آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب فهرست اسماء مصنفی الشیعة اثر ابو العباس احمد بن علی نجاشی مشهور به رجال نجاشی، از مهم­ترین آثار امامیه است که تاکنون آثار متعددی اعم از کتاب و مقاله درباره آن و مؤلفش نوشته شده است. با وجوداین، درباره ابعاد مختلف حیات علمی نجاشی مانند آثار، مشایخ، شاگردان، وثاقت و جایگاه علمی او، ابهام‌هایی وجود داشت که این مقاله به بررسی آنها پرداخته است. این مباحث عبارت است از: آیا نجاشی آثار فراوانی داشته است؟ آیا نجاشی صاحب تفسیری بر قرآن کریم بوده است؟ آیا سید مرتضی از مشایخ نجاشی بوده است؟ آیا مراد از «السید الشریف» در مقدمه رجال نجاشی، همان سید مرتضی است؟ مراد از مطلق «ابو العباس» در رجال نجاشی، ابن نوح است یا ابن عقده؟ آیا نجاشی در تضعیف راویان تحت تأثیر ابن غضائری و حسین بن عبیدالله غضائری بوده است؟ آیا می­توان به وثاقت تمام مشایخ نجاشی قائل شد؟ آیا نجاشی از مشایخ ابو جعفر طوسی بوده است؟ افزون بر این در کتاب «الاجتهاد و التقلید فی علم الرجال» و مقاله «نگاهی بر وثاقت ابو العباس نجاشی» اشکالاتی متوجه وثاقت نجاشی و شخصیت علمی وی شده که بدانها پاسخ داده شده است.

رافائل دومان و آنتونیو دوژزو، دو کشیش فرانسوی و پرتغالی بودند که دومی مسلمان شد و مترجم شاه سلطان حسین. یک نویسنده صفوی، از هر کدام این‌ها خاطره‌ای در کتابش نقل کرده است. سالها پیش کتاب «سیف المومنین فی قتال المشرکین» از آنتونیو دوژزو، کشیش پرتغالی را که در اصفهان تغییر دین داد و مسلمان شد و اسمش را علی قلی بیک گذاشت، منتشر کردم (قم، ۱۳۷۵). آن وقت نمی دانستم وی چه زمانی درگذشته، اما بعدها دوستم جناب فلور یادداشتی در باره تاریخ درگذشت وی یافت و نوشت که یادداشتى پیدا کرده‌اند که ضمن آن کشیشى در تاریخ دهم مارس ۱۷۳۴ (حوالى شوال ۱۱۴۶) به هلند خبر داده است که على قلى بیک که از وى با عنوان مرتد یاد کرده، درگذشته است. آقاى روضاتى احتمال داده‌اند که خیابانى که در نزدیکى چهارسوى شیرازیها به نام کوچه على قلى بیک هست، شاید به نام وى نامگذارى شده بوده است. (بنگرید: دومین دو گفتار، ص ۶۷) به هر حال، علیقلی بیک مترجم دربار شاه سلطان حسین صفوی و به اصطلاح دیلماج بود. امروز که متنی از دوره صفوی را مرور می کردم، دیدم نویسنده یادی از او کرده و مطلبی از وی نقل کرده است. نویسنده این متن، در بخشی از این کتاب که اشارتی به صوفیه داشت، می گوید، مطلبی از علی قلی بیک دیلماج پرسیده است. می دانیم که خود این علی قلی هم نقدی بر صوفیه دارد که سالها پیش به کوشش آقای زائری در میراث اسلامی ایران منتشر شد. به هر حال نویسنده این کتاب می گوید: «از رفعت پناه علی قلی بیک دیلماج استفسار احوال صوفیه نمودم که، [آیا] جایی در کتابهای سابق ذکر این طایفه شده؟ در جواب فرمودند: مجملا در کتاب شعیا در باب ملاحم، به بدی یاد نموده اند. و در کتاب لغت فرنگیان، در باب حرف صاد، به تقریبی گفته اند: صوف اسم جماعت حکمای یونانیه بوده، و بعد از مدت مدید رفته رفته، فسّاقِ آن طایفه را به این اسم می خوانده اند. آخر، حکماء برای خود اسم دیگر وضع نموده اند که آن فیلسوف باشد، و اسم صوفی را به زنادقه و فسّاق واگذاشتند. از بس که زدند شیشه تقوا بر سنگ *** وز بس که به معصیت فرود بردند چنگ اهل اسلام از مسلمانی شان *** صد ننگ کشیدند ز کفار فرنگ» نکته جالب تر، خاطره ای است که نویسنده این متن از دیداری که با پدر رافائل دومان داشته، نقل کرده است. این شخص فرانسوی، بیش از سه دهه در ایران بود و بارها درباره وی مطالبی نوشته شده که از آن جمله، مقاله دوست مرحوممان جعفری مذهب در باره اوست. و اما نویسنده متن ما باز در نقد صوفیه در اصفهان و توجیه همان بدنامی که در شعر بالا به آن اشاره شده، می نویسد: «شاهد این مقال، آن که روزی به عنوان سیر و عبرت، در مسجد علی که در تختگاه اصفهان مشهور برابر هارون ولایت، که نزد غلامان علی بهارون وِری موسومست، حاضر بودم که دیدم رفایل فرنگی ملعون مشهور پیدا شده، نگاه به اطوار و سماع و وجد طایفه ای از صوفیه که در آنجا جمع شده بودند می نمودند، کرده، بخنده در آمده، گفت: حاشا که این طور عبادت و بندگی باشد. رفیقی خدا بیامرز داشتم، مردی دیندار. روی به او آورده گفت: چه می خندی؟ پنداری این دین اسلامست؟ رفایل گفت: می دانم فِرق بسیار در اسلام شما هست. رفیقم گفت: ما اهل ملت احمدی، اینها [صوفیه] را کافرتر و ردتر از شما فرنگیان می دانیم. رفایل گفت: حاصل، ما چنین بازیی و عبادتی در هیچ ملتی و کیشی ندیده ایم و نشنیده ام. این را گفت و رفت.»

رسائل حجابيه (شصت سال تلاش علمى در برابر بدعت كشف حجاب) مجموعه 33 رساله و كتاب است كه از سال 1290 تا 1348ش درباره حجاب نوشته شده و توسط جناب آقاى رسول جعفريان و به زبان فارسى گرد آمده است. به دليل طرح كشف حجاب كه پس از مشروطيت اوج گرفت، بسيارى از علما و دانشمندان اسلامى به دفاع از حجاب پرداختند و آثار زيادى در اين باب تدوين شد. مؤلف، اين آثار را از منابع مختلف گردآورى و ضمن تحقيق و تصحيح، آنها را به چاپ رسانده است. رساله‌ها و كتاب‌هاى اين مجموعه دو جلدى مختلف است. برخى رساله‌ها به جنبه‌هاى اجتماعى حجاب پرداخته‌اند و تعدادى از آنها نيز به مباحث علمى و فقهى اختصاص دارند. مؤلف، بر اين باور است كه بحث حجاب هم‌چنان بحثى رايج و مهم است كه گاه تحت عناوينى مانند دفاع از حقوق زنان و نهضت آزادى زنان مورد هجمه قرار مى‌گيرد. حجاب، امروزه در ميان زنان كشورهاى در حال توسعه كه روزگارى كمتر زمينه مقبوليت داشته، مورد استقبال مجدد قرار گرفته است و حتى خود غرب نيز به نوعى با روى‌كرد جديد زنان به حجاب مواجه است. مؤلف، ضمن آن‌كه برخى از ديدگاه‌هاى مطرح شده در اين آثار را افراطى مى‌داند، طرح چنين ديدگاه‌هايى را به دو دليل مفيد و سازنده خوانده است: نشان دادن تلاش مدافعان سنت دينى در برابر بدعت‌ها (از جمله بدحجابى) و آشنايى محققان با ديدگاه‌هاى متفاوتى كه در اين باره مطرح شده است. مؤلف، ضمن مأخذ يابى منابع اين رساله‌ها، در ابتداى هر رساله مقدمه‌اى در شرح حال نویسنده و ارائه برخى از ديدگاه‌هاى وى تدوين كرده است. رساله‌ها به ترتيب تاريخى تنظيم شده و تعداد 28 رساله در جلد اول و پنج رساله باقى مانده در جلد دوم درج شده است. مؤلف، در مقدمه مفصلى كه بر اين رساله‌ها نگاشته است به نخستين برخوردها با پديده بى‌حجابى اشاره مى‌كند. وى معتقد است رساله ناصريه، رساله ميزان الملل و رساله اتحاد اسلام از جمله اولين آثارى است كه در زمينه مبارزه با بى‌حجابى به نگارش درآمده است. هم‌چنين به روش بحث و استدلالى كه در اين رساله‌ها آمده است اشاره مى‌كند. به اعتقاد وى در نگارش اين رساله‌ها نوعى از عقل‌گرايى در قضاياى كلامى و فقهى و تاريخى مشهود است و اين روى‌كرد به دليل ورود تجدد به ايران بوده. علماى اين دوره براى پاسخ گويى به اشكالات نسل جديد متأثر از تجدد، جهت گيرى استدلال‌هاى فقهى خود را متناسب با اين فضا تغيير دادند و در كنار استدلال به قرآن و حديث، از تفهيم عقلايى و بيان فلسفه حجاب نيز بهره گرفتند. در پايان جلد دوم، مؤلف با اشاره به برخى از كتاب‌شناسى‌هايى كه درباره حجاب وجود داشته است، خود به تدوين يك كتاب‌شناسى اقدام كرده و پس از آن تصاوير برخى از رساله‌هاى حجابيه را ضميمه نموده است.

این مقاله حاوی دو بخش است: بخش اول نمونه های تاریخی از اظهار نظرهایی که در باره اتصال دولت صفوی با دولت صاحب الزمان علیه السلام در متون تاریخی آمده و دوم رساله شرح حدیث دولتنا از دوره شاه طهماسب که ضمن آن خواسته است بگوید دولت طهماسب به صاحب الزمان (ع) متصل خواهد شد.