آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله این تحقیق بررسی کاربست ابطال‌پذیری پوپر جهت توجیه گزاره‌های دینی و موفقیت احتمالی این کاربست می‌باشد. فلسفه علم پوپر به دلیل درهم شکستن اقتدار پوزیتویسم که معیار تجربی و استقرایی را برای تمییز علم از غیرعلم تعمیم داده و آن‌را تبدیل به معیاری کلی برای معناداری نموده بود، مورد توجه متکلمان و الاهی‌دانان مسیحی قرار گرفته و ایشان به فراخور از نظرات او در فلسفه علم و معرفت‌شناسی برای توجیه گزاره‌های دینی و یا ابطال نظرات علمی که برخلاف آموزه‌های دینی بودند، استفاده کرده‌اند. در این تحقیق که با روش تحلیلی - انتقادی، نگاشته شده، ضمن بررسی کاربست نظریه ابطال‌پذیری در توجیه گزاره‌های الاهیاتی توسط متکلمان مختلف مسیحی، ایرادات وارد بر این کاربست در دو ساحت مبنایی و بنایی ارائه شدند. یافته‌های تحقیق نشان‌ می‌دهند علی‌رغم قابلیت‌های ابطال‌پذیری جهت توجیه عقلانی گزاره‌‌های دینی، ایرادات مبنایی همچون کل‌گرایی، فقدان معیار مشخص برای معرفت و ایردات بنایی مانند منطق شک‌گرایی حاکم بر ابطال‌پذیری و عدم امکان تعلیق معارف دینی تا حصول معرفت جدید، مانع از آن است‌که ابطال‌پذیری بتواند، از حقیقت دین و امر دینی دفاع کند و در نهایت آن‌را به ورطه نسبی‌گرایی سوق خواهد داد.

آیا می‌توان از ابطال‌پذیری برای اثبات علمی بودن گزاره‌های دینی استفاده کرد؟ با ظهور پوزیتویسم منطقی در ابتدای قرن بیستم و گسترش آن در سراسر جهان، مابعدالطبیعه و حتی اخلاق متعالی از اعتبار ساقط شدند. پوپر با درهم شکستن اقتدار پوزیتویسم که معیار تجربی و استقرایی را برای تمییز علم از غیرعلم تعمیم داده و آن‌را تبدیل به معیاری کلی برای معناداری نموده بود، عرصه جدیدی برای مباحث متافیزیکی گشود که در آن نظرورزی متافیزیکی امری عقلانی تلقی می‌شود. پوپر با حرمت نهادن به نظرورزی متافیزیکی نه‌تنها متافیزیک را غیرقابل انفکاک از علم دانست بلکه از این مهم‌تر معتقد بود که متافیزیک از اوصاف نظریه‌های علمی آزمون‌پذیر پیشرو است. در این سپهر، این تحقیق با روش تحلیلی - انتقادی، درصدد سنجش و بررسی تاثیر فلسفه علم پوپر بر معرفت دینی است. بدین منظور نخست با بررسی فلسفه علم پوپر، به این نتیجه ‌رسیدیم که علی‌رغم ایرداتی که به فلسفه علم پوپر وارد است، ابطال‌پذیری نه تنها بستری مناسب برای توجیه عقلانی گزاره‌های دینی آماده کرده است؛ بلکه مشخص شد برخی از معارف دینی خصوصا آن‌دسته از معارف که با استدلال عقلی اثبات می‌شوند، قابلیت ابطال‌پذیری دارند و ‌می‌توان آن‌ها را بر مبنای ابطال‌گرایی علمی قلمداد کرد.

چکیده ماشینی : در سپتامبر 2007، بیش از 100 فیلسوف با عزم راسخ به پراگ آمدند تا به فلسفه کارل پوپر به عنوان منبع الهام در بسیاری از زمینه‌های تلاش فکری ما نزدیک شوند. این جلد حاصل آن تلاش است. موضوعات شامل دیدگاه های پوپر در مورد عقلانیت، روش شناسی علمی، تکامل دانش و دموکراسی است. و از آنجایی که فلسفه پوپر همیشه تأثیر میان رشته‌ای قوی داشته است، بخشی از این جلد به تأثیر ایده‌های او در زمینه‌هایی مانند آموزش، اقتصاد، روان‌شناسی، زیست‌شناسی یا اخلاق می‌پردازد. مفهوم ابطال، مشکل مرزبندی، ممنوعیت استقرا، یا نقش مبنای تجربی، همراه با تشابهات تحریک آمیز بین تاریخ گرایی، کل گرایی و تمامیت خواهی، همیشه باعث مناقشات شده است. هدف این جلد صاف کردن آنها نیست، بلکه آنها را به عنوان یک چالش نشان می دهد. در این دوران که نقش سنتی عقل در اندیشه غربی تضعیف می‌شود، مدل عقل غیربنیادگرای پوپر پیام روشنگری را به چشم‌اندازی جدید می‌آورد. پوپر معتقد بود که جامعه باز آسیب پذیر است، دقیقاً به دلیل تحمل آن نسبت به دیگری. این موضوع در دنیای مدرن بسیار فوری است، زیرا فرهنگ‌های مبتنی بر ارزش‌های متفاوت برجسته می‌شوند. فرآیندهای مربوط به گسترش اتحادیه اروپا یا جهانی شدن فزاینده اقتصادی نیز سؤالاتی را در مورد باز بودن و دموکراسی ایجاد می کند. هدف این جلد نشان دادن سرزندگی عقل گرایی انتقادی در پرداختن و پاسخ به مشکلات این زمانه و این جهان است.

هدف: ساختمان معرفتی نظریۀ اجتماعی- سیاسی «جامعۀ باز» کارل پوپر(1902-1994 م) به عنوان اتوپیا و الگوی جامع نظری اصلاح‌طلبان غربگرا، بر روش ابطال‌گرایی در فلسفۀ علم او بنا شده است. پژوهش حاضر در پی ابطال عقلی این روش بود. روش: این پژوهش بین رشتۀ فلسفۀ سیاسی و معرفت‌شناسی فلسفی و به روش کتابخانه‌ای و توصیفی- انتقادی انجام شد. یافته‌ها: روش ابطال‌گرایی پوپر به عنوان ملاک علمیت همۀ نظریه‌های تجربی و سیاسی- اجتماعی‌اش، ارتباط مستقیم با تمام مؤلفه‌های نظریۀ جامعۀ باز(= لیبرال دموکراسی منفی) دارد؛ مؤلفه‌هایی چون: خردورزی انتقادی، نفی مرجعیت‌طلبی و تمامیت‌خواهی و تأکید بر تساهل و مدارا و نیز پلورالیسم معرفتی و دینی؛ با ابطال منطقی این روش نظریۀ جامعۀ باز نیز مخدوش شده است. نتیجه‌گیری: روش اثبات‌گرایی عقلی و کشفی و تجربی مبتنی بر امکان و بلکه ضرورت کسب معرفت یقینی که مورد تأکید فیلسوفان سیاسی و اجتماعی مسلمان است، به ادلّۀ عقلی بر روش ابطال‌گرایی پوپری تفوّق دارد.

متفکّران متقدّم «موضوع» هر دانش را از سایر شاخصه‌های آن برتر می‌دانستند امّا با آغاز دوران رنسانس و با ظهور دکارت، «روش» علوم در رتبۀ اوّل قرار گرفت و به تدریج، نظرات جدیدی دربارۀ روش‌ تفکّر مطرح شد. اهمِّ آن رویکردها، ابتدا در قالب دو مکتب «عقل‌گرایی» و «تجربه‌گرایی» نشو و نما یافت و در ادامه با انقلاب کپرنیکی کانت در معرفت‌شناسی، وارد مرحلۀ تازه‌ای گردید. اندک‌اندک «فلسفۀ علم» به عنوان شاخه‌ای از فلسفه‌های مضاعف در محافل آکادمیک راه‌اندازی شد و در پی آن، دو مکتب «علم‌گرایی» و «پوزیتیویسم منطقی» شهرت خاصی یافتند. از آنجا که دستاورد اینان، به گونه‌ای مستلزم ایده‌ی «نسبیت‌گرایی» در علم بود، برخی فیلسوفان نظام‌ساز برای دفاع از «عینیت علم» و اعتباربخشی بدان در دوران مدرنیسم کوشیدند. از آن جمله، کارل پوپر فیلسوف برجستۀ علم و منطق‌دان نامی قرن بیستم است که با انگیزه‌ای مضاعف، ایده‌هایی نو و ماندگار ارائه نمود؛ امّا مراحل دست‌یابی او بدین نظرات، بر پیش‌فرض‌ها و روش‌شناسی خاصّی ابتنا داشت. پژوهش پیش رو عهده‌دار تبیین «برنامۀ پژوهشی متافیزیکی پوپر» و تبیین دستاوردهای اصلی اوست. در این راستا، تلاش شده که نسبت جهت‌های مختلف اندیشۀ او با تلقّی ویژه‌اش از مفهوم و نقش متافیزیک در معرفت انسان تبیین گردد. همچنین از آنجایی که تفکّر هر اندیشمندی از تبیین تاریخی اندیشه‌های منتهی به آرای او و دیالوگِ وی با اندیشه‌های مطرح در زمانه‌اش حاصل می‌شود، این پژوهش در حدّ امکان به معرّفی نظریات مرتبط و مقایسۀ آن با تفکّرات پوپر پرداخته است. پوپر برای گریز از نسبیت‌گرایی مبتنی بر زمینه‌مندی معرفت بر اهمیت متافیزیک به عنوان بخش مهمی از معرفت صحه می‌گذارد و معرفت را مشتمل بر علم آزمون پذیر و متافیزیک نقدپذیر عقلی معرفی می‌کند. نظریۀ «ابطال‌پذیری» وی برای شناخت علم و تمایز آن از شبه‌علم، بسی مورد توجّه اندیشمندان معاصر قرار گرفت. مطابق با دیدگاه پوپر، تنها نظریاتی علمی محسوب می‌شوند که خود را در معرض آزمایش و رد شدن قرار دهند. ثمرۀ مهم این پژوهش، درک وجه رئالیسم اندیشۀ پوپر و طرد هرگونه اتّهام نسبی‌انگاری به اوست. همچنین با توجّه به اندیشۀ سیاسی پوپر و دفاع از اندیشه‌های ضد توتالیتاریسمی وی، تلقّی خاصِّ او از جریان معرفتی و روش نقد عقلی بر ما روشن می‌شود؛ چرا که با اهمیت قائل شدن برای روش نقد عقلی است که امکان ابتلا به خطا و هرگونه جزم اندیشی، چه در حوزۀ معرفت و چه در عرصۀ سیاسی اجتماعی حاصل می‌گردد.

عقلانیت انتقادی به عنوان رهیافتی برای شیوه‌ی سلوک زیستی و مخصوصاً روشی در علم با نظر کارل پوپر طرح شد. اما آراء وی در زمینه طرد استقرا و موجه‌سازی با مخالفت سوزان هاک به عنوان فیلسوف منطق مواجه شده است. در این مقاله به ارزیابی هاک از آراء پوپر با عنوان نگاتیویسم منطقی خواهیم پرداخت و نشان می‌دهیم که هاک تمام تلاش خود را برای حفظ روش‌های موجه‌سازی با تعابیر و انحاء مختلفی، بیشتر زیر سایه‌ی استقرا، به کار می‌بندد. هم‌چنین نشان خواهیم داد که نقدهای هاک به پوپر به سبب تمایل وی به موجه‌سازی، دچار برخی خلط‌های روان‌شناختی و سمانتیکی با مباحث معرفت‌شناختی است. در پاسخ خواهیم دید که پوپر ارتباط عقلانیت با موجه‌سازی را نفی می‌کند و اساساً موجه‌سازی را ناممکن می‌داند و مدلی سه مرحله‌ای شامل طرح مسأله، یافتن راه‌حل‌های ابداعی برای مسأله پیش‌آمده و حذف برخی از آن‌ها را پیشنهاد می‌کند که در آن هیچ نیازی به موجه‌سازی و حمایت شواهد وجود ندارد. محصول اتخاذ چنین رهیافتی ارائه‌ی حدس‌ها و گمانه‌هایی خلاقانه خواهد بود که در عین پذیرش وجود حقیقتی ایده‌آل و واقعیتی خارج از ذهنمان، هیچ نسبتی از واقعیت یا صدق را برای فرضیه‌ها برقرار نمی‌کنیم و در نتیجه از مشکلات موجه‌سازی در امان خواهیم بود. به همین جهت همواره آمادگی برای نقادی راه‌حل‌های خود را داریم و درباره‌ی فرضیه‌ها و نظریه‌هایمان متواضعانه‌تر موضع‌گیری می‌کنیم.