک امر تفننی و سرگرم‌کننده و نه یک گزارش تاریخی محض است بلکه عبرت از پیشینیان است که قرآن در آیه 111 سوره یوسف آنرا بیان نموده است:(لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَهٌ لِّأُوْلِی الْأَلْبَابِ). سوره یوسف، أحسن القصص است که از دیرینه ایام همواره مورد توجه محققان قرار گرفته است. روایاتی که در اهم منابع شیعی و اهل تسنن پیرامون تفسیر این سوره آمده است، برخی از آنها آمیخته با اسرائیلیات است که سیمای عصمت این پیامبر الهی را خدشه‌دار کرده است و بویژه با مبانی اعتقادی امامیه در تعارض است. آبشخور بیشتر روایات تفسیر طبری و الدر المنثور سیوطی، در این قبیل مباحث برگرفته از تورات است. آنچه در روایات شیعی نیز آمده است برخی توأم با تذکار این قبیل روایات است و برخی دیگر نیز بدون هیچ‌گونه توضیحی تکرار روایات اهل تسنن است. در این پایان‌نامه به خصوص در شرح حال یوسف صدیق، روایات منافی عصمت وی به بوته نقد درآمده تا هم نادرستی این اقوال بی‌پایه ثابت گردد و هم عصمت ایشان تثبیت شود و هم سیمای واقعی آن حضرت بر اساس مبانی و نصوص قرآنی و روایات صحیح و نه تورات محرف ترسیم شود.

پایان نامه پیش رو با عنوان بررسی تطبیقی اسباب نزول در تفسیر طبری وابوالفتوح رازی از مطلوبترین نوع پژوهش بلحاظ مقایسه وتطبیق درحیطه موضوع پژوهی می باشد که تلاش اکثر قرآن پژوهان حال حاضر معطوف به مقارنه، تطبیق ومقایسه بین آثار تألیفی قدما درحوزه اسلامی و قرآن است.این تحقیق درچهار بخش تنظیم شده است: نخست به کلیات تحقیق واشاره ای مختصر به بحث اسباب نزول پرداخته شده وسپس بخش دوم با عنوان آشنایی با طبری وابوالفتوح رازی وجایگاه تفسیری آنان که سعی شده به اختصار در مورد این دو شخصیت تفسیری که یکی مذهب سنی ودیگری شیعه را برگزیده، مطالبی ارائه شود.برای رسیدن به هدف اصلی این نوشتار در سه بخش بعدی تنظیم شده که بخش سوم با تطبیق روایات سبب نزول دردو تفسیر به سه فصل جایگاه واهمیت اسباب نزول از نگاه این دو مفسر،منابع روایی جامع البیان وروض الجنان در ارائه روایات، سبک پرداختن دو مفسردرنقل اسباب نزول آیات قرآن کریم با ذکر مصادیق آن، اشتراک وافتراق طبری وابوالفتوح رازی بدست آمد.در این بخش تمایز روش طبری دراهتمام به طرق روایی یا سلسله سند به نقل از صحابه وتابعین بخصوص عبدالله بن عباس ونیز روایات سبب نزول متعدد آیات نسبت به ابوالفتوح مشهود است.تفاوت درروش تفسیری وگرایش مذهبی دو مفسر موجب شد که بخش چهارم به روش تحلیل ونقد روایات سبب نزول در دو اثر تفسیری اختصاص یابد براین اساس تلاش شده با بیان نمونه هایی سبک بررسی روایات از منظر عموم وخصوص سبب نزول، سیاق وظاهر آیه،مبانی عقیدتی ومذهبی ونیز سند روایات در دو تفسیر بدست آید.نتیجه ای که از مباحث گذشته گرفته شد، افتراق اصلی دو مفسر در گرایش به مذهب شیعه وسنی وتحت الشعاع قرار دادن آثار خود بر موضوع مذهب، نگارنده را برآن داشت تا در بخش پایانی با عنوان جایگاه سبب نزول وارده در شأن اهل بیت ، آیاتی را مورد بررسی قرار دهد که به جایگاه وفضایل امام اول شیعیان وفرزندان مطهرش در قرآن اشاره دارد، لذا ابن جریر بنا به پایبندی به مذهب خود توجه کمتری به آیات شریفه مثل آیه 55 سوره مائده داشته و در مقابل شیخ ابوالفتوح رازی مفسر مشهور شیعه در قرن ششم هم به آیات کلیدی مثل آیه تطهیر و ولایت وغیره اشاره دارد وهم از جایگاه حقه ولایت امامان مذهب خویش دفاع می کند.

مقایسهگزارش های تاریخیتفسیر و تاریخو بررسی تأثيري که گزارش هاي تاريخي تفسير،در تکميل سيره نبوي دارد،مساله اصلي اين پايان نامه است.براي اينکار بررسي اين تاثير در آثار يکي از پيشگامان دو علم تاريخ و تفسير که درهردو رشته صاحب نظر و اثر است،يعني محمد بن جرير طبري ، مورد توجه قرار گرفت. دراين راستاپس ازآشنايي با حيات علمي طبري ، با بررسي کتاب تفسير طبري به نام« جامع البيان في تفسير آي القرآن » وکتاب تاريخ او به نام« تاريخ الامم و الملوک»،حوادثي ازمقطع عصر مکي سيره نبوي که در دو کتاب گزارش شده بود،استخراج و مقايسه شد و در نهايت گزارش هاي تاريخيي که تنها درتفسير طبري در مورد اين مقطع آمده نيز، معرفي گشت.حاصل اينکار علاوه بر نشان دادن حجم مطالبي که تفسير بر گزارش هاي تاريخ در آثارطبري، افزوده ، گزارش نهايي او را نيز از حوادث مهم اين مقطع به روشني آشکار مي کند که آن نيز به بوته نقد تاريخي در آمده است .اين تلاش ما را به اين نتيجه رساندکه اگر چه حوادثي مانند : «برخورد وليد بن مغيره با قرآن» و «عکس العمل ابوجهل به نماز پيامبر» و «آزمودن پيامبر (ص) به کمک يهود» و« اتمام حجت مشرکان مکه »و «تلاش قريش براي فتنه گري در وحي » را تنها در تفسير طبري و نه در تاريخ او مي توان يافت ، اما گزارش هاي تفسيري اختلاف عميقي با گزارش هاي تاريخ ، در حوادث مشترکي که در هرد و کتاب آمده ، ندارد. هرچند که غالبا در گزارش هاي تفسير ، به جزئيات بيشتري پرداخته شده واختلاف روايت هاي موجود در مورد آن حادثه به تفصيل بيان گشته است.بعثت، فترت وحي ، وفات ابوطالب ، مذاکره قريش با ابوطالب، داستان غرانيق،دعوت خويشان،پيشنهاد پرستش متقابل ،برخورد با ابولهب ، فرمان دعوت عمومي،اسراء، ملاقات با جنيان،هجرت به مدينه حوادث تاريخي اين مقطع است که درتفسير و تاريخ طبري به آن پرداخته شده است.

این پژوهش درصدد آن است تا با بررسی روایات اسباب نزول در تفسیر مجمع البیان شیخ طبرسی،اسباب نزول واحدی و لباب النقول سیوطی به تبیین دیگاه آنان در این موضوع بپردازد. ابتدا به بررسی جایگاه سبب نزول در تفسیر اشاره شده است و در ادامه دیدگاه این سه نفر مورد بررسی قرار گرفته است.روش غالب میان آنان در بیان سبب نزول روش توصیفی و گزارشی است و در این میان طبرسی ملاکهایی چون : اعتبار عموم نص ، سازگاری با ظاهر و سیاق آیه ، معیار تاریخ،مذهب و التزام به دیدگاه شیعی خود را مورد توجه قرار داده است و سیوطی در ترجیح سبب نزول معیارهایی چون : مکی و مدنی بون آیات و سند روایات ، توجه به نظر ابن حجر را به کار برده است.