آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه هایی روایی شیعی بر مباحث کلامی تاثیرگذار بوده، و بسیاری از متکلمان افزون بر استفاده از مبانی و روش های عقل گرایانه، از احادیث هم به لحاظ مضمونی و هم به جهت روش و نوع خاص رویکرد ائمه بهره گرفته اند. بررسی این تاثیرها بیانگر آن است که این امر خطیر، در جنبه های گوناگونی تحقق پذیرفته است. در این خصوص، تاثیر روایات امام صادق (ع) به دلیل شرایط خاص عصری ایشان، شگرف و قابل توجه است، به گونه ای که گاهی از رهگذر آن، در قالب تبیین صحیح مواضع کلامی امامیه و نفی اندیشه های نااستوار انتسابی به شیعه اثنی عشری نمود پیدا کرده، و این تاثیر در دوره های پس از امام (ع) به ویژه در شکل گیری و تحول منابع مکتوب کلامی شیعه، قابل ردیابی است. یعنی متکلمان شیعی هم، به مثابه پشتوانه های نظری و هم در روش بحث، از این قبیل روایات استفاده کرده اند. این مقاله بر آن است تا با کاوشی پیرامون این مساله، ابعاد آن را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و انواع این تاثیرات را نشان دهد.

نوشتار حاضر به دنبال بازخوانی چگونگی تقابل ائمه با جریان های گوناگون و متنوع غالیان (از ابتدا تا دوره امام صادق(ع)) می باشد. در یک طرف گروه هایی قرار داشتند که به تدریج و با گذشت زمان باورهای ابتدایی خویش را به فرقه های منسجم در دوره امام صادق(ع) تبدیل کردند؛ در طرف دیگر ائمه نیز به عنوان متولیان دین به فراخور زمان و شرایط پدید آمده با جریان های انحرافی ازجمله غالیان به مقابله پرداختند. شاید یکی از مهم ترین علل رشد غالیان در آن دوره، شرایط سیاسی پدید آمده ای بود که سبب درگیری امویان با عباسیان شد. همین امر سبب گردید این گروه ها با خیالی آسوده به تبلیغ گمانه های خود همت گمارند و خود را به گروه هایی با کادر رهبری مشخص تبدیل کنند.نوشتار حاضر به بررسی جریان غلو از دوره مذکور تا عصر امام صادق(ع) یعنی دوره ای که غالیان به بالندگی خویش رسیده بودند، پرداخته است. گرچه گرایش های غالیانه هیچ گاه از جامعه مسلمانان رخت برنبست، اما مبارزه امامان شیعه با این جریان ها تا اندازه زیادی این گروه ها را به حاشیه راند و سبب مشخص شدن نظرگاه شیعیان و تمایز این اندیشه با باورهای چنین گروه های منحرفی گردید.

وجود حدیث دوبارزادگی از خلیفه نخست و امید به شفاعت وی از قول امام صادق (ع)، ازجمله احادیث بازتاب یافته در متون روایی است که یکی از دستاوردهای آن را حسن رابطه امام صادق (ع) با رویکردهای اهل سنت و افتخار یا فضیلتی برای ایشان دانسته­اند. در اهل سنت، دارقطنی با چهار طریق ضعیف و در شیعه، اربلی از قول فردی به نام جُنابَذی ـ یکی از علمای حنبلی ـ این روایت را نقل کرده‌اند که وجود راویانی شامی در اسناد، از اعتبار آن فروکاسته است. این مقاله با رویکردی تحلیلی- انتقادی می­کوشد سند و تمام طرق آن را در منابع فریقین در سنجه نقد نهد و در تلاش است با کاوش در دیگر مصادر و یافتن بسامد و گونه­های حدیثی و تاریخی، روایت دارقطنی را که نخستین ناقل این حدیث است، نقد و بررسی نماید. روایت مزبور، ضمن تعارض با اخبار تاریخی واردشده در کتب اهل سنت و یا حتی کتب شیعی، ازنظر ادله­ قرآنی، حدیثی، عقلی، رکاکت معنا و نیز تعارض با روایات و سنت، محل مناقشه است. این نوشتار میزان تطابق این حدیث با دیگر احادیث موجود از امام صادق (ع) را ارزیابی کرده و بدین باور است که اگر قرار به افتخار باشد به ولایتمداری است نه ارتباط نَسَبی؛ همچنین ناسازواری این حدیث با نحوه برخورد خلیفه نخست با امیرمؤمنان (ع) و حضرت زهرا (س) در اتفاقات پس از رحلت پیامبر (ص)، اعتماد به آن را فرو می­ کاهد.