آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫يکي از موضوعات مطرح در حوزه غيبت کبري، رؤيت امام زمان? است که اين پژوهش در چهار فصل، سير تاريخي اين موضوع را در منابع اماميه تا پايان نيمه اول قرن چهاردهم، بررسي نموده است. بزرگاني که در دوران نخستين غيبت کبري ميزيستهاند، در آثار خود به اين مسئله پرداختهاند. از ظاهر کلام نعماني (م 342) و شيخ مفيد (م413) برميآيد که رؤيت امام در غيبت کبري را نپذيرفتهاند. سيد مرتضي (م436) و شيخ طوسي (م 460) امکان رؤيت را مطرح کردهاند؛ ولي حکاياتي که در موضوع رؤيت نقل کردهاند، مربوط به دوران غيبت صغري است. در مقطع زماني قرن 6 تا 9، در مهمترين کتب اماميه که تا کنون باقي مانده، تنها 14 حکايت ذکر شده است. نخستين کسي که حکايت مربوط به رؤيت امام در غيبت صغري را نقل کرده، مرحوم قطب الدين راوندي است که در «الخرائج و الجرائح»، دو حکايت را آورده است. در «مجموعه ورّام» هم يک حکايت نقل شده است. در آثار سيد بن طاووس هم نُه حکايت ذکر شده است؛ ولي خود ايشان مدعي رؤيت نشده است. در دو- سه مورد نقل شده که امام? با يک واسطه، پيامي را براي سيد بن طاووس فرستاده است. بيشترين حکايات را سيد نيلي (740 -803) در کتاب الغيبه خود نوشته است. از قرن 9 تا 11 که دوران اصوليهاست، منابعي وجود ندارد که به مسئله رؤيت پرداخته باشد؛ اما پس از آمدن اخباري ها و جمع آوري متون حديثي دراواخر قرن 11، در بعضي از منابع حديثي، مسئله رؤيت ذکر شده است. با توجيه علامه مجلسي? نسبت به توقيعي که مهمترين مصدر تکذيب مدعيان رؤيت بود، راه براي پذيرش و اهتمام ويژه براي نوشتن چنين حکاياتي بيشتر شد و خود علامه، حکايات زيادي را در بحارالانوار ذکر کرد. با روي کار آمدن صفويه، زنديه و قاجاريه و رونق شيعه، اين مسئله بيشتر رونق يافت و «دارالسلام»، «جنة المأوي» و «نجم الثاقب» در اين باب نوشته شد و بدون توجه به سند و محتواي اين حکايات، به جمع آوري آنها اهتمام شد. نويسنده اين پژوهش در موارد مختلف، با نگاه انتقادي به اين نقلها پرداخته است و از مجموع سخنان علماي شيعه معلوم ميشود که در زمان غيبت کبري، اصل بر عدم رؤيت امام زمان? است.

---

‫پـژوهش حاضـر پیـرامون «مهدی¬شناسی» بـا عنوان «جامع¬نگری در شناخت امام مهدی در آموزه¬های دینی» است که در آن با نگاهی جامع به تعالیم دینی و با استفاده از آیات و روایات از چهار بُعد به شناخت شخصیت امام عصر عجل الله فرجه الشریف پرداخت و در پنج فصل تنظیم گردیده است. فصل اول را به عنوان مقدمه¬ای برای آغاز بحث قرار داده¬ایم که در آن علاوه بر تبیین موضوع و پیشینه بحث به بیان اهمیت و اهداف پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم به شناخت امام مهدی عجل الله فرجه الشریف از رهگذر اوصاف اهل بیت علیهم¬السلام اشاره دارد که در آن پس از تعریف لغوی و اصطلاحی واژه «اهل بیت» و ادله اثبات اهل بیت بودن حضرت به بررسی اوصاف اهل بیت از منظر قرآن کریم، پیامبر، علی علیه¬السلام، حضرت زهرا و سایر معصومین علیهم¬السلام پرداختیم. در فصل سوم به بررسی شناخت حضرت صاحب¬الامر از رهگذر اوصاف امامت و با تکیه بر آیات و روایات پرداخته شده که پس از مفهوم¬شناسی واژه «امام» از دیدگاه فریقین و ادله اثبات امامت، امام مهدی عجل الله فرجه الشریف از دو راه «نص» و «معجزه»، اوصاف «امام» و به ویژه امام مهدی عجل الله فرجه الشریف را تبیین نمودیم. فصل چهارم به تبیین همسانی سیره نبوی و مهدوی اختصاص دارد که در آن به تعریف لغوی واژه «سیره» و ادله اثبات پیروی حضرت ولی عصر از سیره و روش پیامبر صلی الله علیه و آله پرداختینم و در پایان نمونه¬هایی از هماهنگی و تطبیق سیره این دو بزرگوار بیان نمودیم. فصل پنجم به عنوان «شناخت امام مهدی عجل الله فرجه الشریف از رهگذر نهضت دینی انبیاء» به بررسی جایگاه نهضت دینی آن حضرت در ادامه آرمان انبیاء پرداخته شده است که در آن به ادله برپایی نهضت دینی از سوی ایشان در پرتو آیات و روایات و اهداف و اصول کلی نهضت انبیاء و تطبییق آن با نهضت حضرت ولی عصر پرداخته شده است. در نهایت نتیجه¬گیری کلی مباحث را بیان نمودیم. واژگان کلیدی: امام مهدی، اهل بیت، امامت، سیره نبوی، نهضت دینی، انبیاء، اهداف.

‫امام در لغت به‌معناي رهبر، و در اصطلاح جانشين پيامبر اسلام( مي‌باشد، که از ناحيه خدا منصوب شده، و همه شئون پيامبر غير از وحي و نبوت را دارا مي‌باشد. از ديدگاه شيعه، بر خداوند متعال واجب است که بر اساس قاعده لطف بعد از پيامبر(، امام و خليفه‌اي تعيين کند، تا مردم را از گمراهي‌ها نجات داده و به‌سوي نور هدايت نموده و احکام الهي را تبيين کند. اين امام بايد داراي ويژگي‌هايي مانند عصمت، علم الهي، شجاعت و ديگر صفات عاليه باشد. اما اهل سنت نصب امام را از ناحيه خدا واجب ندانسته، و اعتقاد دارند که امام را مي‌توان به توصيه خليفه پيشين، رأي مردم و کودتاي نظامي انتخاب کرد. آن‌ها همچنين علم الهي و عصمت را از شئون امام نمي‌دانند. شيعه معتقد است که امام مهدي( دوازدهمين امام و فرزند امام حسن عسکري( مي‌باشد، که در پانزدهم شعبان سال 255 قمري در سامراء به دنيا آمد. بر اساس روايات متواتر ميان شيعه و اهل سنت، او همان مهدي موعود( مي‌باشد که با ظهورش جهان را که از ظلم و ستم پر شده، از عدالت پر مي‌کند. اهل سنت هم اعتقاد به مهدويت دارند، و احاديث متواتري از آن‌ها نقل شده است؛ ولي گروهي از آن‌ها معتقدند که مهدي( هنوز متولد نشده است. امام مهدي( هنگام شهادت پدرشان پنج سال داشت، که به امامت رسيد. او به امر خدا در پس پرده غيبت به‌سر مي‌برد. در روايت متواتر ميان فريقين نقل شده که بر اساس فرمايش پيامبر اسلام(، دنيا به آخر نمي‌رسد مگر اين‌که مردي از اهل بيت، که نامش نام پيامبر و کنيه‌اش کنيه او است، ظهور مي‌کند و جهان را پس از آن‌که از ظلم و ستم پر شده، از عدالت لبريز مي‌کند. شيعه و اهل سنت درباره مهدي موعود به آيات زيادي از قرآن کريم استناد کرده‌اند.

‫اين تحقيق با رويکردي روايي و قرآني، شباهت‌ها و مشترکات غيبت امام زمان با غيبت انبياي الهي را با يکديگر مقايسه کرده است و فلسفه غيبت آن حضرت و انبيايي را که براي مدتي از ميان امت و قوم خويش غيبت مي‌کردند، بررسي مي‌کند. نويسنده در قالب سه بخش ابتدا ويژگي‌هاي غيبت پيامبران الهي، سپس خصوصيات غيبت حضرت مهدي( و پس از آن فلسفه غيبت آن حضرت را تبيين کرده است. در بخش اول نخست کليات تحقيق، مانند مفهوم واژه غيبت در لغت و اصطلاح بيان شده، آن گاه اقسام غيبت (کبرا و صغرا) و سپس اثبات غيبت و اقسام آن، فلسفه غيبت کبرا، فرق بين غيبت و عدم وجود و مسافرت بيان مي‌شود. آن گاه نويسنده به معرفي انبيايي با غيبت‌هاي طولاني يا کوتاه پرداخته و اعتقاد دارد اين غيبت ها به جهت حکمت‌هايي صورت گرفته است. وي در ادامه اين بخش به ويژگي‌هاي غيبت امام زمان( پرداخته و آن حضرت را در عين غايب و مستور بودن از نظرهاي مردم، حاضر و ناظر بر آنان دانسته، و چگونگي غيبت ايشان را وصف مي‌کند. در بخش دوم اشتراک و تفاوت غيبت انبيا و غيبت امام زمان( بيان شده و شباهت‌ها و تفاوت هاي غيبت امام زمان با غيبت پيامبراني چون: يوسف، ادريس، هود، صالح، ابراهيم، موسي، خضر، دانيال، الياس، يونس، عزيز، و عيسي( به ترتيب ذکر شده است. در بخش سوم از اين نوشتار، فلسفه غيبت امام عصر( و حکمت غيبت‌هاي انبياي الهي مزبور، تجزيه و تحليل شده، و خوف از کشته شدن، امتحان مردم، اصلاح امت، جداشدن خالص از غير خالص، تحت بيعت هيچ حاکمي نبودن، خالي شدن صلب‌هاي مؤمنان از کافران و اجراي سنن الهي، از جمله حکمت‌ها مذکور و فوايد عام و خاص غيبت امام زمان( و تشبيه امام غايب به آفتاب پنهان در پشت ابرها شرح و بررسي مي‌گردد.

پیدایش مدعیان دروغین مهدویت از چالش های مهم امامیه در روزگار غیبت صغرا بوده است. «احمد بن هلال عبرتائی»، از جمله مدعیان شناخته شده در این روزگار است. در این پژوهه با هدف بررسی ادعاهای دروغین وکالت در روزگار غیبت صغرا، طرح ادعای دروغین احمد بن هلال عبرتائی بیان گردیده است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته و برحسب هدف تحقیق از نوع اکتشافی و به لحاظ نوع داده های مورد استفاده، یک تحقیق کیفی است.همچنین سعی شده است ضمن طرح زیست نامه احمد بن هلال عبرتائی، به عوامل پیدایش چنین ادعایی از سوی وی اشاره شود. رفتارشناسی امام عصر در تقابل با او، از جمله مباحث طرح شده در این پژوهه است. در پایان نیز به بازکاوی شخصیت رجالی احمدبن هلال عبرتائی می پردازیم. بحث پایانی نیز به انبوه روایات نقل شده از وی اختصاص دارد. به دلیل برخورد قاطع امام عصر با او، ادعای وی پیروان چندانی به خود جذب نکرد. البته مرگ وی در همان سال ادعای دروغین در این زمینه بی تاثیر نبوده است.

کتاب «نور الانوار» یکی از مجموعه کتاب هایی است که در دوران قاجاریه و از سوی یکی از روحانیون مقیم تهران نگارش شده است. این کتاب در مورد امام مهدی نگارش گردیده و یکی از منابع اصلی کتاب های پس از خود در این موضوع مانند مظهر الانوار شیخ ابوالحسن مرندی، علائم ظهور ناظم الاسلام کرمانی و وقایع الظهور عباسعلی گورتانی بوده است. در کنار وجوه قوت این کتاب، مطالبی در مورد نشانه های ظهور درج شده که بدون سند بوده و از اقوال شاذ و برداشت های اشتباه نشات گرفته است. از این رو، لازم است با بررسی و ریشه یابی مطالب این کتاب، برخی از انحراف برداشت ها و نقل در فضای مهدویت را که امروزه در میان عموم جامعه وجود دارد، اصلاح کنیم. روش این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده و هدف آن بررسی سندی و دلالی دیدگاه های این فرد در زمینه نشانه های ظهور است.

نمادهایی در میان ملل مختلف وجود دارند که در عین تفاوت، دارای دیدگاه ها و آرمان های مشترک هستند؛ مثل نجات بخشی، ظلم ستیزی، گسترش و عدالت و ظهور و بروز منجی در اوج ناامیدی؛ که در ادبیات ملت ها به عنوان اسطوره یاد شده اند. نوشتار پیش رو، تلاشی است در برابر دغدغه های مهم بشر، نظیر این که اسطوره در نگاه اسطوره شناسان به چه معناست؟ آیا بین اسطوره ها و آموزه های وحیانی تعارضی است؟ آیا از این نمادها می توان پیامی عمومی و فطری از ملل مختلف بدون درنظر گرفتن رنگ، نژاد، طبقه اجتماعی و غیره ارائه داد؟ به نظر می رسد پیام مشترک در همه این نمادهاو اساطیر وجود یک منجی نجات بخش در تاریک ترین و ظلمانی ترین بخش تاریخ ملت ها؛ به ویژه در آخرالزمان است.هدف این نوشتار اثبات این فرضیه است که اسطوره های نجات، نماد موعودخواهی ملت ها است. نکته مهم این که در صورت اثبات این امر، می توان آن را در کنار دیدگاه ادیان، به عنوان یکی از مویدات منجی خواهی بشر اثبات کرد.

کارآمدترین ایده قابل طرح درباره سبک زندگی اسلامی و عملی کردن آن، شیوه ای از زندگی اسلامی است که بر محور انتظار حضرت مهدی موعود شکل گرفته و از آن به «سبک زندگی منتظرانه» تعبیر می شود؛ اما اثبات این مطلب، پیش از هر چیز، به تبیین مفهومی نیاز دارد. این نوشتار با روشی توصیفی- تحلیلی، در بررسی چیستی سبک زندگی منتظرانه، با هدف جایگاه شناسی این سبک در زمینه سازی ظهور سامان یافته و مهم ترین شاخصه سبک زندگی منتظرانه را «ماهیت جهادی» آن می داند. از این رو و برای رسیدن به این مقصود، مفاهیم وابسته به آن، نظیر سبک، زندگی، اصطلاح سبک زندگی، انتظار و سرانجام جهاد را با روش کتابخانه ای بررسی کرده است.