آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله از دو بخش اصلی تشکیل شده است: در بخش نخست با اشاره به تعریف‌ها و مفاهیم اصلی مانند تمدن و طبقه‌بندی دانشی مطلوب، جایگاه دانش کلام در این طبقه‌بندی و ظرفیت‌های دانش کلام در مطالعات تمدنی نشان داده می‌شود. ظرفیت کلام در دو قلمروِ تبیین رویکرد تمدنی از دین و نیز ارائه دستگاه‌مند و جامع از آموزه‌های دینی خلاصه شده است. در این مورد به صورت استقرایی می‌توان به مباحث هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و نظریه امامت در اندیشه کلامی به‌عنوان مهم‌ترین درون‌مایه‌های کلامی برای تمدن‌پژوهی ‌اشاره کرد. در بخش دوم با تبیین انسان‌شناسی کلامی بر محور عقل و اراده نشان داده می‌شود که دانش کلام بر خلاف نگره‌های فلسفی و عرفانی می‌تواند بنیادهای لازم را برای پی‌ریزی دانش‌های تمدنی اسلامی عرضه کند.

انديشمندان مسلمان، ايمان و هدايت را بر معرفت به آموزههاي بنيادينِ اعتقادي متوقف می دانند، اما اینکه " معرفت " چه ویژگی هایی دارد شامل چه موضوعاتي ميشود و چگونه براي انسان به دست ميآيد، همواره در تاريخ انديشه اسلامي چالش برانگيز بوده است. در اين ميان، انديشمندان اماميه در مدرسه كوفه، براي پاسخ به پرسشهاي مذكور نظريه " معرفتهای اضطراری " را بر پايه قرآن و ميراث حديثي شيعه طرح كردند. باور مشهور اماميان نخستين بر آن بود كه مفاد كامل معرفتي، در عوالم پيشين اعطا شده و انسان مفاد آن معرفت را در ضمير خود و بالفعل داراست؛ به همين سبب، معرفت صنع خدا بوده و براي انسان قابل اكتساب نيست و فقط انسان بايد به مفاد آن معرفت متذكر شود. البته در ميان انديشمندان نخستين اماميه، جريان هشام بن حكم كه پيشرو در مباحث كلامي اماميه آن دوران است، سعي ميكند تا خوانشي خردپسندتر از باور اماميان ارائه كند. او فعليت معرفت اضطراري را منوط به استدلال و نظر می داند تا علاوه بر دوري از نقدها، جايگاه مقبولي براي « استدلال عقلي » نيز بگشايد.

یکی از باورهای اصیل اسلامی که در سده اخیر هر گروه به مذاق خویش با آن به تعامل برخواسته، مساله تقیه است. پژوهش حاضر به بررسی سه قرائت از مفهوم تقیه در عصر حاضر پرداخته و میزان هم­خوانی و پایبندی آن­ها را با کتاب و سنت به بحث و نظر نشسته است. رویکرد إنکاری از سوی برخی اندیشمندان عامه و اختصاصِ تقیه به شیعه؛ انحراف و تحریف در قالب انقضاء زمان تقیه و این ­همانی تقیه با وحدت نیز از سوی برخی امامی مذهبان سه خوانش جدیدی هستند که مورد بحث در این نوشتار هستند. بنابر تحقیق صورت گرفته هر سه نظریه یاد شده با آیات قرآن و روایات و عقل سلیم مخالف بوده و نمی­توان چنین ادعایی را بر معارف دین تحمیل کرد. از این رو عمل به تقیه جواز شرعی داشته و تکلیف امامی­مذهبان را تا عصر ظهور آن­هم بدون کوتاه آمدن از اهم اعتقادات شیعی ثابت می­داند.