آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌تیمیه و به تبع او عموم عناصر وهابی در مواجهه با دیگر مذاهب اسلامی همواره رویکرد تهاجمی و به دور از اخلاق اسلامی داشته‌اند و در این راستا آنان را مورد حملات لفظی و نوشتاری قرار می‌دهند. جریان‌های تکفیری به هر مسلمانی که عقیده آنان را نپذیرد، کمابیش معترض‌اند. ازجمله نسبت به اشاعره نیز چنین برخورد ناصوابی را در پیش گرفته‌اند. اشعری‌گری، تفکری معتدل و میانه بین اهل رأی و اهل حدیث است که امروزه صدها میلیون پیرو دارد. ولی ابن‌تیمیه و وهابیان، بدون توجه به دستور نصوص شرعی، مبنی بر لزوم برخورداری از شرح صدر و مدارا با دیگر مسلمانان، اشاعره را مورد سب و هتک حرمت قرار می‌دهند. ازجمله اینکه آنها را از تعریف اهل‌سنت خارج می‌کنند یا آنان را بدعت‌گذار می‌خوانند. مقاله پیشِ‌ رو با در نظر داشتن لزوم حفظ حرمت برادر مسلمان، رویکرد یک‌جانبه‌گرایانه تکفیریان نسبت به اشاعره را یادآور می‌شود. عناصر وهابی در مباحث عقیدتی نیز در برخی برداشت‌های اشاعره ازجمله بهادادن به عقل به‌عنوان منبع معرفتی و تأویل صفات خبری نیز با آنها مشکل دارند و حملات شدیدی به اشاعره انجام می‌دهند. درحالی‌ که نصوص شرعی، نظر اشاعره را تأیید می‌کند. در نوشتار حاضر به برخی از اختلافات عقیدتی نیز پرداخته شده است.

یکی از شگردهای ابن‌تیمیه در مقام پاسخگویی به مخالفین خود و نیز در راستای اثبات مدعاهای خویش، تمسک به اجماع با تعابیر مختلف می‌باشد. ازجمله موضوعاتی که وی زیاد به اجماع، متوسل شده است، مباحث مربوط به فضائل اهل‌بیت( می‌باشد. وی در این زمینه، گاهی ادعای اجماع و اتفاقِ اهل علم یا عالمان به حدیث و... مبنی بر جعلی و دروغ بودنِ روایات مربوط به فضائل اهل‌بیت( می‌کند و گاهی هم ادعای اجماع بر افضل‌بودن دیگران، نسبت به اهل‌بیت( دارد، بدون اینکه مستندی برای این اجماعات، ارائه کرده باشد؛ درحالی‌که با تتبع در منابع اهل‌ سنت، این اجماعات، نقض شده و حتی اجماعاتی برخلاف اجماع مدنظرِ ابن‌تیمیه، یافت می‌شود. در ضمن، دو مقالۀ این قبیل از اجماعاتِ ادعاییِ ابن‌تیمیه، راستی‌آزمایی می‌شوند.

علامه حلی در کتاب منهاج الکرامة مصداق «صَدَّقَ بِهِ» در آیه 33 سوره زمر را همانند بسیاری از مفسرین بزرگ، امام علی% می­ داند. ابن‌تیمیه در پاسخ به علامه، اشکالاتی را در سه وجه مطرح کرده است که در وجه اوّل به وثاقت راوی حدیث، اشکال گرفته و در وجه دوم آن را با کلام دیگر که می­ گوید ابوبکر، صدیق است، معارض دانسته و در وجه سوم، این کلام را عام دانسته و گفته است که می­تواند شامل افراد زیادی شود. در این مقاله با روش تحلیلی‑ توصیفی، ثابت خواهیم کرد که اوّلًا بنا بر نظر علمای رجالی اهل‌سنّت، مجاهد، راوی این حدیث، ثقه است و غیر از مجاهد، راویان دیگری نیز آن را نقل کرده­اند و ثانیًا قول صدیق‌بودن ابوبکر، سند معتبری ندارد و به همین دلیل برخی از بزرگان اهل‌سنّت این لقب را مخصوص علی% می­دانند. ثالثًا در صورت عام‌بودن آیه، مصداق بارز آن امام علی %است که اولین تصدیق‌کننده می­ باشد.

ابن‌تیمیه در برخورد با فضائل اهل‌بیت یا این فضیلت را برای دیگران هم شبیه‌سازی می‌کند تا از ارزش آن کاسته شود و فضیلت خاص و ویژه‌ای به‌شمار نیاید یا اینکه آن فضیلت را انکار کرده و آنها را جعلی و دروغ معرفی می‌کند. در برخی از موارد برای تأیید ادعای خود، ادعای اجماع هم می‌کند و با عباراتی، همچون «کذب باتفاق أهل المعرفة بالحدیث»، «کذب باتفاق أهل العلم»، «هو من الموضوعات عند أهل العلم بالحدیث»، «فإن هذا موضوع باتفاق أهل المعرفة بالحدیث»، «لا یرتاب أحد من أهل المعرفة بالحدیث أنه موضوع» و... ادعا می‌کند که این روایت به‌اتفاق و اجماع علمای حدیث، کذب و جعلی است. درحالی‌که این قبیل روایات اتفاقاً در منابع اهل سنت به‌کرات نقل شده و گاهی به حد تواتر رسیده‌اند و گاهی هم ادعای اجماع برخلاف مدعای ابن‌تیمیه نقل شده است. در تحقیق پیشِ رو و در ادامۀ مقاله قبلی، چند نمونه از اجماعات ادعایی ابن‌تیمیه در ردّ فضائل اهل‌بیت بررسی می‌شود.

عناصر تکفیری _وهابی، همواره به عموم مسلمانانی که با رویکردِ یک‌جانبه‌گرایانۀ آنان، همراه و موافق نبوده‌اند، با بدبینی نگریسته و از هر فرصتی برای ابراز مخالفت و تخریب آنان استفاده کرده‌اند. گاهی به آنها حملات قلمی و لفظی داشته و مذاهب اسلامی را یهودی و بدعت‌گذار و متعصب و… نامیده‌اند، گاهی هم در عرصۀ علمی، مخالفت‌هایی با آنها داشته و نظراتی از آنان را رد کرده‌اند که آن نظرات، مورد تأییدِ نصوصِ شرعی بوده است؛ لذا رویکردهای ناصحیحِ عناصرِ تکفیری _ وهابی، منحصر به مواجهه با شیعه نیست و وهابیان و تکفیریان، هر مسلمانی را که با خود، هم‌عقیده نیابند، به هر شکلی که بتوانند با وی مبارزه خواهند کرد. در این نوشتار، بعد از ذکر پاره‌ای اتهامات وهابیت نسبت به احناف ازجمله نسبت کفر، یهود و عالم‌پرستی به برخی از اختلافات منهجیِ آنها با احناف نیز پرداخته شده است.

در دیدگاه عناصر وهابی، دعا از اهم عبادات و به معنای درخواست همراه با تذلل است. آنان با استناد به آیه «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدا»، خواندن غیرخدا را باطل و یا شرک دانسته و آن را فقط در امور عادی و مخاطب حاضر و زنده جایز می‌شمارند. در حالی که بررسی مفهوم «دعا» در قرآن با تکیه بر دیدگاه برخی علمای شیعه، نشان می‌دهد که اولاً آیه فوق ربطی به حرمت درخواست از غیرخدا ندارد و راجع به نفی پرستش غیرخداست. ثانیاً باید دانست که دعا به طور کلی، معانی دیگری نیز دارد و در موارد متعددی دیده می‌شود که این واژه در معنایی غیر از دعای عبادت آمده و در آن نیز شرک شمرده نشده است. همچنین در این آیه دعا به معنای عبادت است. یعنی کسی غیر از خدا نباید مورد عبادت قرار گیرد؛ ولی درصدد تحریم هر گونه دعای غیرخدا نبوده است. دیگر اینکه وهابیان ادعا می‌کنند هر گونه خواندن مردگان، به نوعی تسلط بخشی آنان بر امور الاهی است. در حالی که مواردی در طلب امور غیرعادی و غیرمقدور نیز در قرآن و سنت، برخلاف رأی آنان آمده است. این نوشتار درصدد نقد دیدگاه وهابیان و خطای فهم آنها و تعیین مصادیق اشتباه آن‌هاست.

ترجمه ماشینی : ابن تیمیه (متوفی 1328) با یقین به تحریف اسلام واقعی به دست اهل بدعت مانند فلاسفه، متکلمون، صوفیه و شیعیان، نه تنها آنها را رد می کند. دیدگاه های بنیادین بلکه هرمنوتیک قرآنی آنان، به ویژه تأویل آنان که از طریق آن دیدگاه های «غیر اسلامی» بر کلام قرآن تحمیل شد. این دغدغه او را به نگارش مقدمه فی اصول التفسیر (مقدمه‌ای بر اصول تفسیر قرآن) سوق می‌دهد که این پایان‌نامه بر آن تمرکز دارد. ابن تیمیه در اصول خود بر تفسیر بی المعثور و حجیت سلف (اصحاب پیامبر و پیروان آنها) تأکید زیادی می کند و براهین جدید بسیاری در تأیید این موضع اقامه می کند. او معتقد است که قرآن به طور کامل توسط پیامبر برای اصحابش تبیین شده بود و آنها این برداشت را به تابعین منتقل کردند. این دیدگاه او را به استدلال عقلانی بر این ادعا که اقوال سلف همیشه قابل تبیین است و مخالفت با استفاده از عقل در تعیین معنای کتاب مقدس می‌کشد. ابن تیمیه تفسیر کاملی بر قرآن از خود به جای نگذاشته است. اما اصول تفسیری او نه تنها اصالت زیادی نشان می دهد، بلکه بسیار تأثیرگذار بوده است. در واقع، تأثیر او در این زمینه محدود به متفکران قرون وسطایی مانند ابن قیم جوزیه، ابن کثیر، الزرکشی و سیوطی نیست، بلکه به نویسندگان امروزی نیز می رسد.

براساس شواهد موجود، اصل جریان تکفیر و مخالفت با «توسل» و «زیارت»، از یادگاری‌های اموی‌هاست. افراد مثل مروان اموی و کارگزار جنایتکار آنان، حجاج ثقفی، از پیشگامان این تفکراند؛ امّا با ظهور ابن‌تیمیه، این جریان جان تازه‌ای گرفت، تا آنجا که برخلاف سیرۀ هفتصد سالۀ مسلمین، هرگونه سفر برای زیارت قبرمطهر پیامبر اکرم (ص) را، بدعت و شرک اعلام کرد و با معصیت پنداشتن این سفر، فتوا برقتل زائران صادر نمود. با ابراز این اندیشه‌های بی‌سابقه، توسط ابن‌تیمیه، علمای بیدار اسلام و پاسداران حریم دین، به پا خاستند و اندیشه‌های مسموم وی را، با دلایل متقن و مستحّکم، به چالش و نقد کشیدند. در این قیام همگانی علیه ابن تیمیه، علمای مذهب شافعی، نقش ویژه‌ای دارند. هم اکنون این نوشته، ضمن نگاهی به تاریخ «جریان تکفیر»، «شناخت نامۀ ابن تیمیه»، دیدگاهای عالمان بزرگ و صاحب نام «مذهب شافعی» را پیرامون افکار و اندیشه‌های ابن‌تیمیه، منعکس می‌نماید.

یکی از مشترکات مهم مسلمانان، مسئله محبت و دوستی اهل بیت (ع) است. محبت و جایگاه ویژه اهل‌بیت (ع) همیشه مورد توجه دانشمندان اسلامی بوده است. البته در نگاه اهل سنت کلمه اهل بیت معنای گسترده‌ای داشته و لذا آن‌ها به تمام اهل بیت پیامبر اکرم (ص)، اعم از همسران، فرزندان و دیگر خویشاوندان پیامبر (ص) محبت دارند و بیشتر آن‌ها نگاه حداکثری به فضائل اهل بیت (ع) داشته و درباره فضایل اهل بیت (ع) کتاب‌های اختصاصی نیز نوشته‌اند. یکی از علمای اهل سنت حنبلی که در کتاب‌های خود درباره اهل بیت (ع) مطالبی بیان کرده، ابن تیمیه است که بخاطر دیدگاه‌هایش درباره مسائل مختلف دینی از جمله دیدگاهش نسبت به اهل بیت و مخصوصاً امام علی (ع)، در بین علمای اسلامی یک شخصیت جنجالی است. در باره ابن تیمیه دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. برخی او را تجلیلی می دانند و برخی معتقدند او ناصبی است. ابن تیمیه در برخی موارد آیات و روایاتی که درباره فضائل اهل بیت وارد شده را یا منکر شده یا آن‌ها را تأویل کرده و نسبت به اهل بیت (ع) نگاه تفریطی داشته است. آیاتی مانند ولایت، تبلیغ، اکمال و احادیثی مانند طیر، مؤاخات، سد ابواب را در این‌که در فضیلت اهل بیت (ع) باشد، منکر شده و احادیثی مانند منزلت، غدیر و رایت را تأویل کرده است. علتش شاید این باشد که ابن تیمیه نسبت به خلفا محبت شدیدی داشته و چون فضایل خلفا قابل مقایسه با امام علی (ع) نبود و او نمی توانست فضایل آنها را بالا ببرد و برای این‌که از فضائل آن‌ها کم نشود، در بعضی موارد فضائل اهل بیت (ع) را منکر شده یا تأویل کرده است. با این حال دیدگاه نصب در باره ابن تیمیه درست نیست. بخاطر این که او نسبت به اهل بیت (ع) ابراز دوستی کرده و محبت آن‌ها را واجب دانسته و نواصب و خوارج را تقبیح کرده و در موارد مختلف امام علی (ع) را از خلفای راشد و امیر المؤمنین و افضل و اعلم اهل بیت (ع) نامیده و امام (ع) را در جنگ هایش بر حق دانسته است. در این نوشتار، با استناد به آثار ابن تیمیه درباره اهل بیت (ع)، به خصوص کتاب منهاج السنه، دیدگاه‌های ابن تیمیه در مورد اهل بیت (ع) بررسی و ارزیابی شده و با منابع اهل سنت به اشکالات پاسخ داده شده است. روش بحث توصیفی – تحلیلی با بررسی دیدگاه‌های ابن تیمیه، دیدگاه‌های مثبت و منفی او مورد ارزیابی قرار گرفته است.