آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب تبصره العوام اثر جمال الدین رازی آبی، کتابی به زبان فارسی درباره ادیان و مذاهب بوده که در سال 630 به نگارش درآمده است. هدف نویسنده در نوشتار پیش رو این است که نشان دهد نویسنده کتاب تبصره، چه تصوری از شیعه دارد هم از نظر ارتباطش با فرقه های دیگر شیعه، و هم با اهل سنت و گروه های دیگر. وی در راستای هدف مذکور، مروری بر کتاب و محتوای فصول آن دارد.

جعفر مرتضی در مقام یک متکلم و مدافع مذهب، روش ها و تلاشهای خاص خود را دارند و از این جهت، در ادامه تاریخ طولانی علم کلام در شیعه قرار می گیرند. آنچه مد نظر نویسنده در نوشتار حاضر است، بررسی بروز و ظهور ایشان به مثابه یک متکلم شیعی در طرازی نوین و متناسب با شرایط جدید است. وی در راستای تحقق این هدف، پس از بیان سنت کلامی تاریخی در شیعه، از نقش ایشان در این زمینه و ذکر چند نمونه از تاش های کلامی جعفر مرتضی و مدل استدلال ایشان درباره آنها، سخن به میان می آورد.

شیخ احمد احسایی یکی از شخصیت های برجسته در افکار نو- خرافی در قرن سیزدهم هجری است که با نگارش آثار مختلف خود، تأثیری بسزا در تولید جریان های فکری این دوره از خود برجای گذاشت. انتشار نوشته ها و افکار او در میان علمای ایران، وا کنش های زیادی را همزمان از نوع موافق و مخالف، برانگیخت. افکار شیخ حتی ا گر در روزگار خودش آشکار نشد، زمانی که در اختیار جانشین وی، سید کاظم رشتی افتاد، آشکارتر و سبب منازعات بیشتری میان علما و طبعا مردم شد. بالا گرفتن داستان شیخیه و مخالفان آنها در بسیاری از شهرهای ایران، جریان نزاعی را دامن زد که شدت آن گاه سبب مداخله حکومت هم می شد. تبریز، یکی از شهرهای درگیر با این مسئله بود. گردآوری همه آنچه درباره منازعات فکری شیخی و غیرشیخی در قرن سیزدهم نوشته شده، کاری است که هنوز بخش های زیادی از آن بر جای مانده است، با این حال بسیاری در روشن کردن ابعاد آن کوشیده اند. نگارنده نوشتار پیش رو، بر اساس چند نسخه خطی می کوشد مجادلات مذهبی قرن سیزدهم هجری را با تأ کید بر شهر تبریز، به تصویر کشد.

گزارش حاضر در باره کتابی است از یکی از صوفیان قادری مذهب که شرح حال دوازده امام (ع) را آورده و آن را اسباب برکت کتاب خود دانسته و روی عصمت آنان تأکید کرده است. این متن نشان می‌دهد که در نواحی مختلف دنیای اسلام، باور به تسنن دوازده امامی نفوذ داشته است. در این باره با تفصیل بیشتری در کتاب تاریخ تشیع در ایران سخن گفته‌ام، اما این متن را تازه یافتم.

موضوع بحث ما این است که در جریان شکل گیری فقه سیاسی اسلامی در طول تاریخ، چه بهره ای از سیرۀ نبوی برده شده است؟ اساس این بحث در این است که استفاده از حدیث در فقه اصل بوده، و سیره در مرتبه دوم قرار داشته است. با این حال، همواره از اخبار سیره نبوی در اثبات برخی از احکام سیاسی بخصوص در باب جهاد استفاده می شده است. تغییری که در صد سال گذشته رخ داده، این است که در برابر کسانی که قایل به غیر سیاسی بودن دین بودند، سعی شد از سیرۀ نبوی استفاده شده و گفته شود که پیامبر(ص) تشکیل حکومت داده و برای همۀ موارد سیاسی هم حکم شرعی داده است. برای این کار، احادیث سنتی کفایت نمی کرد، بنابراین به سراغ کتاب های تاریخی در باب سیره رفتند. به علاوه با این کار می توانستند اصل حکومت اسلامی را هم ثابت کنند، صرف نظر از اینکه خلافت باشد یا سلطنت یا جمهوری. بحث را با اصل مسأله که همانا پیروی از رسول الله(ص) در امور زندگی و استخراج فقه از حدیث و فعل آن حضرت است، آغاز می کنیم.