آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مولانا جلال الدین در مثنوی خود از شیخی به نام [ابو] عبداله مغربی یاد کرده و گفته است که وی صاحب بصیرت بود، و شب در بیابان احتیاج به چراغ نداشت و در تاریکی راه را می دید. این شیخ که یکی از اولیای خدا و درویشان قرن سوم بود، صفات غریب دیگری نیز داشت، از جمله اینکه گیاه خوار بود و حدود هفتاد بار به حج رفت و سخنانی می گفت که مریدانش از شنیدن آن ها سخت به هیجان می آمدند و گاه بیهوش به زمین می افتادند. یکی از مریدان وی، ابراهیم شیبان کرمانشاهی بود که بسیاری از اقوال استاد خود را جمع و نقل کرد. یکی از این اقوال، سخنی است شبیه به قول معروف فیلسوف نوافلاطونی پلوتینوس یا افلوطین.

اینکه آموزه های ناب عارفانه، ریشه در اندیشه های اسلامی دارند بر اهل نظر پوشیده نیست، اما سخن در این مقام آن است که آیا تصوف در اندیشه های توحیدی خود از اسماعیلیه تاثیر پذیرفته است یا خیر. خاستگاه این پرسش، مشابهت های فراوانی است که در توحید این دو گرایش شاهدیم، خدای ناشناختنی اسماعیلیه که در آثار فیلسوفانی چون حمید الدین کرمانی مطرح شده است یا غیب الغیوب صوفیه که در آثار متعدد ابن عربی آمده است بسیار شبیه است، به صورت کلی موارد متعددی در این رساله به عنوان مشابهت دو اندیشه طرح و بررسی و ریشه یابی شده است، مواردی همانند اختلاط و ادغام اسماعیلیه و صوفیه بعد از شکست اسماعیلیه در الموت، تاثیر آراء اسماعیلیه بر این عربی، ارتباط اخوان الصفا با صوفیه، تعدد این موارد مشابهت هر محققی را بر آن می دارد که در چرایی این نزدیکی و در موارد آن تاملی شایسته بنماید، نویسنده در این پژوهش بر آن است که اگر چه انکار این تاثیر و تاثر ممکن نیست اما شاید بتوان گفت که هر دو اندیشه تحت تاثیر عاملی دیگر به چنین آرای مشابهی رسیده باشند، تاثیر نو افلاطونیان و آیات و روایات اسلامی، از مواردی است که می تواند به عنوان این منشا مشترک مورد بررسی قرار گیرد