آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله با تکیه بر آراء بیل و رستال به بررسی نظریۀ کثرت‌گرایی در منطق خواهیم پرداخت. در ابتدا نظریات انحصارگراییِ منطقی، نسبی‌گرایی منطقی، انواع مختلف کثرت‌گراییِ منطقی و همچنین تفاوتِ کثرت‌گرایی بیل و رستال را نسبت به دیگر نظریاتِ کثرت‌گرایانۀ منطقی تشریح خواهیم کرد. توضیح خواهیم داد که بیل و رستال معتقد به نوعی کثرت‌گرایی منطقی معناگرایانه هستند که بر اساس آن می‌توان تفاسیرِ متفاوت و قابل قبولی از واژۀ «مورد» در تعریف تارسکی از اعتبار ارائه داد. از طرف دیگر بیل و رستال، معتقد به هنجارمندی منطق نیز هستند. بر اساسِ این نظر، اعتبارِ منطقی، واجد پیامدِ هنجارین برای ارزیابیِ استدلالات در زبان عادی است. مدعای مقاله پیش رو آن است که موضعِ اخیرِ بیل و رستال ناقضِ کثرت‌گرایی آن‌ها است، به این نحو که کثرت‌گرایی آن‌ها را مبدل به انحصارگراییِ منطقی می‌کند. بحث و بررسی در بابِ نسخه‌هایِ متفاوت از ایدۀ هنجارمندیِ منطق، مطلبی است که کمتر در حوزۀ مباحث مربوط به کثرت‌گراییِ منطقی به آن توجه شده است. در این مقاله، با تکیه بر آموزه‌هایی که در بابِ این نسخه‌ها از هنجارمندیِ منطق ارائه خواهیم کرد، به نقد و بررسیِ کثرت‌گراییِ منطقیِ بیل و رستال خواهیم پرداخت.

نظریه شناخت سنت گرایان، به لحاظ فلسفی، ریشه در شناخت شناسی و هستی شناسی افلاطون دارد. بر این مبنا، و هماهنگ با عوالم معقول و محسوس، عقل انسان در دو سطح یا مرتبه، کار شناخت را انجام می-دهد. عقل کلی در بالاترین مرتبه شناختی قرار دارد و قادر به ادراک حقایق کلی است. در مرتبه پایین‌تر، عقل جزوی است که خود یکی از وجوه جزئی عقل کلی به شمار می رود. متناظر با این دو نوع عقل، دو گونه شناخت وجود دارد، یکی شناخت مابعدالطبیعی و دیگری شناخت استدلالی. عقل کلی، حقایق مابعدالطبیعی را به نحو شهودی و بی واسطه و به یکباره درک می کند اما ادراک عقل جزوی، تدریجی و باواسطه و به کمک فرایند استدلال صورت می گیرد. شناخت حاصل از عقل کلی، حقیقی و کامل است و شناخت حاصل از عقل جزوی، محدود و ناقص است. عقل جزوی با مفاهیم سروکار دارد اما در عقل کلی، فاعل شناسایی و موضوع شناسایی با یکدیگر اتحاد دارند. شناختهای حسی و ادرکات عقل جزوی، به شرط آمادگی فاعل شناسایی، می‌توانند علت مُعدّه بیداری عقل کلی و به یادآوردن حقایق کلی باشند.

برخی از فلاسفه، انسان را موجودی صرفاً مادی و جسمانی می‌دانند و نفس و ذهن نیز از دیدگاه ایشان ماهیتی مادی دارد. در مقابل، دسته‌ای دیگر، به جوهری غیرمادی که در تعامل با بدن است باور دارند. تبیین چگونگی ارتباط نفس و بدن از بحث‌هایی است که پس از پذیرش دوگانگی آن دو مطرح می‌شود. یکی از انواع ارتباط بین نفس و بدن، پذیرش علیت بین آن دو و تاثیر و تاثر بین آنهاست. این جستار که به هدف مقایسه دیدگاه‌ها و ادله فلسفی صدرالمتألهین فیلسوف حکمت متعالیه و جان فاستر، فیلسوف ذهن معاصر بریتانیایی، سامان یافته است، می‌کوشد تا به بررسی، مقایسه و نقد براهین این دو فیلسوف در مباحث ماهیت و حقیقت نفس، اثبات تجرد نفس و رابطه نفس و بدن بپردازد. از مهمترین مبانی ملاصدرا در مباحث نفس‌شناختی، حدوث جسمانی نفس و حرکت جوهری است. فاستر نیز معتقد از هر یک از قلمرو ذهنی و فیزیکی وجود دارند و هر دو بنیادین هستند. همچنین این دو قلمرو وجودا از یک دیگر متمایزند. ملاصدرا نفس را امری مجرد می‌داند که اگر چه در بدو حدوثش جسمانی است؛ اما در پرتو حرکت اشتدادی جوهری به تکامل دست یافته و جنبه تجردی‌اش بیشتر و بیشتر شده تا در نهایت به صورت یک امر مجرد باقی خواهد ماند. هویت نفس در مسیر این تطورات ثابت می‌ماند. جان فاستر نیز اگرچه از تعبیر قلمرو ذهنی در مقابل قلمرو فیزیکی استفاده می‌کند؛ اما حکم به تجرد قلمرو ذهنی کرده و استمرار هویت انسانی را به بحث و بررسی می‌گذارد. ملاصدرا و فاستر هر دو با تکیه بر دلایلی، به اثبات تجرد نفس پرداخته‌اند. براهین فاستر عموماً در ضمن نقد دیدگاه‌های فیزیکالیستی معاصر مطرح شده که برای حیطه ذهنی، تجردی قایل نیستند و حتی برخی ذهن را این-همان با بدن مادی می‌دانند. فاستر برای اثبات تجرد نفس، عموماً از براهین درون‌نگرانه بهره می‌برد و ملاصدرا بیشتر از مقایسه نفس با بدن مادی کمک می‌گیرد. بررسی و تحلیل روش‌شناختی رابطه نفس و بدن از نگاه ملاصدرا و فاستر از جمله اهداف دیگر رساله است. با توجه به اینکه نفس، امری مجرد دانسته شده که با بدن مادی تعامل دارد، یک فیلسوف باید بتواند نحوه این تعامل را توضیح دهد و از پس اشکالات مهمی که در این راستا مطرح شده بر آید. سه اشکال اساسی به چگونگی این تعامل وارد شده است: لزوم تماس مکانی، اختصاص علّی و کامل بودن فیزیک. کسی که نفس را مجرد از ماده و اوصاف آن می‌داند، باید بتواند نحوه ارتباط آن با امر مادی را توضیح دهد؛ چرا که مثلا تماس مکانی، فقط در عالم ماده رخ می‌دهد و نمی‌توان برای امر مجرد، مکان خاصی در نظر گرفت یا آن را به بدن خاصی محدود کرد. فاستر این سه اشکال مهم را به نحو مستقل مطرح ساخته و کوشیده است با توجه به مبانی خود و با انتقادات علمی که دارد، گره این معما را باز کند. تامل در مبانی نفس‌شناختی ملاصدرا نشان می‌دهد که هر سه این مسائل که ظاهرا از مباحث جدید قلمداد شده‌اند؛ محل دقت فلسفی ملاصدرا نیز بوده‌اند. او اگر چه از این اصطلاحات بهره نبرده ولی برای هر سه مشکل، راه‌حل-های مناسبی دارد. برخی راه‌حل‌ها مستقیما محل بحث ملاصدرا بوده‌اند و برخی را باید از مبانی فلسفی و انسان‌شناختی او استخراج کرد و از لوازم آن مبانی بهره جست.

برخی از فلاسفه، انسان را موجودی صرفاً مادی و جسمانی می­دانند و نفس و ذهن نیز از دیدگاه ایشان ماهیتی مادی دارد. در مقابل، دسته­ای دیگر، به جوهری غیرمادی که در تعامل با بدن است باور دارند. ملاصدرا فیلسوف حکمت متعالیه و جان فاستر فیلسوف ذهن معاصر بریتانیایی در دسته اخیر قرار دارند و با تکیه بر دلایلی، به اثبات تجرد نفس پرداخته­اند. در این مقاله به آن دسته از استدلال­های تجرد نفس می­پردازیم که جنبه درون­نگرانه دارند؛ یعنی برهان­هایی که در آنها بر توجه مستقیم انسان به نفس خود یا بر خودآگاهی درونی و غیرمادی او تاکید می­شود. روش این دو فیلسوف در ارائه براهین، متفاوت است؛ بدین معنا که فاستر مستقیماً به آگاهی درونی انسان از حالات ذهنی­اش تمرکز کرده و ملاصدرا، استدلال­ها را بر مقایسه ویژگی­های نفس با بدن استوار نموده است. براهین درون­نگرانه از این جهت کارآمد هستند که می­توانند در عین سادگی، بدون نیاز به مقدمات پیچیده، هر انسانی را به درون خویش ارجاع دهند؛ البته ملاصدرا و فاستر، به اشکالات وارد بر درون­نگری توجهی نکرده­اند. پیش از اقامه این سنخ براهین باید خطاناپذیری دسترسی به حالات ذهنی و صحت شهودهای اولیه اثبات شود. همچنین باید به دستآوردهای تجربی نافی صحت درون­نگری، پاسخ داد.

مساله اراده آزاد از حدود 2000 سال پیش به عنوان یک عامل تعیین کننده برای داشتن نوعی کنترل بر اعمال خویش وجود داشته است. به نظر می رسد برای اینکه دریابیم که این نوع کنترل که اراده آزاد شامل آن است چیست می بایست درباره مسایلی همچون علیت، قوانین طبیعت، زمان، ماده و ماهیت انگیزه و نیز شخص انسان را به دقت بیندیشیم.(Stanford encyclopedia, free will, O'connor, 2018, 1) در باب این موضوع از دیرزمان فیلسوفان زیادی اندیشه نموده و نظریات ارزشمند خود را ارایه کرده اند. این موضوع در دوره مدرن در علومی همچون ژنتیک، روانشناسی، علوم زیست شناسی و اعصاب، و بسیاری از رشته های دیگر مورد تحقیق قرار گرفته است. یکی از این محققین، عصب شناس آمریکایی بنجامین لیبت می باشد که آزمایش معروف او موضوع بحث های بسیاری بوده است. آزمایش او نشان داد که در حدود 550 میلی ثانیه قبل از انجام عمل، تغییرات الکتریکی خاصی در مغز صورت گرفته و شخص 200 میلی ثانیه قبل از انجام عمل نسبت به آن آگاهی پیدا می کند. این آگاهی که 200 میلی ثانیه قبل از عمل صورت می گیرد می تواند در انجام شدن یا نشدن آن عمل توسط فاعل مداخله کرده و نتیجه را تغییر دهد. به این ترتیب طبق نتایج لیبت و همکاران )1983(، ذهن ما به صورت ناخودآگاه عمل را برنامه ریزی نموده و اما اجازه انجام یا عدم انجام عمل را هم واگذار می کند.(Libet, 1999:4) برخی محققان و اندیشمندان همچون رابرت کین از بعضی از دیدگاه های لیبت حمایت نموده و برخی همچون آلفرد مل اراده آزاد مورد جستجوی لیبت را ناصحیح و نتایج تحقیق او را نامربوط دانسته اند. درحقیقت کار لیبت ترتیب و اجرای آزمایشی عصب شناسی و ارائه نتایج آن بوده و البته نتایج ارزشمندی را در پی داشته است. در این تحقیق نویسنده سعی دارد پس از درک طرح آزمایش لیبت و تفاسیر او و چگونگی دست‌یابی او به نتایج مربوطه, به دقت به مطالعه ی تفاسیر و تعابیر فیلسوفانی که مخالف و موافق تعابیر او در رابطه با این آزمایش و اراده آزاد نظر داده اند بپردازد. در این میان عمدتا نظر بر این است که تحلیل دو فیلسوف مورد بررسی قرار گرفته و مقایسه شوند. آلفرد مل با بیان نکات روانشناختی پایه ای و تعاریف دقیقی از عمل و قصد، تعبیر لیبت را رد نموده و آزمایش لیبت و نتایج حاصل از آن را برای اثبات عدم وجود اراده آزاد به هیچ عنوان کافی نمی داند. رابرت کین فیلسوف دیگری ست که موافق تعبیرات لیبت بوده و بیان می دارد ادعای سازگار گرایان مبنی بر اینکه اراده آزاد بتواند به وجود آورنده غایی اهداف ما باشد درواقع بی معنی خواهد بود، چراکه مسائل مبهمی را به وجود آورده و با تصویر مدرن از انسان در علوم طبیعی و اجتماعی سازواری ندارد. این دو فیلسوف از آن جهت انتخاب شده اند که هر دو مطالعه جدی تری نسبت به آزمایش لیبت داشته و نظرات دقیقی را ارائه داده اند.

مسئله استقراء و توصیف فعالیت استقرایی مسئله‌‌ای بنیادی است که برای تمام علوم اعم از تجربی و انسانی اهمیت دارد. کشف بسیاری از روابط علّی چه در حوزة اجتماعی و چه در حوزة علوم تجربی بر داده‌های استقرایی استوار است و بدیهی است با به چالش کشیدن استقرا، مبانی روش‌شناسی علوم اجتماعی نیز مورد چالش قرار می‌گیرند. در این مقاله نخست، مسأله‌ شکاکانة هیوم دربارة استقرا مطرح شده و اشاره خواهد شد که استدلال هیوم خطاپذیر بودن استقرا را هدف نمی‌گیرد، بلکه از ناموجه بودن آن انتقاد می‌کند. اما در استدلال هیوم فعالیت استقرایی به شکلی ساده و ابتدایی تشریح شده است. این مسئله و اهمیت آن برای قدرت استدلال شکاکانه ضد استقرا، پای مساله‌ی توصیف استقرا را به میان می‌کشد. در بخش دوم مقاله، دیدگاه بیزگرایانه در باره‌ی استقرا به عنوان توصیفی کلی از گذار‌های استقرایی مطرح می‌شود و با توسل به آن از سه دیدگاه به مسئلهی هیوم پرداخته خواهد شد.

در این مقاله به بررسی نظر غزالی در مورد علیت می پردازم. ابتدا نگاهی به کتاب التهافت می اندازم و خلاصه ای از انتقادات غزالی را بر علیت ارسطویی ذکر می کنم. پس از آن با مراجعه به دیگر آثار غرالی ریشه های تمایز علیت عاملی و علیت وقایع را جستجو می کنم و علاوه بر آن، آرای دیگر غزالی را مورد بررسی قرار می دهم که چندان با موضع اشعری ای که به او نسبت می دهند سازگار نیست. برای رفع ناسازگاری موضع غزالی، راه حل او را مبنی بر این که جهان ما به عنوان بهترین جهان ممکنی است که می توانسته است خلق شود، تا اندازه ای بسط و شرح می دهم.