آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در طول تاریخ مکتوب فلسفه، دیدگاه‌های گوناگونی پیرامون حرکت پدید آمده است. در این میان تنها نظریه «قوه» ارسطو بود که بیش از همه مقبول فیلسوفان پس از وی به ویژه فیلسوفان مسلمان واقع شد. او هیولا را جوهری سراسر قوه می‌دانست که با انضمام به صورت جسمیه، جسم را تشکیل می‌دهد و پذیرای تحولات آن می‌شود. فیلسوفان اسلامی به ویژه ابن سینا ضمن پذیرش این مطلب، براهین متعددی بر آن اقامه کردند و از آن هنگام، این براهین مورد بازبینی فیلسوفان بوده و گاه ـ به ویژه در دوره معاصرـ نزد برخی اندیشه‌ورزان چنان با دیده انکار نگریسته شده که به امری کاملاً ذهنی فروکاهیده است. با توجه به نقش مهم این اندیشه در تبیین دگرگونی‌های جهان هستی و اینکه یکی از مهم‌ترین این براهین، برهان «قوه و فعل» است، این پژوهش هم می‌کوشد نشان دهد بیشتر نقدهای وارد بر این برهان، مبنایی است و این برهان از انسجام بالایی در فلسفه مشاء برخوردار است و هم تلاش می‌کند ظرفیت آن را برای پذیرش ویراستی صدرایی بسنجد. اهمیت این موضوع در تقویت جایگاه نظام مادر فلسفه اسلامی یعنی فلسفه مشاء در یکی از مهم‌ترین آموزه‌های فلسفی، یعنی «قوه و فعل» است که خود زمینه‌ساز تبیین دقیق‌تر آموزه سترگ حرکت جوهری و تعیین قلمرو آن است.

سلسله مقالات فلسفه اسلامی با فلسفه مسلمانان * متکفل ارائه مباحثی در جهت شناخت و معرفی «ماهیت فلسفه اسلامی است. از آنجا که شناخت کامل هر پدیده در گرو علم به علل چهارگانه آن، بعنی علل وجودی (فاعلى و غایی) و نیز علل ماهوی (مادی و صوری) آن است. بنابراین معرفت به موضوع مورد نظر نیز مستلزم آگاهی به تمامی ابعاد آن می باشد. در مقاله نخست از این سلسله به طرح آراء اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان در باره این موضوع پرداخته شد. در آن مقاله با ناموجه شمردن عنوان فلسفه عربی، به تقابل بنیادین دو عنوان فلسفه مسلمانان با فلسفه اسلامی اشاره شد و ضمن برشمردن اجمالى دلایل طرفداران عنوان نخست، با انتخاب عنوان دوم یعنی فلسفه اسلامی به عنوان نظریه مختار، دلائل مثبت در جهت این انتخاب و نیز پاسخگوئی به اشکالات و شبهات طرفداران نظریه اول موکول به ارائه تفصیلی این سلسله مباحث شد. در این شماره و شماره آیند: (یخواست خدا به بررسی نسبت فلسفه یونان با فلسفه اسلامی پرداخته خواهد شد. این نسبت هم مشتمل بر تناسب کیفی میان این دو فلسفه و هم بر سنجش کمی میزان تأثیر گذاری یکی در دیگری خواهد بود. و این هر دو نسبت خود بیانگر یکی از حدود وجودی فلسفه اسلامی است، یعنی در راستای شناخت علت فاعلی آن به شرحی که در آینده گفته خواهد آمد. مقاله حاضر به بررسی ماهیت فلسفه یونان، از طریق شناخت شخصیت و تفکر بنیانگذار اصلی این فلسفه یعنی سقراط می پردازد، شخصیتی که بزرگترین فیلسوفان تمامی تاریخ فلسفه بطور على الاطلاق، یعنی افلاطون و ارسطو، هریک به گونه ای ترسیم گر ابعاد معنوی و فکری وی می باشند. در این مقاله با بررسی شواهد تاریخی موجود که گزارشگر اندیشه و شخصیت سقراط می باشند به اثبات می رسد که «سقراط، پیامبر است».

سلسله مقالات فلسفه اسلامی با فلسفه مسلمانان * متکفل ارائه مباحثی در جهت شناخت و معرفی «ماهیت فلسفه اسلامی است. از آنجا که شناخت کامل هر پدیده در گرو علم به علل چهارگانه آن، بعنی علل وجودی (فاعلى و غایی) و نیز علل ماهوی (مادی و صوری) آن است. بنابراین معرفت به موضوع مورد نظر نیز مستلزم آگاهی به تمامی ابعاد آن می باشد. در مقاله نخست از این سلسله به طرح آراء اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان در باره این موضوع پرداخته شد. در آن مقاله با ناموجه شمردن عنوان فلسفه عربی، به تقابل بنیادین دو عنوان فلسفه مسلمانان با فلسفه اسلامی اشاره شد و ضمن برشمردن اجمالى دلایل طرفداران عنوان نخست، با انتخاب عنوان دوم یعنی فلسفه اسلامی به عنوان نظریه مختار، دلائل مثبت در جهت این انتخاب و نیز پاسخگوئی به اشکالات و شبهات طرفداران نظریه اول موکول به ارائه تفصیلی این سلسله مباحث شد. در این شماره و شماره آیند: (یخواست خدا به بررسی نسبت فلسفه یونان با فلسفه اسلامی پرداخته خواهد شد. این نسبت هم مشتمل بر تناسب کیفی میان این دو فلسفه و هم بر سنجش کمی میزان تأثیر گذاری یکی در دیگری خواهد بود. و این هر دو نسبت خود بیانگر یکی از حدود وجودی فلسفه اسلامی است، یعنی در راستای شناخت علت فاعلی آن به شرحی که در آینده گفته خواهد آمد. مقاله حاضر به بررسی ماهیت فلسفه یونان، از طریق شناخت شخصیت و تفکر بنیانگذار اصلی این فلسفه یعنی سقراط می پردازد، شخصیتی که بزرگترین فیلسوفان تمامی تاریخ فلسفه بطور على الاطلاق، یعنی افلاطون و ارسطو، هریک به گونه ای ترسیم گر ابعاد معنوی و فکری وی می باشند. در این مقاله با بررسی شواهد تاریخی موجود که گزارشگر اندیشه و شخصیت سقراط می باشند به اثبات می رسد که «سقراط، پیامبر است».

در میان نظریات متنوع حرکت از انکار تا اثبات مطلق، گام ماندگار و معتدل، نظریه «قوه» ارسطو بود. وی ماده نخستین را نیز جوهری می‌دانست که تنها حامل قوه و در کنار جوهر صوری، جسم را تشکیل می‌دهد. فلسفه اسلامی براهینی بر این مطلب اقامه کرد. گاه این برهان‌ها آن‌چنان نقد شده‌اند که به انکار اندیشه «قوه» انجامیده است. این نوشتار بر آن است تا ضمن جداسازی و دفاع از انسجام اندیشه قوه ارسطویی با حکمت مشاء با بررسی نقدهای وارد بر برهان «فصل و وصل»، ظرفیت بالای آن را برای پذیرش ویرایشی صدرایی در میان براهین اثبات هیولا نشان دهد. اهمیت موضوع در تثبیت جایگاه حکمت مشاء در یکی از مهم‌ترین آموزه‌های فلسفی، یعنی «قوه و فعل» است که از سویی زمینه‌ساز تبیین قلمرو حرکت جوهری و از سویی در تبیین فلسفی برخی از مهم‌ترین آموزه‌های دینی که به سعادت ابدی انسان مربوط است، مانند «تکامل برزخی» مؤثر است.

عقل انسانی از دیدگاه اسلام از جایگاه والایی برخوردار است؛ تا آنجا که رسول باطنی شمرده شده، سعادت و شقاوت آدمی را در گرو پیروی و عدم پیروی از آن دانسته‏اند. اما اینکه حقیقت عقل مزبور چه بوده، جایگاه آن در کشف معارف دینی چیست، مسئله‏ای است که از دیرباز تا کنون مورد توجه دانشمندان دینی است و دیدگاه‏های گوناگونی دراین‏باره پدید آمده است. یکی از دیدگاه‏هایی که در این مسئله به وجود آمده، ‏این است که عقل انسانی، نیرویی است که به دفائنی و سطحی یا الهی و ابزاری (فلسفی) یا عمقی و سطحی تقسیم می‏شود و آنچه در کشف معارف دینی نقش دارد، عقل دفائنی، الهی و عمقی است، نه عقل سطحی، ابزاری و فلسفی. در این نوشتار با روشی تحلیلی ـ توصیفی به بررسی و نقد این نظریه پرداخته، آشکار کرده‏ایم که دیدگاه یادشده قابل دفاع نیست و اشکالات متعددی در پی دارد.

تفکرات و جهت گیری‌هایفلسفی شلینگ در طول دوران حیاتش دستخوش تغییر و دگرگونی بسیاری قرار گرفت؛ اما به یک معنی می‌توان اذعان داشت که همگی در چهارچوب یک طرح بنیادین قرار می‌گیرند، چرا که وجود یا این همانی مطلق در معرض تعاطی فکر واقع نمی‌گردد. شلینگ از اواسط دهه 1790 به تلاش‌های فیشته برای بازبینی فلسفه استعلایی کانت، که نقش اول را در ساخت جهان شناخت پذیر به فعالیت آگاهی داده بود، به همراه یک اشتغال دائمی به این اعتقاد اسپینوزایی عطف توجه کرد که فلسفه باید از یک مطلق خود اکتفا شروع کند. او درانتهای این قرن، فلسفه طبیعت را بسط می‌دهد که عبارت است از تعمیم مفهوم فعالیت سوژه به ایده تولیدگری همه طبیعت و اجتناب از اینکه حتی طبیعت غیر جاندار را درتضاد با فکر زنده باشد. او در اوایل ۱۸۰۰ به فلسفه زندگی اینهمانی توجه کرد که مطابق آن یک سیستم کامل باید بیانگر این باشد که ذهن و ماده، ایده آل و رئال صرفاً درجات یا جنبه‌های مختلف یک چیز هستند. از این رو شلینگ در این دوره از فیشته جدا می‌شود چرا که به نظر او فیشته نتوانسته است فراتر از دایره خود آگاهی، به وجودی برود که بنیان آگاهی بوده، آگاهی فقط یک جنبه از آن است.

تبیین کثرت و ارتباط آن با وحدت از کهن‌ترین مسائل عرفان و فلسفه است. مشائیان در ربط کثرت به وحدت از قاعده الواحد و سلسله طولی علل، مدد گرفته‌اند. عرفا کثرت را با تشکیک در مظاهر و با ارجاع به واحدیت توضیح داده‌اند. حکمت متعالیه در دیدگاه نهایی خود با گذر از تشکیک خاصی و پذیرش تشکیک اخص به تبیین عرفانی در ربط کثرت به وحدت پرداخته است. به نظر می‌رسد تشکیک خاص و اخص در اتصال نهایی کثرت به وحدت توفیق کامل نیافته است. در این مقاله با روش تحلیلی نشان داده‌ایم که می توان با تصویر نحوه دیگری از تشکیک که با وجوب وجود منافی نبوده بلکه مؤکد وجوب و وحدت است، تبیینی از ارتباط احدیت با ذات الهی ارائه نمود. در این نگاه اساساً تشکیک از وجود به وحدت منتقل شده و برای وحدت قابلیتی لحاظ شده که نوعی تشکیک در ظهور وبطون را پذیراست، می‌توان آن را در عالم وجوبی فرض نمود و منشأ کثرت اندماجی در احدیت تلقی کرد. این نظریه، قابل جمع با دیدگاه حکما و صدرا و عرفا را بوده و تبیینی نو از این مسأله به شمار می‌آید.

از دیدگاه بیشتر فیلسوفان اسلامی جسم مرکب از صورت جسمیه و ماده اولی است که هر یک در وجود خود به دیگری نیازمند بوده و متلازم با یکدیگرند. اگر ماده موجود نباشد، صورت نمی‌تواند موجود شود؛ زیرا صورت حال در ماده بوده و در قوام و تشخص خود نیازمند به موضوع است. از طرفی اگر صورت موجود نباشد ماده موجود نخواهد شد؛ چون ماده بدون صورت دارای هیچگونه فعلیت یا تحصلی نیست. بر این اساس فیلسوفان اسلامی به تبع ابن سینا صورت را نسبت به ماده شریک العله دانسته و در تبیین کیفیت تلازم آن دو و توضیح وجه نیاز هر یک به دیگری تلاش زیادی انجام داده‌اند. به اعتقاد ما علی‌رغم تلاش فراوانی که ابن سینا و دیگران فیلسوفان مشائی انجام داده‌اند، در نهایت توفیق مطلوبی حاصل نشده و سخن آنها در این زمینه مواجه با اشکالات بسیاری است. در این مقاله پس از تقریر تبیین آنها از تلازم ماده و صورت و مخدوش دانستن آن، نشان داده ایم که تنها بر اساس مبانی حکمت متعالیه است که تلازم و ارتباط بین ماده و صورت تفسیری معقول خواهد یافت.

خلافت الهی آدم از امور مسلم و قطعی در میان همۀ فرقه‌ها و مذاهب اسلامی است که در آیات قرآن نیز به آن تصریح شده است. معروف و مشهور میان مفسران قرآن کریم آن است که خلافت الهی به آدم ابوالبشر اختصاص نداشته و نسبت به همۀ ابنای بشر عمومیت دارد. ولی بعضی از نویسندگان معاصر بر این باورند که بر اساس آیات و روایات، تنها خلافت آدم ابوالبشر و نهایتاً دیگر انبیا و ائمه که همگی از مقام عصمت برخوردارند، مسلّم است و تسرّی خلافت به نوع انسان به رغم شهرت آن در کمتر از یک قرن اخیر از جملۀ مشهوراتی است که هیچ دلیل عقلی یا نقلی بر آن وجود ندارد. در این مقاله ادعای مذکور را نقد و بررسی کرده و با ادلۀ عقلی، نقلی و تتبع آثار و اقوال دانشمندان اسلامی به اثبات عمومیت خلافت انسان پرداخته‌ایم.