آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت و چیستى فقه سیاسى، اعم از اصل وجود و ضرورت، سنخ موجودیت، خاستگاه، نقش و آثار آن و رابطه‏اش با سیاست، موضوعى است که از نظر فلاسفه اسلامى دور نمانده است، به ویژه آن که آنان علم فقه را جزء و زیرمجموعه سیاست و علم سیاست قرار مى‏دادند. این مقاله کوششى است جهت تبیین فلسفه فقه سیاسى که به صورت کلى، در ضمن فلسفه سیاسى مطرح گردیده است.

شیعه و شیعیان نیز همچون سایر مذاهب اسلامى قائل به وجود مکتب و شریعت به مثابه طرح و نقشه‏اى جامع و هادى، از جانب خداوند متعال بوده، که در ضمن منابع اولیه اسلام، به ویژه قرآن و سنّت به عنوان نخستین مبناى فقه سیاسى، براى سامان دهى و راهبرد ملى امت وارد عرصه زندگى سیاسى مسلمانان شده است. گرایش فقهى سیاسى شیعه در یک روند فزاینده از اوایل قرن دوم با حدود و ثغور مشخص رو به گسترش نهاد. این گرایش در ظل توجهات قرآن ناطق یعنى ائمه هدى علیهم ‏السلام و به خصوص امام باقر علیه‏ السلام و بالاخص امام صادق علیه ‏السلام پروردگى لازم و غناى کافى را یافته و با ویژگى ‏هاى خاصى شکل گرفته است که این مقاله به آنها پرداخته است.

آنچه در ذیل مى‏آید؛ حاصل گفت و گوى فصلنامه علوم سیاسى با جناب آقاى دکتر صدرا در دو موضوع؛ 1 - سنّت و مکتب دانش سیاسى اسلامى ـ ایرانى 2 ـ دانش سیاسى در ایران، مى‏باشد که با اجازه استاد در این شماره قسمت دوّم آن تقدیم خوانندگان گرامى مى‏گردد.

علم و اندیشه سیاسى اسلامى، با نگرش الهى و براساس بنیادهاى دینى در حالى آغاز شد که قرون متمادى از زوال اندیشه‏پردازى مى‏گذشت. سنت اگوستین، به عنوان بنیان گذار فلسفه سیاسى مسیحیت، آخرین میراث دار برجسته سنت علم و اندیشه سیاسى، نه تنها مسیحیت، بلکه روم و یونان بود، وى آخرین حلقه از حلقه‏ هاى پى در پى سیر زنجیروار علم و اندیشه از ابتدا در سایر ملل و مکاتب باستانى و قدیم قبل از اسلام محسوب مى ‏گردد. دانش سیاسى اگوستین آمیزه‏اى فلسفى - علمى آمیخته به آموزه‏هاى مسیحى است. مکتب و دانش سیاسى اسلامى که کاملاً سواى از جریانات جارى و حتى عادى اندیشگى و سیاسى شکل گرفت، به عنوان یک مکتب مستقل و وراى هر گونه آمیزه یا آموزه سیاسى رایج، اساس تشکیل امت یا جامعه سیاسى، دولت و نظام سیاسى و محور و مبناى اصول سیاست‏ها و روابط و رفتار سیاسى داخلى و خارجى مسلمانان قرار گرفت.

چکیده ندارد.

«عدالت» و «پیشرفت» در دو رویکرد متعارض سوسیالیستی-کمونیستی و لیبرالیستی-کاپیتالیستی، قابل جمع نیستند. اما در رویکرد دو ساحتی توحیدی و متعالی اسلام، به ویژه رهیافت راهبردی ولایی شیعی، نه تنها قابل جمع، بلکه لازم، ملزم و مکمل و هم افزا میباشند و به اصطلاح دارای تاثیر و تاثر متقابل، متزاید یا متکاملند. در حالی که، در رویکرد مدرنیستی، اساساً با تقلیل و حتی تحریف این دو پدیده، به عدالت و توسعه مادی و اقتصادی یعنی؛ عدالت سوسیالیستی و توسعه کاپیتالیستی، متعارض غیر قابل جمع نمیدانند. در رویکرد توحیدی، دو ساحتی متعادل و متعالی پیشرفت اعم از:توسعه اقتصادی، توسعه، فرهنگی، معنوی و اخلاقی بوده و عدالت اعم از عدالت اقتصادی، سیاسی و بلکه عدالت فرهنگی میباشد و جهت توسعه اقتصادی معطوف به تعالی فرهنگی، معنوی و اخلاقی میباشد.بنابراین، توسعه اقتصادی، بدون عدالت، حتی اگر هم ممکن باشد، جامع نبوده و پایدار نخواهد بود. این مقاله به واکاوی رابطه و نسبت میان گفتمان متعالی، عدالت و پیشرفت در نظریه، نظام سیاسی و دولت اسلامی، میپردازد.

«جهانی گرایی»، پدیده‌ای جدّی، جاری و فراگستر در عرصة کنونی و دهه‌های فراروی است. در رهیافت‌های اسلامی ـ قرآنی، روایی و علمی ـ سیاسی، سه گونه جهان گرایی وجود دارد: یکی جهان‌گرایی راستین و کامل هم مادّی و هم معنوی و اعمّ از توسعة اقتصادی، تعادل سیاسی و اجتماعی و تعالی فرهنگی و انسانی؛ دیگری جهانی‌گرایی ناقص و نارسا و صرفاً اقتصادی و تک ساحتی، و سوم جهانی‌گرایی کاذب و سلطه جویانه و تنازعی. برخی شباهت‌های هر چند ظاهری، میان جهان‌گرایی مهدوی و جهانی‌گرایی جاری، سبب برخی مباحث مقایسه‌ای و تطبیقی در این زمینه‌ها شده است. با جهانی گرایی مهدوی و نگرش و گرایش آن به قدر امکان فهم، توان و به تناسب مقتضیات حاضر و فراروی، در جهان معاصر می‌توان از فرصت‌های جهانی و جهان‌گرایی، در حدّ ممکن بهره برد و تهدیدهای آن‌ها را کاهش داد. ارتقای کارآمدی علمی و عملی جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان و فرهیختگان جهان به ویژه ارتباطات، تبادلات و سازماندهی متناسب آنان، با آگاهی هرچه بیش‌تر بر گزینة جهانی گرایی مهدوی و نقّادی بهینة جهانی‌گرایی‌های غیر مهدوی میسّر بوده، در ارتقا و استقرار جهانی گرایی مهدوی و حقیقی کارساز خواهد شد.

اسلام از آغازین روزهای ظهورش در جزیره العرب همانند تمامی ادیان ابراهیمی، منادی وحدت جامعه بشری بوده است. تأکید قرآن کریمو سیره عملی پیشوایان دینی در راستای موضوع «همگرایی اسلامی»، آن را بعنوان بایسته ای عقیدتی و عقلانی، مورد توجه امت اسلامی و متفکران مسلمان قرار داده است. متأسفانه، علی رغم پشتوانه اعتقادی قوی، تمدن بزرگ اسلامی و اقتدار مسلمانان در طول تاریخ اسلام، طی دو قرن اخیر، عواملی همچون: فراز و فرودِمشروعیتِدولت های مسلمان؛ وقوع منازعات میان آنان؛ ورود دو نظریه «سکولاریسم» و «ناسیونالیسم احساسی-نژادی» از مغرب زمین؛ سیاست های تفرقه آمیز کشورهای غربی، در کنارآسیب پذیری های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جهان اسلام؛ موجبِ تجزیه امپراطوری عثمانی و الغاء نهاد خلافتوهمچنین سلطه سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت های غربی بر سرنوشت امت اسلامی و در نتیجه واگرایی بیشتردر جهان اسلامگردید. ارائه الگوی عملی از «همگرایی اسلامی»؛ با استفاده از پشتوانه عقیدتی و تجارب نظری و عملی همگرایی در جهان اسلام و سایر مناطق جهان و نیز در نظر داشتن فرصت ها و آسیب پذیری های امت اسلامی در جهان معاصر، برای برون رفت از وضعیت واگرایی موجود، دغدغه اصلی این پژوهش است.انحطاط سیاسی و جایگاه ضعیف ملل و دول اسلامی در معادلات منطقه ای و بین المللی، اهتمام به تحقق «وحدت اسلامی» را که امروزه از آن بنابر واژگان تخصصی علمروابط بین الملل تحت عنوان «همگرایی اسلامی» یاد می شود، ضروری می نماید.چارچوب نظری موردتوجه در این پژوهش برای حصول به مدل همگرایی اسلامی، چهار رویکرد مطرح در روابط بین الملل شامل« تجربی – ارتباطی»، « فرهنگی – کارکردی»، « اقتصادی – کارکردی» و « سیاسی – نهادی» است. البته از چهار رویکرد فوق الذکر «رویکرد تجربی – ارتباطی» به دلیل ظرفیت ها و ملاحظات مندرج در آن شامل: 1) استفاده از فرصت های عقیدتی، هنجاری و تاریخی مشترک در جهان اسلام 2) استفاده از تجارب نظری و عملی موفق جها اسلام و غیر اسلام 3) تأکید بر ارتقاء سطح مبادلات و ارتباطات در جهان اسلام 4) تأکید بر مبادلات دولتی و غیر دولتی بطور همزمانبیشترین تطابق و بهره وری را برای تحقق همگرایی اسلامی را دارا می باشد. برای توصیف و تبیین و تحلیل محیطی از از فرصت ها و تهدیدهای فراروی همگراییدر جهان اسلام از چهارچوب نظری ارزیابی و سنجش محیطی ساختارها و سازمانها (قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدات) موجود علم مدیریت استراتژیک بهره برداری شده است.روش تحقیق دراینپزوهشیکتابخانه ای و اسنادی و با استفاده روش توصیفی، تبیینی، تحلیلی و تجویزی استبه نظر نگارنده، علیرغم فرصت های محدودِ پیش روی همگرایی اسلامی، با اولویت بندی و هم افزاییمتغیر های مستقلی مانند: افزایش سطح ارتباطات و مبادلات؛ همکاری های فرهنگیدر بستر هویت و اعتقادات مشترک اسلامی؛ همکاری های سودآور اقتصادی و همچنین همکاری ها و مناسبات سیاسی و امنیتی میان دولت های اسلامی، در درازمدتمی توان به تحقق و تعمیق وجوه و سطوح گوناگون وبالاتر همگرایی اسلامی، بعنوان متغیر وابست? این تحقیق نایل آمد. بر این اساس، تحقق «جامعه سیاسی» بعنوان بالاترین سطح همگرایی و وحدت کامل اسلامی، اولاًواجدِ مبنایی عقیدتی و مذهبی است و ثانیاًدارایِ رویکردی اجتماعی، اقتصادی،سیاسی و امنیتی است. دراین راستا، بهره برداری از حوزه های گوناگونِ مبادله میان کشورهای اسلامی برای حصول به جامع? سیاسی، موثر ارزیابی می گردد. بهره برداری و توجه همزمان به چهار رویکرد 1) «تجربی -ارتباطی»بر پایه افزایش سطح ارتباطات میان امت اسلامی، 2) فرهنگی –کارکردی بر پایه افزایش تبادلات و همکاری های فرهنگی 3) «اقتصادی ـ کارکردی» بر پایه شکل گیری ساختارهای اقتصادی و همچنین 4) «سیاسی – نهادی» بر پایه ارتباطات و شکل گیری نهاد های سیاسی مشترک؛ سرعت و توفیق «فرآیند همگرایی» و در نتیجه حصول به یکی از اشکال «همگرایی» در جهان اسلامرا در طیف فقدان جنگتا وحدت ِ کامل میان کشورهای اسلامیرا هموار می سازد . به نظر نگارنده اگر چههمگراییِ اقتصادی و سیاسی، در مقایسه باهمگرایی عقیدتی - هنجاری از رجحان بالاتری در نظریه های همگرایی برخودار است، اما تأکید صرف بر همگرایی ناشی ازموسساتِ اقتصادی و سیاسی منطقه ای جهان اسلام، بیشتر همگرایی اقتصاد دانان، حقوق دانان و سیاست مداران است تا همگرایی امت اسلامی، و به همین دلیلدچار بی ثباتیخواهد بود. بنابر این برای حصول بهوحدت اسلامیِ تکامل یابنده و با ثبات،دستیابی به «همگرایی عقیدتی و مذهبی» در مقایسه باوجوه اقتصادی، سیاسی وامنیتی همگرایی از اهمیت بالاتری برخوردار است. به همین دلیل است که استعمارگران همواره اختلافات و شکاف هایمذهبی را در جهان اسلامدامن می زنند. پیشنهاد این پژوهش «الگویی تلفیقی و چند وجهی»شامل وجوه: فرهنگی- ارتباطی، اقتصادی – مبادلاتی و سیاسی- امنیتیاست که مراتب سه گانه همگرایی شامل: پیوستگی، همبستگی و همگرایی را در تمامی سطوح اجتماعی و سیاسیکشورهای مسلماناز طریق تعاملات منطقه ای ایجاد نماید،و در درازمدت به سوی مرکز سیاسی واحدی در چارچوب اتحادیه، کنفدراسیون و یا فدراسیون، رهنمون سازد.

آنچه در این تحقیق مدنظر قرار گرفت ، بیان و چگونگی شکل‌گیری تحولاتفکری جامعه اسلامی از رحلتحضرترسول تا پایان حکومتعلی در عرصه‌های مختلفسیاسی، اجتماعی و اقتصادی است .در اندیشه دینی، اعتقاد بر این استکه با ظهور اسلام و هجرتحضرترسول اکرم از مکه به مدینه، زمینه‌های تشکیل حکومتاسلامی مهیا گردید.این امر منجر به بیان افکار و فرهنگنوین شد که جامعه اسلامی عربستان را صاحبحکومت ، تمدن و ایدئولوژی الهی گردانید.حضرترسول در جریان تغییر، تبدیل و گذار از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی، درصدد پیاده کردن این اندیشه دینی بود.اما علیرغم تمام تلاشهایی که جهتاتحاد و اعتلای جامعه اسلامی بر پایه اصول و ارزشهای اسلامی توسط حضرتصورتپذیرفت ، شاهد بودیم که بعد از حیاتحضرتو بوجود آمدن عوامل و وقایع مهمی که شروع آن با بحران سقیفه آغاز شد، بتدریج بی‌پیرایگی حکومتدینی پیامبر را با نوعی باز تولید ارزشهای جاهلی، آمیزشغیر متجانسبا فرهنگهای غیر دینی، و نظام طبقاتی اقتصادی و بعدها اجتماعی (در دوره خلیفه سوم) روبرو کرد که حفظ حکومتو امنیتبه اهدافاساسی چون عدالتاجتماعی و روح آزادگی دینی رجحان یافت .این وضعیت ، طبیعتجامعه را به گونه‌ای دستخوشتغییر و تحول کرد که به تطور و تحول ارزشها و آموزه‌های دینی در عصر پیامبر منجر گردید و علیرغم تلاشهایی که امام علی برای احیای سنتپیامبر و اقامه عدالتنمود، وسعتتغییر و تحول به گونه‌ای بود که جامعه اسلامی را به جز اندکزمانی، در اختیار حاکمانی قرار داد که با استفاده از دین به دنبال مطالعه و منافع شخصی و ارضاء هواهای نفسانی بودند.بر همین اساس ، این نوشتار بر آن استبا به اختصار ضمن بر شمردن فاکتورهای اصلی و تاثیرگذار بر تغییر و تحولهای موجود در دوره هر یکاز خلفاء، چگونگی بازگشتبه ارزشهای جاهلی را بیان کرده تا از این طریق بتوان تبیین روشن و صحیحی از نوع تحولاتفکری جامعه اسلامی در زمان مورد نظر ارائه نمود.و درنهایتبه اثباتفرضیه اصلی یا فرضیه جانشین دستپیدا کرد.