آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دانش اعتقادات متکفّل استنباط، تبیین، اثبات و تنظیم آموزه‌های اعتقادی و نیز رد شبهات و رد مکاتب دیگر است. در این میان، تبیین اعتقادات از اصول ویژه‌ای پیروی می‌کند و بر روش‌هایی استوار است.اصول حاکم بر تبیین خود به چهار دسته‌ تقسیم می‌شوند و ذیل هر دسته، چند اصل کلی مورد بررسی قرار می‌گیرند.سپس، روش‌های تبیین اعتقادات در پنج دسته‌ طرح و بررسی می‌شوند.در نهایت، نتیجه‌گیری کلّی و مختصری از مجموعه‌ی تحقیق به عمل آمده است.

علم كلام از جمله علومي است كه از هر دو منبعِ عقل و نقل، در استنباط آموزه هاي اعتقادي بهره مي برد. عقل نيز در حوزه كلام، كاركردهاي گوناگوني همچون كاركردِ نظري، مي پردازد. از جمله « كاركرد عملي » عملي، استنباطي و دفاعي دارد. مقاله حاضر به بحث مهم ترين كاركردهاي عقل عملي در حوزه كلام، اثبات حسن و قبح افعال است كه با توجه به آن، مسائل گوناگوني از آن استخراج مي شود. در اين نوشتار، به نمونه هايي اشاره مي شود كه با قاعده حسن و قبح عقلي اثبات شده اند؛ هم چنين عقلِ عملي با تكيه بر قاعده لطف، دفع ضرر محتمل، وجوب شكر منعم و تعليق الواجب علي الجائز، مسائل گوناگون كلامي را استخراج مي كند.

تحلیل فضیلت و ارتباط آن با معرفت از مباحث مهم فلسفه اخلاق است که نحوه برداشت از آن در علم اخلاق نیز مؤثر است. سقراط که گاه او را موسس فلسفه و پدر فلسفه اخلاق مى‏نامند (فرانکنّا، 1376: 20) فضیلت را لازمه معرفت مى‏دانست و بر آن بود که اگر کسى خوب و بد را از هم باز شناسد، هیج عاملى نمى‏تواند او را به عملى بر خلاف معرفتش وادار سازد. پس از سقراط دیگر فلاسفه در مقابل این نظر واکنش نشان دادند. شاگرد او افلاطون نظریه استادش را پذیرفت، اما شاگرد افلاطون، ارسطو، نظریه سقراط را انکار کرد و به تفصیل به نقد و بررسى آن پرداخت. هدف اصلى این مقاله بیان نقدهاى ارسطو بر نظریه سقراط است. این نقدها از یک سو دیدگاه ارسطو را درموضوع مورد بحث، تبیین مى‏کند و از سوى دیگر با طرح احتمالات مختلف درباره نظریه سقراط و نقد و بررسى آنها، پرتوى بر نظریه سقراط مى‏افکند. مهمترین نقد ارسطو، بر نظریه سقراط این است که این نظریه، تأثیر گرایشها و انفعالات نفسانى بر اعمال را نادیده مى‏گیرد. نکته قابل توجه این است که به نظر مى‏رسد، ارسطو در نقد یکى از تقریرهاى نظریه سقراط، خود را ناتوان از ارائه ردّى قاطع مى‏بیند و در مقابل آن تسلیم مى‏شود.

یکی از موضوعاتی که در میان آموزه‌های وحیانی مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته، آموزه‌ی طینت می‌باشد. هر چند در آیات قرآن تنها اشاراتی به این موضوع وجود دارد لکن در احادیث تفسیری و غیر تفسیری بسیاری از آن سخن به میان آمده است. با این وجود در میان پژوهش‌های کلامی ـ حدیثی، این موضوع به شکل جامع و کاملی مورد توجّه قرار نگرفته و توضیح و تبیین آن به روش اجتهادی، خالی به نظر می رسد. طینت در یک معنای گسترده به گوهر مادی و خمیر مایه‌‌ی وجودی آفرینش الهی و در یک معنای محدودی به ماده‌ی اولیه‌ی ابدان ذره‌ای اطلاق می‌گردد. این ماده‌ی اولیه متشکل از آب و خاکی است که در دو مرحله‌ی آسمانی و زمینی تهیه شده است. در مرحله‌ی آسمانی به اخذ این طینت از مواد بهشت و جهنّم و پدید آمدن طینت علینی و سجّینی اشاره شده است. همینطور بعد از انتقال این طینت‌ها به مرحله‌ی زمینی و آمیختگی آن با آب و خاکی از زمین، اسباب پدیدار شدن ابدان ذره‌ای نیز فراهم گردیده است. جمع آوری اخبار طینت در ابواب مختلف نشان می‌دهد که این طینت و ابدان ذرّه‌ای برآمده از آن مایه‌ی اصلی ابدان دنیوی و قیامتی خواهد بود. طینت و بدن ذره‌ای هر شخص در رحم مادر مستقر خواهد شد؛ به طوری که تمامی اعضا و جوارح بدن انسان بر پایه‌ی آن رشد خواهد نمود. چنانچه طینت خالص همگان در رستاخیز، با استقرار در رحم خاک، موجبات رشد بدن قیامتی‌شان فراهم خواهد گردید. باور به وجود چنین حقیقتی از آغاز تا انجام پیدایش مادی انسان، بررسی لوازم آن در موضوعات اعتقادی را نیز ایجاب می‌کند. از میان مسائل هستی شناسی، فلسفه‌ی آفرینش و بندگی از طینت به عمل آمده و فرآیند بدا و تغییر سرنوشت نیز در این آموزه جاری است. در بخش انسان شناسی، نقش طینت در شکل‌گیری ابعاد وجودی انسان و تثبیت معرفت شهودی انسان و بروز رفتارهای انسان برپایه‌ی طینت غیر قابل انکار است. همین طور جایگاه طینت در آغاز مرگ و برزخ و قیامت به نحوی است که از حقیقت واحد آن تا شکل‌گیری بدن قیامتی محافظت خواهد شد. البته نقش طینت در انسان شناسی به معنای نفی علیت ارادی انسان، نیست و اقتضایی بودن طینت در سرنوشت او، جایی برای شبهه جبر باقی نمی‌گزارد. بدیهی است که ادعای اینکه طینت و بدن ذرّه‌ای، مایه‌ی اصلی تمامی اشکال دنیوی و قیامتی بدن انسان می‌باشد، خود به خود تناسخ را ابطال و معاد جسمانی را اثبات می‌گرداند. بدین ترتیب شناخت و تفسیر دقیق این موضوع و بررسی لوازم آن، زاویای نهفته را از حقیقت انسان برملا خواهد نمود و نگرش جدیدی را در نظام اعتقادی انسان، نمایان خواهد نمود.

معارف و عقاید 3، اثر محمدتقی سبحانی، مجموعه‌ای است از معارف و عقاید اسلامی، پیرامون مسئله توحید و عدل الهی. این کتاب، که به‌عنوان بخشى از نظام آموزش جدید حوزه‌هاى علمیه تدوین و تنظیم یافته، عصاره مجموعه گسترده‌اى از آثار قدیم و جدید در این رشته است. نظر به اینکه در نظام جدید، محتواى دروس متناسب با سه سطح مخاطبان، به سه مرحله «آشنایى»، «شناخت» و «تسلط» دسته‌بندى شده است، ناگزیر در این کتاب نیز میزان آشنایى مخاطبان رعایت شده است. این کتاب به مرحله دوم از آموزش علم کلام اختصاص دارد و تلاش شده است که یک دوره نسبتا جامع، نه لزوما کامل، از مباحث توحید و عدل در این اثر گنجانده شود. این مرحله، با کتاب‌هاى دیگرى با موضوع‌هاى نبوت، امامت، معاد، انسان‌شناسى و جهان‌شناسى تکمیل مى‌گردد. در مرحله مقدماتى با دو جلد کتاب عقاید و معارف، زیربناى بحث‌هاى اعتقادى پى‌ریزى و یک دوره مختصر از کلیه ابواب معارف بیان شد. در این مجلد، برخلاف دو کتاب قبلى، مطالب بیشتر با بیان تفصیلى و ادله دقیق‌تر مطرح گردیده و مهم‌ترین اصطلاحات و اطلاعات در هر بحث ارائه شده است. البته نویسنده در این مرحله، از گزارش تفصیلى آرا و نقد و بررسى آنها خوددارى کرده و این مهم را به مرحله سوم وانهاده است. کتاب با مقدمه‌ای از ناشر آغاز و مطالب در چهل‌ونه درس، تنظیم شده است. در پایان هر درس، پرسش‌هایی متناسب با مطالب مطرح‌شده، عنوان گردیده و موضوعات مختلفی به‌عنوان پژوهش، پیشنهاد داده شده است. در درس نخست، ضمن تعریف دانش کلام، به موضوع و جایگاه آن در بین سایر علوم اسلامی، اشاره گردیده و در درس دوم، به ضرورت و اهداف این علم، پرداخته شده است. در درس سوم، روش علم کلام مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده است که این دانش، از چند روش گوناگون به‌صورت هم‌زمان، استفاده می‌کند. در درس چهارم، به بیان نسبت علم کلام با علوم دیگر پرداخته شده است. این نسبت‌سنجی، بر اساس سه ویژگی مهم هر علم، یعنی موضوع، روش و غایت، انجام شده است. از دیگر موضوعات مطرح‌شده در کتاب، می‌توان به تاریخچه علم کلام، مذاهب مهم کلامی، معرفت و اقسام آن، ضرورت و امکان معرفت و اصول عام علم کلام، اشاره نمود.