آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله پژوهشی پیرامون سند و دلالت حدیث «ان الله خلق آدم علی صورته» می باشد. در این مقاله ابتدا سند و مفهوم حدیث بررسی می شود، سپس براساس مبانی توحیدی اسلام، به رفع ابهام حدیث که ناشی از مرجع ضمیر «صورته» است، پرداخته می شود.

این رساله به بحث وتحلیل داستان آدم در قرآن پرداخته است، و شامل سه بخش می باشد. بخش اول بیان کلیات است که دو نظریه ثبات انواع و تحول انواع در مورد پیدایش نخستین انسان از نگاه دانشمندان زیست شناسی مطرح شده است. همچنین آفرینش نخستین انسان در آثار ادیان مختلف و موضع دانشمندان مسلمان و مسیحی در قبال نظریة تحول انواع در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است. بخش دوم به مبحث قصه در قرآن می پردازد که مراد از قصه در قرآن، هدف قرآن از بیان قصه ها، ماهیت قصص قرآنی، زبان قرآن در بیان قصص از جمله مطالب این بخش است . ارائه این بخش مقدمه ای است تا راه را برای فهم درست قصه آدم فراهم نماید، شناخت زبان قرآن در بیان قصه ها و ضوابط فهم درست آیات، ما را به تحلیل صحیح داستان آدم رهنمون می گردد. بخش سوم این رساله به تحلیل داستان آدم در قرآن پرداخته است. پس از بیان تحلیل اندیشمندان اسلامی در قالب شش دیدگاه متفاوت،نتیجه گرفته شده است که داستان آدم گر چه تحقق خارجی و عینی داشته، اما سرگذشت همة انسانها است و آدم نمونه و الگوست و این داستان علاوه بر معانی ظاهری و اصالت و حقیقت این معانی ظاهری، دارای معانی باطنی است که بیان تکوین انسان و ارتباط او با عالم فرشتگان و شیاطین از جملة آن معانی است. فصلهای بعدی به موضوعات ، خلافت آدم، تعلیم اسماء، پرسش فرشتگان، عرضة اسماء بر آنهاو سجده ایشان بر آدم، ابلیس و دشمنی او با انسان، بهشت آدم و مهم ترین درسهای داستان آدم می پردازد.

خداوند در قرآن کریم در راستای دعوت مردم به تناسب از بیان داستان انبیای گذشته و سرگذشت اقوامشان در راستای هدایت مردم بهره جسته است. با تحلیل این قصص، می‌توان برخی از مشکلات جوامع بشری امروز را حل کرد. ولی با توجه به این مطلب که آیات و سور قرآن در شرایط تاریخی خاصی نزول یافته و قصص قرآن نیز از این امر مستثنی نیستند، هر بار بخشی از داستان انبیاء که متناسب با دعوت پیامبر بوده، در خلال سور بیان شده است. از این رو، این مقاله با سبک تفسیری تنزیلی موضوعی درصدد پاسخگویی به این مسأله است که چه بخش­هایی از داستان حضرت آدم(ع) در چه شرایط مکانی و زمانی در سور مختلف نازل شده است؟ و چه وجه ارتباطی میان قسمت مذکورِ قصه با دیگر آیات سوره است که داستان در آنها ذکر گردیده است؟ و این متناسب سازی میان شرایط با محدوده قصه حضرت آدم(ع) چه دستاوردی برای انسان­ها دارد؟کاربست این شیوه‌ی مطالعاتی در این داستان بیانگر این نکته است که: قصص قرآنی هم راستا با هدف سوره و شرایط گوناگون پیامبر(ص)، مسلمانان و دشمنان اسلام نازل شده‌است و آن بخش‌هایی از قصه آدم(ع) که با مفاهیم اعتقادی کفر و ایمان مرتبط بوده در سال‌های اولیه نزول بیان شده و قسمت‌هایی ازداستان که مرتبط با آموزه­های معرفتی و ویژگی‌های مؤمنان می­باشد، در اواخر مکه و اوایل مدینه نازل شده است.

عطّار که انسی مستمر با قرآن کریم و احادیث داشته برابر مشرب فکری و نوع نگاه خویش، به نحوی گسترده به تأویل آیات و احادیث دست یازیده است. او در این فرآیند علاوه بر تأویل‌های ساده‌ساختار و تک بعدی، تأویل‌های چند بعدی (منشوری) هم دارد؛ به این صورت که او بارها و از مناظر مختلف به یک موضوع قرآنی یا روایی نگاه کرده و هر بار تأویلی متفاوت از آن موضوع واحد ارائه نموده است. این ویژگی که از مختصّات سبکی وی به شمار می‌رود، با عنوان «تأویل منشوری» موضوع این پژوهش است. از سوی دیگر با مطالعۀ آثار منظوم عطّار به روشنی دریافت می‌شود که او در این آثار، نگاهی خاص به فرآیند آفرینش آدم و هبوط او به زمین دارد. حال این پرسش مطرح می‌شود که نوع نگاه او به «هبوط آدم از درگاه حق» چگونه است و چه ساختاری دارد؟ پژوهش حاضر بر پایۀ روش توصیف (descriptive) و تحلیل محتوا (contentanalysis)، پاسخی برای این پرسش ارائه کرده­است. یافته‌ها نشان می‌دهند که مجموعه تأویل‌های ارائه شده دربارۀ هبوط آدم، افزون براین که بیانگر نگاه منشوری عطّار به ماجرای هبوط آدم هستند، مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهند که می‌توان آن را تأویل خوشه‌ای نامید.

شماری از مفسران امامیه آیات سجده فرشتگان بر آدم7 را نظیر سجده برکعبه و یوسف 7 پنداشته و از برایند این تنظیر مفهوم و نوع سجده بر آدم7 را تبیین کرده­اند. برابر این رهیافت منزلت آدم7 به‏سان قبله‎بودن کعبه و جمال بدیع یوسف7در منظر فرشتگان تجلی نمود و آنان را به سجده به سوی آدم 7 واداشت و شخص آدم7 مسجود حقیقی آنان نبود. مسئله اصلی این پژوهه نقد این تنظیر و سنجش مستندات آن بر پایه تنظیر معنایی صحیح در دانش تفسیر است. نتایج پژوهش نشان داد که داستان سجده بر آدم7 مستقل از آیات سجده بر یوسف7 و کعبه بوده و قابل تنظیر با یکدیگر نیستند. موضوع و علت سجده در این سه دسته آیات با یکدیگر متفاوت بوده و اصالت مسجود نیز در آنها در یک تراز نیست. این آیات فقط در حد تماثل صوری در مصداق خارجی با یکدیگر شباهت دارند و این مقدار نیز برای ایجاد رابطه تفسیری میان این آیات کافی نیست و نباید از آنها در تفسیر همدیگر بهره جست.