آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نقد یکی از پدیده‌های اجتماعی است که در فرهنگ اسلامی به رسمیّت شناخته شده است. اهمّیّت نقد بدین سبب است که این مقوله عاملی اساسی برای رشد، تعالی و پویایی فرد و جامعه محسوب می‌‌‌‌شود. پژوهش‌های بسیاری در این حوزه صورت گرفته است امّا هیچ کدام کتاب شریف نهج البلاغه را به صورت تخصصی مطمح نظر قرار نداده و اصول آن را نجسته‌اند.پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع اسنادی و کتابخانه‌ای، به بررسی اصول اخلاقی نقد در نهج البلاغه می‌پردازد و از رهگذر تتبع در کلمات حضرت، شاهراه اصلی تحقّق بخشی به جامعه‌ی سالم در سایه‌ی گفتمان انتقادی را به بحث و گفتگو می‌نشیند.این پژوهش به روشنی نشان می‌دهد که با تکیه بر نهج البلاغه می‌توان - دست کم برخی از-اصول مطرح در اخلاق نقد از منظر امام علی را استخراج نمود. برخی از این اصول ناظر به انتقادکننده و شماری از آن‌ها معطوف به انتقادشونده است. مهم‌ترین اصول ناظر به انتقادکننده عبارتند از: تقدم نقد خویشتن، به کارگیری ادبیات مناسب، مشخص کردن انتظارات، بیان شایستگی‌ها، انطباق بر تعالیم و آموزه-های قرآن و سنت، پرهیز از توبیخ گرفتاران، ریشه‌یابی ضعف و فساد، تکیه بر استدلال منطقی، عفت در کلام و تعیین معیار و مهم‌ترین اصول معطوف بهانتقاد شونده،استقبال از نقد، تأکید بر انتقاد پذیری است.

ترجمه قرآن از نخستین عرصه‌های فعالیت مستشرقان است. مستشرقان روسی نیز خیلی زود و از حدود سیصد سال پیش به این عرصه روی آورده‌اند. کارنامه اسلام پژوهان روسی در عرصه ترجمه از جنبه‌های گوناگون قابل‌بررسی است. یکی از زمینه‌های قابل بررسی، میزان کامیابی مترجمان در زمینه انتقال درست عناصر دستوری است. نمود از ویژگی‌های زمان فعل و بیانگر چگونگی وقوع آن در یکی از زمان‌های سه‌گانه است. یکی از ابزار‌های بیان نمود در زبان عربی «لم» و «لما» است. این دو حرف با قرارگرفتن بر سر فعل مضارع معنای آن را به فعل ماضی منفی تغییر می‌دهند و با توجه به بافت جمله کاربرد‌های معنایی گوناگونی مانند تداوم و ثبوت، حدوث و اتمام را در بر می‌گیرد. نوشتار حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی فراهم شده است در تلاش است تا چهار ترجمه روسی قرآن ترجمه «عثمانف»، «کولیف»، «پراخووا»، «کراچکوفسکی» را از این منظر به بحث بنشیند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد ترجمه‌های مذکور، در بیان نمود برآمده از «لم» و «لما» دارای کاستی و فاقد دقت لازم است. ازاین‌رو در پایان هر آیه، ترجمه پیشنهادی نیز ارائه شده است. نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات استشراق کاربرد دارد، همچنان که در زمینه ترجمه قرآن به زبان روسی نیز سودمند است.

رجعت به‌معنای زنده‌شدن برخی از مردگان در زمان ظهور امام زمانf از اعتقادات ضروری شیعیان است. هرچند مستشرقان به بررسی اعتقادات متنوعی از شیعیان دست یازیدند؛ اما دربارۀ رجعت پژوهش فراوانی از ایشان در دسترس نیست. مقاله انگلیسی «Radja» نوشتۀ اتان کولبرگ در دائرة‌‌المعارف اسلام لیدن (The Encyclopaedia of Islam) از معدود نوشته‌های مستقل و قابل‌توجه از مستشرقان در این باره است. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی - تحلیلی، مدخل مذکور را به نقد نشسته است. نتیجه پژوهش شماری از کاستی‌های این مقاله را نمایان کرد که مهمترین آن عبارت‌اند از: ارائه نکردن معنای لغوی و اصطلاحی رجعت، خلط دو اصطلاح رافضی و شیعه، نبود تتبع در ارائۀ آیات مرتبط با رجعت، نبود ارجاع درون‌متنی کامل، کاستی در ارائۀ معنای رایج رجعت در شیعه و نداشتن مراجعۀ کافی به منابع کلامی و نیز منابع اصیل شیعی دربارۀ رجعت. نتیجه مقاله حاضر در مطالعات استشراق معاصر کاربرد دارد همچنان که در عرصۀ مطالعات قرآن و کلامی شیعی قابل‌استفاده است.

فهم مفردات به طور عام و واژگان غریب به طور خاص، نخستین و مهم‌ترین قدم در فهم قرآن کریم، سنت پیامبر اکرم$ و احادیث ائمه معصومان% می‌باشد. یکی از مهم‌ترین منابع برای معناشناسی واژگان غریب در قرآن کریم و احادیث معصومان%، مراجعه به فرهنگ و ادب عربی است. شیخ صدوق از جمله نخستین کسانی است که در تبیین معنای واژگان غریب در قرآن کریم و احادیث معصومان% از فرهنگ و ادب عربی به عنوان یک منبع مهم بهره برده است. این پژوهش در پی رصد و کشف گونه‌های تبیین واژگان غریب در آثار شیخ صدوق با بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی می‌باشد. روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش بصورت کتابخانه‌ای بوده و پردازش آنها بصورت توصیفی - تحلیلی می‌باشد. پس از بررسی‌ها مشخص شد که برخی از ابعاد روشی شیخ صدوق در بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی برای معناشناسی واژگان غریب، عبارتند از: گزارش و نقل معنای واژه از فرهنگ و ادب عربی، بهره‌گیری از ضرب‌المثل‌ها، کنایات و اشعار عربی در بیان معانی لغوی و استعمالی واژگان غریب، پرسش از لغوییون و علمای علم لغت، و بیان نکات نحوی واژه با بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی می‌باشد. شیخ صدوق با مراجعه به فرهنگ و ادب عربی و کشف معنای واژه توانسته است اخبار متعارض در بین مذاهب اسلامی را حلّ نماید.

یکی از ادوار مهم در تاریخ اندیشۀ اخلاقی جهان اسلام، عصر صحابۀ پیامبر اکرم (ص) است. در این عصر، آموزه‌های اخلاقی پیامبر اکرم (ص) توسط صحابه رواج یافته‌اند. یکی از صحابه که روایات بسیاری را از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده، ابوهریره است. به دلیل جایگاه مهم سیاسی و فرهنگی ابوهریره در عصر امویان، یعنی جانشینی مروان بن حکم در مدینه و پرداختن به حرفۀ قصص‌گویی، کشف اندیشۀ اخلاقی‌ که او ترویج کرده، از اهمیت به سزایی برخوردار است. نخستین گام برای کشف نظریۀ اخلاقی ابوهریره، تبیین مبانی هستی‌شناختی ابوهریره است. واکاوی بنیاد‌‌ی‌ترین نگرش‌های ابوهریره به هستی و ساحت‌های مختلفش، ازآن­‌رو اهمیت دارد که پایه‌‌گذار درک ابوهریره نسبت به فعل اخلاقی، غایت اخلاقی­زیستن و شیوۀ سلوک برای رسیدن به این غایت است. در این مطالعه برای بازشناسی نگرش‌های هستی‌شناسانۀ ابوهریره، همۀ روایات او که در مهم‌ترین منابع روایی اهل سنت گزارش شده‌اند و در آن‌ها، کلیت هستی و آفریده‌های هستی در اندیشۀ ابوهریره بازتاب یافته است، تحلیل شده‌اند. براساس یافته‌های این تحقیق، که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، آن سان که در روایات منسوب به ابوهریره بازتاب یافته است، مهم‌ترین نگرش‌های ابوهریره به هستی و ساحت‌های مختلف هستی را می‌توان در ذیل سه بحث کلان صورت‌بندی نمود: «آفریدگار جهان و اوصافش»، «دنیا» و «پایان کار جهان». همچنین، برپایۀ مطالعۀ کنونی می‌توان دریافت که میان نگرش‌های ابوهریره نسبت به ساحات هستی انسجام برقرار است و پایه‌گذار اندیشۀ اخلاقی ابوهریره، همین نگرش‌ها به هستی و ساحت‌های مختلف هستی محسوب می‌شوند.

در مطالعات نوین تدبری، سیاق نخست به عنوان عاملی ویژه در کشف غرض سوره معرفی شده است. به گونه ­ای که این عامل می تواند فرآیند غرض ­شناسی را تدقیق و تسریع بخشد. اما تاکنون درباره ­ی روش به­ کارگیری سیاق نخست در کشف غرض، صحبتی به میان نیامده است و شیوه ­ی به­ کارگیری آن در فرآیند غرض ­شناسی بحث نشده است؛ از این رو، این پژوهش بر آن است تا با به ­کارگیری روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از اسناد کتابخانه ­ای و الکترونیکی، روش به ­کارگیری سیاق نخست در فرآیند کشف غرض را رونمایی کند. در این روش، در اولین گام، محور سیاق نخست با استفاده از قواعدی چون «حذف»، «سبقت ذکری» و «کثرت ذکری» تعیین می­ شود و سپس با غرض به­ دست ­آمده از کل سوره مقایسه می ­شود تا درستی آن تأیید و تأکید شود یا نواقص احتمالی آن برطرف گردد. سوره ­ی احزاب، مطالعه موردی است که این روش روی آن پیاده ­سازی شده است. دستاورد مطالعه ­ی موردی نشان می ­دهد که سیاق نخست از جایگاه مهمی در کشف غرض برخوردار است و عناصر قابل ­توجهی از غرض سوره را به دست می­ دهد.

صفات فعلیِ خداوند متعال هم­چون رازقیّت، از جمله مباحث مهم در الهیات اسلامی است که عالمان کلام و تفسیر به بحث درباره آن پرداخته­اند. این صفات از رابطه ذات باری با مخلوقات انتزاع می‏گردد. پژوهش حاضر، کوشیده برای نخستین بار، با تکیه بر نظریه ژرژ دومزیل در حوزه اسطوره‏شناسی تطبیقی، صفات فعلیِ خدا(یان) در قالب یک الگوی سه‏وجهی را مطالعه کند و نظرگاه قرآن کریم در این باره را تبیین نماید. این مطالعه، نشان می‏دهد که عرب پیش از اسلام، با اثرپذیری از باورهای اقوام هند و اروپایی، صفات فعلی خدایان را در سه رده اصلی حاکمیت، جنگ و تولید، دسته‏بندی می‏کرده و هر یک از خدایان را موصوف به یکی از آن صفات می‏دانسته است. قرآن کریم نیز این الگوی سه‏گانه را برای یادکرد از صفات فعلیِ خداوند متعال به کار بسته؛ با این تفاوت که خدای یگانه را به‏جای خدایانِ پرشمارِ جاهلی نشانده و به‏جای آن­که کارکردهای سه‏گانه‏ یادشده را به سه گروه مختلف از خدایان منتسب کند، تمامی آن­ها را به صورت واحد در خدای یگانه جمع کرده است.

حدیث، یکی از منابع اصلی تعالیم اسلام محسوب می‌گردد. مفسران نیز بسان فقیهان و متکلمان می‌کوشند تا با استمداد از این منبع ارزنده، فهمی اصیل از آیات قرآن فراهم نمایند. هرچند اغلب آنان در استفاده از حدیث هم‌داستانند، اما در برخی از جزئیات مانند مراجعه به منابع حدیثی فرقه‌های دیگر با هم اختلاف دارند. نوشتار پیش رو که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، می‌کوشد تا کیفیت تعامل تفسیر تسنیم با روایات اهل سنت را به بحث نشیند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که استاد جوادی آملی بهره‌گیری از روایات نقل شده در منابع روایی اهل‌سنت را جایز دانسته و برای این امر جایگاه ویژه‌ای قائل است. یک‌سوی تعامل او با احادیث اهل سنت، نقد و ارزیابی آن‌ها با معیارهای معتبری مانند هماهنگی با قرآن، روایات صحیح و عقل است و سوی دیگر این تعامل، به‌کارگیری مفاد روایات آنان در تفسیر آیات و تحکیم مفاد روایات شیعی است. تعامل با روایت اهل سنت با این وسعت در تفاسیر قبلی و حتی المیزان دیده نمی‌شود. بررسی این موضوع در تفسیر تسنیم، به عنوان تفسیر مطرح و معاصر شیعی می‌تواند راه‌کارهای جدیدی را پیش روی محققان علوم قرآنی و حدیثی قرار دهد. همچنین نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات تفسیری، فقه‌الحدیثی و نیز تقریب مذاهب قابل تأمل و استناد است.