آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ محمود بن عبدالکریم شبستری از عرفای اوایل قرن هشتم است. گلشن راز یکی از شاهکارهای ادب فارسی و عرفانی است. کتابی موجز، با بیانی بدور از پیچیدگی مباحث عمیق عرفانی را تشریح کرده است. درباره شبستری و کتابش در شرح پیشگفتار (جلسه دوم) بیشتر خواهم گفت. مشخصات بهترین نسخه گلشن راز به شرح زیر است: مجموعه آثار شیخ محمود شبستری: گلشن راز، سعادت نامه، حق الیقین، مرآت المحققین و مراتب العارفین؛ مقدمه، تصحیح و توضیحات به اهتمام صمد موحد، تهران، ۱۳۶۵، کتابخانه طهوری، ۴۲۰ صفحه. گلشن راز در این هفت قرن شروح متعددی داشته است. مهمترین شرح آن که مورد استفاده من در این دروس است شرح ذیل است: مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تالیف محمد بن یحیی لاهیجی نوربخشی از عرفای قرن نهم. محمد لاهیجی در ابتدای شرح، شبستری را اینگونه معرفی کرده است: «افتخار العرفاء والمحققین اختیار الولیاء الواصلین اکمل المدققین والموحدین الشیخ الکامل نجم الملة والدین محمود التبریزی الجبستری قدس الله روحه وکثر من عنده فتوحه» گلشن راز ۱۰۰۴ بیت دارد. کتاب پاسخ به پرسشهای عرفانی است و بر أساس آن به بخشهایی تقسیم شده است. توضیح این بخشها در ضمن مقدمه خواهد آمد. در این مباحثات اشعار گلشن راز «به اختصار» شرح، و به رموز عرفانی، فلسفی، و دینی آن به ایجاز اشاره می شود. غرض اصلی نقبی به معارف بلند نهفته در این کتاب است، تنبهی برای گوینده و احیانا فایدتی برای شنونده.

آقای قادری میان اندیشه ناب شیعه و لیبرال دموکراسی تعارض می بیند و معتقد است که وجود مفهوم امامت در اندیشه شیعی، مانع گذار از عقل امام و نقد آن است. در برابر آن، آقای کدیور معتقد است که امکان جمع بین این دو وجود دارد؛ منتهی نه با اندیشه سنتی؛ که با قرائت روشن فکری دین از مفهوم امامت. حاتم قادری: منظورم از دموکراسی، هم حوزه عمومی است و هم حوزه سیاسی و بر این اساس به پایه “عقلانیت” و به تعامل بین انسانها برای حل مسائل و نحوه سازمان دهی خود و نوع مقرراتی که برقرار می کنند، اهمیت می دهم. در واقع، نوعی حقوق پایه را برای فرد به عنوان حقوق غیر قابل خدشه به رسمیت می شناسم. معتقدم اگر دموکراسی یا، به تعبیری، لیبرال دموکراسی را بررسی کنیم و ویژگی هایش را شناسایی نماییم، با اندیشه شیعی سازگاری ندارد. بلکه یک رابطه معکوس وجود دارد. دموکراسی و لیبرالیسم – به آن معنا که توضیح دادم – در حضور امام، امری عبث است. ممکن است، به معنای روشی، در مقاطع و زمینه هایی محدود، بتوان از آن استفاده کرد؛ ولی در جایی که قرار باشد عقلانیت، تفاهم و گفت و گو، به انسان ها واگذار شود، چنین چیزی نشدنی است. در غیاب امام هم که حضور امام به معنای غیر مستقیم صورت می گیرد، به همان میزان، شما باید از اندیشه دموکراسی و پایه های لیبرالیسم صرف نظر کنید. محسن کدیور: عنوان با آنچه دکتر قادری مطرح کردند تفاوت دارد. “نسبت سنجی بین دموکراسی و اندیشه شیعی” یک بحث است و “عدم سازگاری یا سازگای لیبرال دموکراسی با اندیشه شیعی با محور امامت” مسأله ای دیگر است. با این بخش از صحبت ایشان می توان موافق بود که “لیبرال-دموکراسی با نوعی از اندیشه شیعی، یعنی اندیشه سنتی شیعی سازگار نیست” و اصلاً این مسأله هم احتیاجی به استدلال ندارد و بدیهی تر از آن است که نیاز به چنین جلسه بحث و گفت و گویی داشته باشد….

از نظر ملاصدرا آنچه در عالم خارج واقعیت دارد، وجود است. او وجود را حقیقتی واحد و دارای مراتب شدت و ضعف می داند. این دو مطلب همان اصالت و تشکیک وجود است که نقش قطعی آنها به عنوان مبنای محکمی در اثبات حرکت جوهری دراین مقاله پذیرفته شده است و عدم اعتقاد به این دو اصل دارای لوازم بی شماری در حکمت متعالیه از جمله عدم پذیرش حرکت جوهری است. به عبارت دیگر فهم درست حرکت جوهری در فلسفه صدرایی مستلزم فهم صحیح اصالت و تشکیک وجود است. مقایسه دیدگاه ملاصدرا با فلاسفه مشا در این مورد حایز اهمیت فراوانی است. ملاصدرا با تلقی جدیدی از حرکت که وجودی دانستن نحوه آن است، زمینه رابرای اثبات نقش اصالت و تشکیک وجود، هموار می سازد. ادعای نگارنده در مقاله این است که حرکت جوهری هم در ناحیه تصور و هم در ناحیه تصدیق بر اصالت و تشکیک وجود مبتنی است و بدون در نظر گرفتن این ابعاد چهره حرکت جوهری خدشه پذیر است.

در این رساله تحقیقی موارد ذیل مفروض شده است : -1 قدرت رها و نظارت نشده موجبات فساد حاکم و جامعه را فراهم می‌کند. -2 نظارت درونی (عدالت ، تقوی اخلاق و وجدان) لازم است و فرضیه آن این است که: -1 نظارت درونی حاکم لازم است . -2 نظارت درونی حاکم کافی نیست . -3 نظارت بیرونی بر حکومت لازم است . -4 نظارت بیرونی بر حکومت باید نهادینه شود. -5 نظارت بیرونی امری عقلایی است و در زمانها و شرایط مختلف متفاوت است . -6 در نظریه‌های دولت مبنی بر مشروعیت الهی بلاواسطه نظارت درونی (شرط عدالت و فقاهت) حاکم لازم و کافی دانسته شده است و نظارت بیرونی تجویز نشده است . اما در نظریه‌های دولت مبتنی بر مشروعیت الهی مردمی علاوه بر لزوم نظارت درونی، نظارت بیرونی نهادینه شده شرط لازم سلامت قدرت سیاسی دانسته شده است . تعریف قدرت ، نظارت ، ... بررسی مسئله نظارت در اندیشه غرب و اهل سنت ، سیری در اندیشه سیاسی شیعه، نظریه‌های دولت در فقه شیعه که قائل به لزوم و کفایت نظارت درونی می‌باشند، انواع نظارت درونی، ادله لزوم نظارت درونی، ادله عدم کفایت نظارت درونی نظریه‌های دولت قائل به لزوم نظارت درونی و بیرونی، انواع نظارت بیرونی سنتی و نهادینه شده، ادله لزوم نظارت بیرونی، نکاتی پیرامون عدم کفایت نظارتهای بیرونی و لزوم نظارت درونی و بررسی میزان نظارت‌پذیری قدرت سیاسی نظریه‌های مختلف دولت مباحث این رساله را تشکیل می‌دهند. در نتیجه تصریح شده است روحیه حاکم بر حقوق اساسی هر نظام سیاسی و اندیشه سیاسی حاکمان در جای جای ارکان نظام و شعبات آن همچون قوانین و مقررات عادی، ساختار اجرایی و حتی اخلاق و رفتار مردم تاثیر گذاشته و تبعات آن در دورترین نقاط کشور و جامعه مشهود خواهد بود.

این کتاب مطالعه و تحقیقی است دربارة نواندیشی دکتر محسن کدیور در حوزه شیعه‌شناسی. این اثر، نوگرایی محسن کدیور در سه قلمرو امامت، فقاهت و مکاتب را بازخوانی انتقادی می‌کند. چند سطر زیر چکیده‌ای از تئوری کدیور در عرصه امامت را به تصویر می‌کشد: «قرائت شیعی از امامت در قرن اول تا پنجم، شکل و محتوایی اعتدالی داشت. شاگردان ائمه و عالمان شیعه، امامان را «علمای ابرار» و دانشمندان برتر روزگار می‌دانستند، نه بیشتر. امامان نیز شأن خود را فراتر از این نمی‌دیدند و از عصمت، نصب و نص الهی و نبوی، علم غیب و ... خبری نبود. از قرن پنجم به بعد، برداشت شیعه از امامت دچار دسیسه غلات و مفوضه گردید و مسیر غلو را پیمود. فرآیند افراط یک هزاره بر جهان تشیع سیطره یافت و تا روزگار ما شتاب گرفت و امروز شیعه برای پیشوایان خود شئون فرابشری و صفات فرازمینی باور دارد.»

عقل فعال به عنوان مرتبه ای از نفس انسان ، برای اولین بار در آثار ارسطو مطرح شد. عقل فعال در بین شارحین مشایی ارسطو مانند کندی و ابن رشد و توماس آکویناس همان جایگاه ارسطویی را داشت. اسکندر افرودیسی از آن به عنوان موجود مجرد تام ، مستقل از انسان( محرک نامتحرک ارسطویی) نام برد. برجسته ترین نظریه مشایی درمورد عقل فعال در فلسفه ابن سینا و فارابی به عنوان آخرین عقل از سلسله عقول طولیه، ممکن الوجود، مجرد تام و مستقل از انسان ارائه شد. عقل فعال سینوی کارکردی عالی و گسترده در وجود شناسی مشایی دارد. این عقل به عنوان حلقه ارتباط بین مجردات (عقول طولیه) و مادیات مبدا صدور کثرات جهان مادی و کدخدای عالم تحت القمر است. ایجاد هیولی، عناصر اربعه ، مرکبات و نفوس (غیرفلکی) وابسته به افاضه صور وجودی از عقل فعال با معاونت حرکات و اوضاع فلکی می باشد. عقل فعال سینوی درحیطه معرفت شناسی نیز جایگاه برجسته دارد. معرفت انسانی (ادراک حصولی) درتمام مراتب خود وابسته به افاضه صورکلی و معقولات توسط این عقل بر نفس ناطقه و خروج آن از قوه به فعلیت است. علم واجب الوجود به جزئیات متغیر نیز با کمک عقل فعال صورت می گیرد. بدین ترتیب عقل فعال در تمام مراتب وجودی و معرفتی مشایی در حیطه مادیات نقشی عالی و کارکردی گسترده دارد و از ارکان فلسفه مشایی به حساب می آید.

بررسی آیات قرآن کریم ما را به این واقعیت انکارناپذیر می رساند که هدف قرآن از ذکر حوادث و داستانهای اقوام، افراد، جوامع و پیامبران گذشته صرفا" بیان داستان و یا تشریح یک رویداد تاریخی نبوده است و در آیات قرآن، اصول، معیارها و سنتهای الهی نیز شرح داده شده است که با بررسی این آیات قرآن می توان ویژگیهای مطلوب و مورد نظر در خصوص جامعه و چگونگی اداره آن را استخراج نمود. الفاظی نظیر (قریه، قری، قوم، امم) و امثال آن در قرآن کریم رفته است و هنگام توضیح پیرامون آنها برخی ویژگیها به عنوان خصائص مثبت و برخی به عنوان ویژگیهای منفی مطرح و تشریح شده است. مثلا" عدالت و دادگستری به عنوان ویژگی مطلوب، مورد تمجید قرار گرفته در حالی که ظلم و ستمگری مذموم و ناپسند شمرده است. در این پژوهش تلاش بر آن است تا ویژگیهای حکومت از دیدگاه قرآن بررسی شود و حکومت مطلوب و نامطلوب قرآن و ویژگیهای هر یک با توجه به تاکیدات و تصریحات قرآنی شناخته شود. در این تحقیق واژه های دولت و حکومت از منظر علوم سیاسی تعریف و این سوال مطرح شده است که آیا اصولا" مبحث دولت و به تبع آن حکومت در قرآن قابل بررسی است؟ و اگر می توان این مبحث را در قرآن جستجو کرد چه ویژگیهایی به عنوان ویژگیهای دولت و یا حکومت مطلوب و نامطلوب از آیات قرآن قابل استخراج است؟ در بخشی از تحقیق ویژگیهای دولت مطلوب از دیدگاه قرآن تشریح شده است. تعدادی از این ویژگیها مختص افراد و مربوط به اعمال فردی آنهاست و برخی نیز مربوط به حکومت به عنوان یک ساختار سیاسی، اجتماعی است و بخشی نیز به زمامدار و رهبری جامعه اختصاص دارد و تعدادی از این ویژگیها نیز به کل دولت و هیات اجتماعیه مربوط است. این ویژگیها در ‎۵۹ مورد بطور مشخص و با استفاده از آیات قرآن ذکر و خلاصه شده است و در بخشی نیز ویژگیهای نامطلوب حکومت با استفاده از آیاتی که مرتبط با حاکمان ستمگر و جوامع خطاکار است احصاء و بیان شده است. در این بخش به ویژه فرعون و جامعه او ویژگیهای آنان به عنوان سمبل حکومت و اجتماع نامطلوب از منظر قرآن مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در بخش ابتدایی پژوهش، دیدگاهای اندیشمندان غربی و صاحب نظران و علمای مسلمان پیرامون حکومت و خصائص مطلوب و نامطلوب آن مورد بررسی قرار گرفته است.