آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مک اینتایر معتقد است که تاریخ فرهنگ و تفکر غرب، در دو راستای متفاوت قابل تحلیل است، به گونه ای که عقل مدرن، عقل رها و آزاد و در نتیجه سرگردان و راه نایافته به تفکری مستحکم و متین است و عقل پیش از دوره مدرن، عقل غایت مند، درآمیخته به فضیلت و در قید و بند سنت بوده است. تفکر و سنت عقلانی پیش از مدرن، در طی یک دیالکتیک تاریخی همواره راه پیشرفت را طی کرده و هر سنتی با شناخت نواقص و محدودیت های سنن قبل از خود، درصدد تکمیل و تصحیح آن ها برآمده است.ادعای اصلی مک اینتایر آن است که راه برون رفت از معضلات انسان مدرن، بازگشت مجدد او به سنت و اجرای پژوهش های عقلانی جانبدارانه است؛ زیرا، انسان مجزا شده از سنت، تاریخ و بدون فضایل اخلاقی نمی تواند عاقل باشد، همان طور که فرد بدون جامعه و عقل، هرگز نمی تواند از فضایل اخلاقی بهره ای برده باشد.وی به منظور اثبات این دعاوی به ذکر شواهد تاریخی با تحلیل های فلسفی خاص خود می پردازد که به شرح آن ها پرداخته ایم.

مسئله‌ی معیار صدق از مباحث عمده و اساسی در معرفت شناسی می‌باشد. امروزه به جای بحث از ملاک صدق، از معیار صدق بحث می‌گردد؛ زیرا نحوه‌ی احراز صدق، تعیین کننده جهان بینی‌های متعدد از سوی افراد بشر می‌باشد؛ در واقع آنان راه حقیقت را در نحوه‌ی احراز صدق یافته اند. بنابراین ایدئولوژی متناسب با این جهان بینی که بر آمده از شناخت شناسی آن هاست را بر می‌گزینند. ارائه‌ی معیارهای صحیح راه یابی به حقیقت، می‌تواند نقش موثری در انتخاب جهان بینی و ایدئولوژی‌های متناسب با آن داشته باشد. این معیار در فلسفه اسلامی، با ارجاع گزاره‌های نظری به بدیهی تبیین می‌گردد، و در پوزیتیویسم این معیار تجربه می‌باشد.مسئله‌ی معناداری در فلسفه‌ی غرب، بر خلاف فلسفه‌ی اسلامی، از مباحث چالش انگیز بوده است. توجه به معناداری به معنای توجه به زیربنای شروع تمامی بحث ها، سوال‌ها و پاسخ‌ها می‌باشد. توجه به معیار معناداری تعیین کننده‌ی گستره‌ی مباحث با معنا از بی معنا، و در نتیجه سرمایه گذاری فکری و عملی بر مباحث معنادار است. هرگونه خطا و اشتباه در این رابطه چه بسا سرمایه‌ی عظیم زندگی انسان را با مخاطره مواجه می‌گرداند. رسالت این پایان نامه، ارائه‌ی تصویری روشن از مسئله‌ی معیار معناداری و صدق وکذب در فلسفه اسلامی و پوزیتیویسم می‌باشد؛ به گونه‌ای که بتواند راه حلی اساسی جهت مشکلات عمده‌ی مطرح شده بر نگرش پوزیتیویسمی ارائه نماید.

کلیفورد با ثابت‌دانستن حقیقت عالم و صادق دانستن گزاره در‌‌مطابقت با آن، تنها راه توجیه باور را ارائه دلایل عقلی کافی می‌داند. او با اتخاذ رویکرد «لاأدری‌گری» در‌شرایط قفدان قرینه‌کافی، معیاری غیرقابل‌اجرا مطرح می‌کند و با غفلت از ساحات مختلف وجودی انسان، بسیاری از نیازها و باورهای مهم را به‌حالت تعلیق درمی‌آورد که در‌‌مواردی مستلزم قبول ناآگاهانه یک‌طرف قضیه می‌گردد. جیمز حقیقت عالم را سیال می‌داند و با توصیه به‌آسان‌باوری، حقیقت و صدق را به‌سودمندی فرومی‌کاهد و از اراده معطوف به‌باور سخن می‌گوید. او برآن است که هرگاه ساحت معرفتی نتواند دلایل‌کافی برای توجیه ارائه کند، بقیه ساحات، با استناد به‌ادله عملی، یاری‌گر انسان در‌کسب معرفتند. به‌نظر می‌رسد برای رهایی از نقاط ضعف مطرح در ‌نظریه کلیفورد و جیمز، می‌توان رهیافت میانه‌ای را در‌پیش گرفت و گزاره‌های بدون‌قرینه را به‌نوعی تلقی به‌قبول کرد که در‌‌موضع صدق قرار نگیرد و با پذیرش آن گزاره، بدون فروکاستن معنای صدق و بدون ادعای صدق برای گزاره مفروض، از آثار آن بهره‌مند گشت.

کلیفورد، فیلسوف عقل­گرای حداکثری، باور بدون قرینه­ی کافی را ناموجه و اعتقاد به آن را خطای معرفتی و اخلاقی بشمار می­آورد. جیمز در نزاعی بنیادین با کلیفورد و با فروکاستن معانی صدق و حقیقت به کارآمدی و سودمندی، بر آن است که قطعی­ترین قرینه را می­توان در آثار به­جای مانده از باور یافت. علامه طباطبایی همدلانه با جیمز و در جهت حفظ مصالح عملی، ادراکات اعتباری عملی را معرفی می­کند؛ اما در مخالفت با جیمز و هم­رأی با کلیفورد، برای آن‌ها ارزش صدق و حکایتگری قائل نیست. مقاله حاضر با توسع در مفهوم اعتباری به «تلقی به قبول کردن» به­گونه­ای که آثار متوقع از باور برآن مترتب گردد، درصدد است، با به کارگیری ادراکات اعتباری (معنای مطرح شده در مقاله) در معرفت نظری ضمن رهایی از موضع ناصحیح و سخت­گیرانه کلیفورد و بدون ارتکاب به خطای سهل­گیرانه جیمز در فروکاهشی معنای صدق و حقیقت، نیازهای اساسی انسان را در حوزه­ی عقل نظری و با اعتبار ادراکات ضروری مورد نیاز پاسخ در خور برای چالش معرفتی اخلاقی مذکور فراهم آورد.

روشنگری و لیبرالیسم در افکار و اعمال دانش‌مندان و توده‌های مردم جهان آگاهانه و ناآگاهانه تاثیر گذاشته است. عقل‌گرایی که رابطه‌ای تنگاتنگ با فردگرایی دارد،‌ از مهم‌ترین ارکان نظری این اندیشه به شمار می‌رود. این نوشتار با باطل خواندن دیدگاه عقلانیت محض و مستقل از هرچیز غیر عقلی و منفک از سنت، ناکامی مدعیان را برای نشان دادن اصول عقلی مشترک بین همه انسان‌ها بهترین گواه بر این بطلان می‌داند. علاوه بر این‌ لیبرالیسم در طی تلاش برای تمسک به عقلانیت و رها شدن از سنت، نه تنها خود به سنت تبدیل شده، بلکه کاملاً به‌گونه‌ای ایدئولوژی درآمده که البته بسیار ناکارآمد و ناموفق بوده و حیرت و سرگردانی بشر مدرن را سبب شده است.

عقلانیت یکی از چالش برانگیزترین مباحث معرفت شناسی در قرن اخیر است. اندیشمندان حوزه‌ی عقلانیت همواره در پی تعریفی برای باوری عقلانی بوده‌اند. هرکدام بر اساس پیش‌فرض‌های بنیادی‌شان درخصوص وجود یا عدم واقعیت مستقل، نیز امکان یا عدم امکان دست‌یابی به ‌آن، تعریف‌های مختلفی از عقلانیت ارائه داده‌اند. تریگ فیلسوفی است که با اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه، در پی آن است که عقلانیت را هم از چارچوب تنگی که تجربه‌گرایان به دور آن کشیده‌اند بیرون بکشد و هم آن را از فرو غلطیدن به ورطه‌ی نسبی‌گرایی حفظ کند. تجربه‌گرایان عقلانیت را به شکلی جزمی و تنها بر مبنای روش تجربی تعریف کرده اند؛ از طرف دیگر نسبی‌گرایان سعی‌کرده‌اند تعریف و توجیه عقلانیت را از توجه به مسئله‌‌ی مطابقت با واقع، به سوی معیارهای دیگری مثل:‌ سودمندی یک نظریه و یا میزان توافق بر سر یک نظریه معطوف‌کنند. هر دوی این نظام‌ها برآنند تا فلسفه‌ی خود را از تفکر متافیزیکی و پیش‌فرض‌های فلسفی دور نگه دارند. اما تریگ نشان می‌دهد که، برپایی همین نظام‌ها و به طور کلی هر نظام فکری، تنها با تفکر فلسفی ممکن است زیرا درپس تمامی آن نظام‌ها، همواره ‌پیش‌فرض‌های متافیزیکی نهفته است که بدون آن‌ها، نظام‌های فلسفی آنان فرو خواهد ریخت. فرض واقعیت عینی و امکان دست‌یابی به آن، از مهم‌ترین پیش‌فرض‌های فلسفی موجود در هر سیستم فکری است. بنابراین، می‌توان گفت که تریگ فیلسوفی واقع‌‌گراست و واقع‌گرایی را پیش‌فرضی ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌داند و همین جا نقطه اشتراک اصلی تریگ با حکمت متعالیه است. تعریفی که حکمت متعالیه نیز، از عقلانیت، بر اساس مطابقت باور با واقع، ارائه می‌دهد تعریفی مبتنی بر واقع‌گرایی است. هرچند تفاوت‌هایی در خصوص حدود معرفت در نگرش تریگ و نگرش صدرایی وجود دارد، اما تعریف این دو از عقلانیت، تا حد زیادی به یکدیگر نزدیک است. هر دو تفکر فلسفی را نقطه شروع اجتناب‌ناپذیر برای آغاز هر نوع فعالیت فکری و سرآغازی ضروری برای تفکر در هر روشی می‌دانند که بدون آن، امکان برپایی هرگونه نظام فکری محال است.

در همه بخش های دین اسلام، توحید به عنوان اصلی اساسی،نقشی محوری را داراست. موضوعی که در این رساله به آن پرداخته می شود بررسی این اصل در نظام اخلاقی اسلام است. ریشه و جوهر دین توحید است و آفرینش بر پایه آن بنا نهاده شده است و در عین اینکه ریشه دین است، غایت و هدف در اسلام نیز معرفی شده است، از طرفی یکی از بخش های مهم دین که مرتبط با نوع انسان است، اخلاق معرفی شده است. اخلاق که باید و نبایدهای ارزشی حاکم بر رفتار آدمی را نشان می دهد، نیازمند جهان بینی است و تفاوت نظام های اخلاقی از اختلافات بینشی هر نظام درباره هستی نشأت گرفته است .نظام اخلاقی دارای تقسیماتی است که اخلاق فردی از زیر شاخه های اصلی آن شمرده می شود. اخلاقی که ارسطو در نظام اخلاقی اش ارائه می دهد بر اساس هستی شناسی خود، بر مبنای رعایت حد وسط است که هدف از اخلاق در این نظام رسیدن به به نقطه تعادل و حاکمیت عقل بر دیگر قواست. در اخلاقی که برخی علمای مسلمان با تأثیر پذیری از ارسطو، با وجود جهان بینی های متفاوت آن را پذیرفته اند نیز هدف از اخلاق رسیدن به نقطه تعادل وحاکمیت عقل بر سایر قوا معرفی شده است و اختلاف دو نظام فقط در مصادیق سعادت است، اما در نظام اخلاقی که مفسرین و علمای معاصر باتوجه به بینش قرآنی و روایی آن را تبیین می کنند، اخلاق بر اساس توحید خالص بنا نهاده شده و معیار فعل اخلاقی تقرب به خداوند و هدف از اخلاقلقاءالله است.

این نوشتار، با موضوع مبانی کلامی تأثیر باورهای دینی بر زندگی انسان، و به منظور توجیه کلامی این اثر بخشی، تنها به ادله کلامی محدود نشده است و برای تبیین بیشتر و کاملتر، به بیان و تبیین ادله فلسفی و تجربی و علمی نیزپرداخته است. از جمله ادله کلامی که بیشتر با استنادبه آیات و وروایات است می توان به الهی بودن نفس انسان، قدرت خلق و ابداع انسان، دمیده شدن روح الهی در انسان است که می تواند قدرت شگرف انسان را در تحقق بخشیدن به باورهای فردی اعم از دینی و غیر دینی توجیه واثبات کند. هم چنین از اصول عقلی ملاصدرا از قبیل اثبات معاد جسمانی که می تواند قدرت نفس را در اثربخشی به باورهای انسان در قیامت اثبات کند، اشاره شده است. هم چنین اصالت وجود ذهنی و اتحاد عاقل و معقول نیز از دیگر اصول صدرایی است که بخ طور کامل مورد تبیین قرار گرفته است. هم چنین از میان اصول فیزیک کوانتوم نیز مطابقت و هماهنگی میان برخی نظرات فیزیکی از قبیل تأثیر مشاده گر بر داده ها و اصل عدم تعین با برخی آراء فلسفی و کلام اسلامی لحاظ شده است که در مجموع همگی بر تأثیرگذاری باورهای انسان در ابعادمختلف زندگی وی اشاره دارند.

منظور از پوچ گرایی، نوعی فکر و اندیشه است که هر نوع شناخت و یا ارزش را انکار می نماید. طرفداران این نوع نگرش، به دو گروه عمده تقسیم می شوند. گروهی که با عنوان پوچ گرایان فلسفی شناخته می شوند، کسب شناخت و معرفت از جهان را ناممکن می دانند و بر این باورند که هر نوع عقیده و ایمان نسبت به مسائل مربوطبه هستی، پوچ می باشد. گروه دیگر که پوچ گرایان اخلاقی نامیده می شوند، زندگی را ناچیز و بی مقدار می دانند. آن ها در صدد ارزش زدایی از تمام امور و مسائل مربوط به زندگی اند. این افراد تمامی مقررات و سنت‌ها را به دیده تحقیر می نگرند و به این دلیل به پوچ گرایی یا واهی انگاری معروف شده‌اند. در این نوشتار، ابتدا به بررسی نظریه ی پوچ گرایی و معرفی نمایندگان این مکتب از جمله: نیچه، داستایفسکی و کافکا پرداخته می شود، و سپس با توجه به اهمیت این موضوع در دوران جدید که باعث در گیر شدن بسیاری از افراد به این مسئله شده است، بر اساس اصول و مبانی اسلام مثل: اصل غایت مندی، اصل جاودانگی و اصل حیات طیبه، ناکارآمدی این نظریه بیان شده و به ارائه ی دیدگاه جامع و غالب دین مبین اسلام در این حیطه پرداخته شده است. بر اساس تفسیر قرآن کریم از هستی و حیات انسان، این جهان فاقد ارزش و معنا نیست و تک تک موجودات این جهان، و به ویژه انسان با حرکت آگاهانه و اختیاری خود، رو به سوی هدف معینی دارند.