آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

خوف و رجا از مقامات و احوالات عرفانی است و از بُعد معرفت و شناخت در آثار دینی و عرفانی جایگاهی ویژه دارد. مقاله‎ حاضر با محوریت حدیث شریف امام صادق (ع) با موضوع خوف و رجا می‌باشد. ایشان خوف را به ثابت (مقام‌خوف) و معارض (حالت خوف)؛ رجا را به مقیم (مقام رجا) و غیرمقیم (حالت رجا) تقسیم¬کرده‌اند. بنابر فرمایش امام صادق (ع) میزان خوف و رجا واقعی نسبت به معرفت بنده از حق‎تعالی و مشاهده احوال عجز انسان سنجیده¬می‌شود. این حقیقتِ مهم؛ بسیار متفاوت است از آنچه که انسان‌ها به دلیل غفلت در ذهنشان ‌پرورانده و در خوف و رجای کاذب به¬سر¬می‎برند. در این مقاله برای درک بهتر حدیث، ابتدا مفهوم، مراتب،... این دو واژه در قرآن و آثار پیشوایان دین و عرفان کاوش¬شده و سپس رابطه خوف با معرفت، ... و رجا با فضل خداوند، ... مورد بررسی قرارگرفته¬است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی نوشته¬شده¬است. در پایان تحقیق؛ این نتیجه حاصل¬شده که خوف و رجا فقط برای سالکان الی الله باید توازن داشته¬باشد نه برای کسانی که در گناه به¬سر¬می‎برند؛ که برای آنان خوف باید بیشتر باشد. خوف و رجا حقیقی باید همراه با عبادت، انفاق، تهجد شبانه، دعا، اصلاح در امور مردم و ریشه‌کن ساختن ظلم باشد و همچنین خوف و رجا بیانگر قهر و رحمت خداوند است؛ البته برای کسانی که بیندیشند. کلید واژه‌ها: خوف، رجا، مقام، عرفان.

این مقاله به بررسی و تبیین مفهوم دعا پرداخته و به‌منظور روشن شدن حقیقت دعا بر اساس روایت امام صادق(ع) و ارتباط آن با مفهوم عبودیت انجام شده است. در این روایت، دعا نه در مفهوم خواندن، بلکه به‌معنای اجابت کردن پروردگار از جانب انسان آمده است و این اجابت به واسطه پذیرش الوهیت خداوند در دو مرتبۀ اعتقاد و عمل محقق می‌شود که این مفهوم با معنای عبودیت و بندگی و سریان آن در تمام زوایای زندگی انسان مطابقت دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده روشن می‌شود که دعا در حقیقت همان هدف زندگی و عبودیت در برابر پروردگار است که سبب می‌شود انسان به حیات طیبه دست یافته و با ذوب شدن در صفات حضرت حق به انسان «متأله» مبدل گردد. این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای انجام شده و در آن از روش تحلیلی ـ توصیفی استفاده شده است.

امام جعفر صادق (ع) در دوره‌ای به امامت رسید که شرایط سیاسی و اجتماعی مناسبی در جامعه اسلامی برای فعالیت‌های علمی فراهم بود. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی به دنبال این هدف است که تبیینی دقیق از نقش و دستاوردهای آن حضرت در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی ارائه نماید. دست‌یابی به پاسخ این پرسش که امام صادق (ع) چه تاثیرات علمی بر گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی داشته است، به طور طبیعی نیازمند بررسی اقدامات ایشان در راستای شاخص‌های علمی و تاثیرات اجتماعی بر جامعه علمی این عصر می‌باشد. روش پژوهش مبتنی بر توصیف و تحلیل محتوا بوده و روش جمع‌آوری داده‌ها به صورت بررسی اَسناد و مدارک از مجموع منابع تاریخی و حدیثی است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد امام صادق (ع) با تأسیس پایگاه علمی در مدینه نهضتی فرهنگی را آغاز کردند که تأسیس مکتب علمی با شاخص‌های نظام آموزشی جامع، تربیت شاگردان برجسته، توسعه روش‌های علمی و تاثیرگذاری بر سایر مذاهب اسلامی بخشی از دستاوردهای این نهضت می‌باشد. افزون بر پیشرفت علوم مختلف، گستره وسیع پیروان مذاهب مختلف اسلامی و تأثیرات عمیق بر فضای مطلوب علمی، این گونه اقدامات زمینه‌ساز تثبیت جایگاه آن حضرت و ماندگار شدن آوازه علمی ایشان شد.

یکی از بنیادی­ترین شاخصه‌های مرجعیت علمی که به لحاظ تاریخی باورمندی به مرجعیتِ مرجع و سرآمدی او را بر دیگر مدعیان اثبات می‌کند، شاگردپروری است. این اصطلاح بدین معناست که هر مربی، معلم یا استاد با کاربست تمهیداتی برنامه‌ریزی‌شده، فراگیرانش را افرادی متخلّق، کارآمد و متخصص بار می‌آورد و آنان را برای ایفای نقش‌های متناسب علمی در جوامع انسانی آماده می‌سازد. فرایند شاگردپروری بر اساس اصول و روش‌های خاصی انجام می‌گیرد. مسئله این پژوهش چگونگی کاربستِ هوشمندانه و نظام­مند این فرایند در نظام آموزشی امام صادق (ع) است. سؤال این است که الزامات، اصول و روش‌های شاگردپروری در مکتب علمی امام صادق (ع) در حوزه آموزش و اخلاق چگونه محقق شده است؟ روش پژوهش تحلیل محتوا با رویکرد کیفی و تحلیل مضمون و روش جمع‌آوری داده‌ها، بررسی اسناد و مدارک است. واحد بررسی، گزارش‌ها و روایات تاریخی با تکیه بر روایت مشهور به «رجل شامی» است. راویان متعددی تعداد شاگردان امام را از یک تا 200 نفر تا خانه پر از جمعیت گزارش کرده‌اند. شاگردپروری نخبگانی در دستور کار امام قرار داشته و امام بر این نکته تحفظ داشته‌اند که شاگردان در همان رشته‌هایی که تخصص دارند به مناظره بپردازند. بررسی نمونة انتخابی از مناظرات علمی امام صادق (ع) نشان داد که تربیت برنامه‌ریزی‌شده شاگردان متخصص و نخبه در رشته‌های مختلف بر پایة اصول آموزشی هشتگانه و اصول اخلاقی پنج­گانه و با استفاده از روش‌های آموزشی هفتگانه و روش‌های اخلاقی سه‌گانه انجام‌گرفته است.