آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پیش از ملاصدرا دانشوران مسلمان مثل فارابی، ابن سینا و ... درباره نظام فیض سخن گفته اند: ملاصدرا در بعضی از آثار خویش از قبیل «المشاعر» به کلیات بحث نظام فیض اشاره کرده و در برخی از رسائل خویش مثل «اجوبه المسائل النصیریه»، نظام فیض را به شکل ثنایی و مشابه فارابی و در رساله «شواهد الربوبیه» و «المبدا و المعاد» به شکل ثلاثی و مشابه ابن سینا تقریر می کند- البته میان نظریه ملاصدرا با فارابی و ابن سینا علاوه بر شباهت، تمایزهایی هم وجود دارد - اما در رساله «الواردات القلبیه فی معرفه الربوبیه» از نظام مشایی کمی فاصله می گیرد و به نظام اشراقی نزدیک می شود و در کتاب «الشواهد الربوییه» و «الاسفار الاربعه»، نظام فیض را به صورت عرفانی تفسیر می کند. وجه ممیزه نظریه صدرا درباره نظام فیض با نظریه های حکیمان مشایی و اشراقی و عرفا، تاکید صدرا بر روی اصالت و تشکیک وجود است.

هدف از این مقاله، شناخت خوشبختی از دیدگاه تدئوس متز و تحلیلِ آن می‌باشد. در گذشته، بحث سعادت و خوشبختی عنوانی جامع بود که معنای زندگی را هم شامل می‌شد. تدئوس متز کوشیده است تا در آثار خود نشان دهد که معنای زندگی نیز، مانند اخلاق و خوشبختی، یکی از مقولاتِ هنجاریِ زندگی است و نمی‌توان آن را به اخلاق یا خوشبختی ارجاع داد. از این‌رو در این پژوهش، مسالۀ اصلی، آشنایی با ویژگی‌های خوشبختی از دیدگاه وی می‌باشد. خوشبختی از دیدگاه متز یعنی «تجربیات مثبت». به نظر او بشر، واجد «خود حیوانی» و «خود عقلانی» بوده، از این‌رو علاوه برخوشبختی، نیازمندِ معنا نیز می‌باشد و کوشش او در راستای تبیین این است که این دو مقوله متمایزند. در این مقاله با تامل در آثار مختلفِ متز، پاره‌ای از خصوصیات و ویژگی‌های خوشبختی استنتاج شده و پس از اشاره‌ای به تمایزات آن با معناداری، به تحلیلِ پاره‌ای از اوصاف خوشبختی از دیدگاه وی پرداخته می‌شود.

از حدود نیم‌قرن پیش، دوگانگی درون‌گروی و برون‌گروی در خصوص توجیه و معرفت بحثی چالش‌برانگیز بوده و گرایش به یکی از آن دو، به مثابه مشخِّصه‌ی دیدگاه معرفتی معرفت‌شناسان معاصر تلقی می‌شده است. درون‌گروی، مبتنی بر ضرورت درونی‌بودن همه‌ی عوامل توجیه و معرفت، و برون‌گروی در نقطه‌ی مقابل و مبتنی بر سلب ضرورت یادشده است. رابرت آئودی، در خصوص توجیه و معرفت نظریه‌ای ترکیبی دارد؛ «درون‌گروی ناظر به توجیه و برون‌گروی ناظر به معرفت». پرسش محوری این نوشتار این است که از دیدگاه آئودی دیدگاه ترکیبی در مورد توجیه و معرفت چگونه ممکن است، منشأ آن چیست و چگونه متمایز می شود؟ آئودی مانند گتیه تعریف سه‌جزئی معرفت را قابل انتقاد می‌داند، از تفاوت شالوده توجیه و معرفت سخن می‌گوید و معرفت را به خاطر وابستگی به صدق مانند توجیه دسترس‌پذیر نمی‌داند. ترکیبی بودن نظریه و تفصیل آن در خصوص توجیه و معرفت، مبتنی بر دیدگاه دوگانه‌انگار او به موضوع معرفت‌شناسی و اعتقاد او به تفاوت در قابلیت دسترسی به دو موضوع موازی معرفت‌شناسی یعنی توجیه و معرفت است؛ او توجیه را درونی و معرفت را بیرونی می داند. نظریه آئودی تنها نظریه تفصیلی و ترکیبی مشهور در باب ماهیت توجیه و معرفت است.

اختیارآدمی از مسائل ضروری فلسفی است که از مناظر گوناکونی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است . این پژوهش بر آن است با روش تطبیقی و مقایسه ای دیدگاه غزالی بعنوان یکی از متفکران بزرگ اشعری و حکیم سبزواری فیلسوف ، شارح و مفسر حکمت ملاصدرا درباره اختیار و اراده انسان را توضیح دهد.پرسش اساسی این است غزالی و سبزواری اختیار انسان را چگونه تبیین کردند و در دیدگاه آنان انسان موجودی مجبور است یا مختار؟ این پژوهش، در سه فصل اصلی، بعد از بیان مقدمات لازم در زمینه اراده و اختیارانسان از لحاظ هستی شناسی و معناشناسی به بررسی اندیشه‌ی‌ کلامی غزالی و حکیم سبزواری در این باب پرداخته و نشان می دهد که علی‌رغم وجود تمایز میان دیدگاه‌های این دو شخصیت در این باب می‌توان‌ وجوه اشتراک متعددی میان آنان یافت دستاورد این پژوهش این است :که هر دو برای اراده انسان اهمیت ویژه ای قائلند و آن را تربیت پذیر وعامل امتیاز انسان از حیوان دانسته اند و بر نقش اختیار به عنوان عامل سازنده‌ی «افعال اختیاری» تأکید نموده اند. و به هیچ یک از دو نظریه جبرمطلق وتفویض معتقد نیستند، اما اختلاف اساسی آن ها در این است که غزالی «نظریه‌کسب» را از اشاعره اتخاذ نموده و بر این باور است خداوند فاعل در همه افعال است و انسان تنها محل آن است .درمقابل سبزواری نظریه بین الامرین را مطرح و معتقد است هر فعلی از انسان سر زند، این حکم را دارد که آن فعل از واجب تعالی و به حسب شانی از شئون او سرزده است.

یکی از مهم ترین مسائل حوزه فلسفه و عرفان اسلامی مسأله خیال است. زیرا عالم خیال در عرفان شاهراه کشف و شهود و در فلسفه حدفاصل میان عالم مجردات و عالم ناسوت است. ملاصدرا با شاه کلید تجرد خیال که الهام گرفته از عرفان نظری اوست برخی از معضلات فلسفی را برطرف می‌کند. اثر حاضر به نقش تجرد خیال در گشودن معضلات مهم فلسفی پرداخته است. ملاصدرا با استفاده از نظریه خیال سعی کرد تا برخی شبهات وارد بر فلسفه اسلامی را مرتفع نماید. طبق نظریه وی قوه خیال در قوس صعود مانند عالم خیال در قوس نزول، دربرگیرنده اضداد است و همان گونه که سیر وجودی از حضرت احدیت به عالم کثرات بدون وساطت عالم خیال و صور مثالی ممکن نیست صعود معرفت شناسانه انسان از عالم تکثرات مادی به عالم معنا و معرفت متعالی نیز نیازمند طریقت خیال است و بدین ترتیب مشکلاتی از قبیل صدور کثیر از واحد در قوس نزول، آگاهی کثیر به واحد در قوس صعود، وجود ذهنی، معاد جسمانی و حرکت جوهری به وسیله خیال مجرد برطرف می شود.

از دیدگاه حکیمان مسلمان خیال، قوه ای است که دست آوردهای حس مشترک را نگه داری می کند،یعنی صورت های محسوسات، پس از ناپدید شدن آن ها از حس در قوه ای به نام خیال باقی می ماند. تجرد در اصطلاح فلسفه مفهومی است که مقابل مادی است و آنچه که دارای ویژگی تجرد یعنی (فاقد جسم یا فاقد ماده ) است مجرد نامیده می شود. مجردات دارای مراتبی هستند که عبارت است ازالف :تجرد خیالی(فاقد ماده می باشد اما احکام ماده را دارد) ب:تجرد عقلی(که فاقد ماده واحکام ماده است)ج:تجرد فوق عقلی(یعنی تجرد نفس از ماهیت،علاوه بر تجرد آن از ماده/در واقع نفس در این مرتبه در هیچ حدی ثابت نبوده وگوهر ی بسیط و فوق مقوله است و در این حالت است که گفته می شود انسان حد یعرف ندارد اما فرشته حد یعرف دارد) مسأله تجرد خیال ارتباط مستقیمی با اکثر مبانی فلسفی از جمله اَصالت وجود دارد ،از نظر ملاصدرا آنچه در خارج است وحقیقت اشیا را تشکیل می دهد وجودات آن هاست و ماهیات فقط ظهور آن وجودات در ذهن ما می باشد ،این مبنا در شناخت نفس از دید حکمت متعالیه بسیار مهم است زیرا نفس وعلوم آن نحوه ای از وجودند. نظریه تجرد خیال که می توان آن را جزء نوآوری های ملاصدرا در حوزه ی فلسفه ی اسلامی دانست دارای لوازم: هستی شناختی،معرفت شناختی،معاد شناختی وکلامی بسیار مهمی است،در بعد هستی شناختی،از تجرد خیال می توان به وجود مرتبه ای از عالم در قوس نزول وصعود پی برد که مرتبه ای میانجی است وشکاف موجود بین عالم عقول وعالم ماده را پر کرده است این نظریه در بعد معرفت شناختی موجب حل مشکل رابطه ی نفس و بدن و رابطه ی داده های حسی وجزئی با عقل می گردد. و در بعد انسان شناختی، موجب اثبات مرتبه ی مثالی نفس می شود که منجر به بروز انقلابی در مباحث معرفت نفس می گردد ومی تواند در تبیین برخی از آموزه های دینی وحل بسیاری از مشکلات فلسفی موثر واقع شود. اثبات تجرد خیال توسط ملاصدرا برخلاف حکمای پیشین از جمله ابن سینا،که خیال وصور خیالی را مادی می داند،موجب خلاق شدن این قوه وایجاد صور خیالی می شود،در واقع مهم ترین ثمره ی اثبات تجرد خیال بقای نفوسی است که به حد تجرد عقلی نرسیده اند. و هم چنین به واسطه این نظریه مسائل فلسفی مهمی چون وجود ذهنی و استکمال نفس تبیین رضایت بخشی پیدا می کنند،در واقع ملاصدرا برخلاف شیخ اشراق معتقد است صور ادراکی قوه ی خیال،معلول نفس و در مثال متصل فرد قرار دارند وهرچه انسان در این عالم یا بعد از مرگ مشاهده می کند در درون ذات خود مشاهده می کند مسأله اصلی دراین پژوهش بررسی کارکردهای خیال در مباحثی چون:وجود ذهنی،معاد جسمانی،استکمال نفس وحرکت جوهری است وتلاش برآن است که به سوالاتی ازجمله: 1:نقش نظریه تجرد خیال محی الدین ابن عربی بعنوان پدر عرفان نظری در حکمت متعالیه چیست؟ 2:وجوه تشابه وتفاوت آرا ء ملاصدرا در بحث تجرد خیال در استناد به آراء ابن عربی چیست؟ 3:آثار ونتایج تجرد خیال در مرتبه مثالی نفس چیست؟ 4:نقش تجرد خیال در ابهامات،مکاشفات وتجربه های دینی چیست؟ 5:نقش تجرد خیال در مباحثی نظیر معاد(عالم قبر و برزخ،حشر نفوس ناقص، معاد جسمانی)چیست؟

مبدا و معاد دو اصل اعتقادی از اصول دین مبین اسلام بوده که باور قلبی به این دو اصل شرط لازم بر ورود به مکتب حیات بخش اسلام میباشد .تفکر پیرامون آغاز و انجام جهان هستی از دیرباز اندیشه بشر را به خود معطوف و مشغول داشته است، زیرا خداوند به عنوان تنها سرآغازو خالق هستی بوده(اصل مبدا) وتمام موجودات نیز در سیر تکاملی خود سرانجام و دوباره به مقصدهستی ،همان خداوند نایل خواهند شد(اصل معاد).این پایان نامه با هدف تبیین مبدا ومعاددرتعالیم امام رضا (ع)به عنوان عالم آل محمد(ص)درصدد است به این پرسش اساسی پاسخ دهد که :نظرگاه امام رضا (ع) در رابطه با مبدا و معاد چیست .در بحث توحیدازدیدگاه امام رضا (ع) مقالات و رساله های متعددی تالیف گردیده است ،اما در زمینه معاد از دیدگاه اما م رضا(ع) به جز چند مقاله انگشت شمار که آن هم متاثر از محدودیتهای خاص مقاله نویسی بوده آثارچشمگیری وجود ندارد .در این پایان نامه سعی شده اعتقاد امام رضا (ع) درباب عینیت ذات خدا با صفات او تبیین شود وبه کارکردهای اعتقاد به مبدا بامحوریت بیانات وسیره امام رضا (ع) پرداخته شود .امام در بحث صفات الهی قائل شدن به تغایر و تعدد صفات خدا با ذات او را به منزله اعتقاد به محدودیت ذات و صفات دانسته اند که آن هم حاصلی جز مخلوق دانستن خدا و بالاخره ممکن الوجود شدن واجب الوجوددر پی نخواهد داشت. در باب معاد امام رضا(ع) به کارکردهای عملی اعتقاد به معاد در جنبه فردی و اجتماعی آن توجه ویژه ای داشته و در قالب نصایح به یاران و اقناع منکرین معاد و هدایت مخالفان اسلام ،بیاناتی را ایراد کرده اند .امام رضا (ع) در زمانی زندگی میکردند که نزاع میان اهل حدیث و عقل گرایان در زمینه های مختلف اعتقادی از جمله توحید و معاد به اوج خود رسیده بود که امام با درک موقعیت با تکیه جدی بر قرآن وبااستفاده از روش مناظره اهمیت قرآن در ایجاد روشنگری و به عنوان منبعی مهم در فهم دین اسلام را یاد آور شود . در فصل معاد نیزنگارنده تلاش نموده با رویکرد جدید غیرمسبوق که همان تکیه جدی بر بیانات ومناظرات امام رضا (ع) با متکلمین و اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان مخصوصاً در حیطه کارکردها و آثار اعتقاد به معاد میباشد ،وارد این بحث شود.دستاورد و نتیجه مهم این پایان نامه ایجاد ارتباطی منطقی و تنگاتنگ بین اجزای مختلف مباحث با بیانات و نظرات امام رضا (ع) بوده وسعی بر این شده که هر قسمتی که لازم بوده استنباطهای نگارنده به نحو مختصر بیان شود . این پایان نامه براساس روش تحلیل محتوا و کتابخانه ای انجام شده است .

تحلیل سه جزئی متعارف درباره معرفت، معرفت را «باورِ صادقِ موجه» می‌داند و ضابطه ی معرفت را تحقق سه شرط باور، صدق، و توجیه معرفی می‌کند. در این میان شرط توجیه بیش از دو شرط دیگر محل بحث بوده است. معرفت شناسان عموماً توجیه را در دو قسم توجیه باوری و توجیه وضعیتی پیگیری می کنند. لیکن آئودی، توجیه را چهار قسم می داند؛ توجیه باوری، توجیه وضعیتی، توجیه گزاره ای و توجیه ساختاری. توجیه ساختاری نوآوری و حاصل دیدگاه درون‌گروانه ی آئودی به توجیه است. درون-گروی و برون‌گروی دو دیدگاه رقیب در تبیین معرفت و توجیه هستند. آئودی در توجیه قائل به درون-گروی مبتنی بر دسترسی اقلّی است و توجیه ساختاری ثمره ی دیدگاه خاص وی به توجیه است. با عنایت به اینکه، یکی از انتقادات مهم برون‌گروان به درون‌گروی، نامتعیّن و ذهنی دانستن آن است، پیامد نوآوری آئودی، صورت بندی و تعیّن توجیه در رویکرد درون گروانه به عنوان یک فرآیند از ابتدا تا رسیدن به توجیه باوریِ مورد نیاز برای معرفت، و در نتیجه تقویت دیدگاه درون گروی به توجیه در مقابل برون گروی است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.

فرااخلاق یکی از اساسیترین شاخه های فلسفه اخلاق است که با ارائه الگوهای متفاوت اخلاقی سعی در تبیین زندگی بهتر برای بشر دارد. لذا این پایان نامه به آثار دو فیلسوف مطرح در علم اخلاق پرداخته شده که دارای گرایش های متفاوت فلسفی بوده اند. خواجه از پیروان مشاء و فیض از شارحان حکمت متعالیه است. البته در این جستار به دنبال ارائه الگو فرااخلاق پذیرفته شده در نزد این دو فیلسوف بر اساس فصول( معنا شناختی، هستی شناختی و نیز انسان شناختی) بررسی شده است که با تمام نقاط اختلافی که در این فصل دارند اما با داشتن نوع جهان بینی خاص هردو الگو ارائه شده توسط ایشان عقلانیت اخلاقی است.

مسئله ی ظهور از اصلی ترین عقاید تشیع محسوب می شود، که از اهمیت خاصی برخوردار است، در این میان شیعیان امامیه و اسماعیلیه از این قاعده مستثنی نیستند. امامیه کسانی هستند که به امامت دوازده امام معتقدند، و آخرین آن ها را مهدی موعود می دانند و در انتظار ظهورش هستند، و اسماعیلیه، خود به چندین گروه تقسیم می شوند که هر یک عقاید ویژه ای در خصوص مسئله ی ظهور دارند؛ بعضی از آن ها (همچون اسماعیلیان نخستین و قرامطه) در انتظار ظهور امام غایب هستند و بعضی (همچون فاطمیان و نزاریان) امام موعود را غایب نمی دانند.امامیه و اسماعیلیه عقیده به برقراری صلح و امنیت در سراسر عالم دارند، و آن را جزء وظائف قائم می دانند، البته اختلافاتی در عقیده به این مسئله، در دو فرقه ی مذکور دیده می شود، مانند کیفیت مبارزه قائم؛ اسماعیلیه بر این باورند که قائم به شدت با مخالفین مبارزه می کند، اما امامیه قائل به نقش هدایت گر مهدی هستند.