آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بی شک مساله¬ی علم الهی یکی از مهم ترین و پیچیده ترین مباحث در علم کلام و فلسفه¬ی اسلامی است. متکلمان و فلاسفه اسلامی در ابعاد مختلف علم الهی از جمله چگونگی اثبات و کیفیت آن، تقریرها و استدلال¬های مختلفی بیان نموده اند و ملامهدی نراقی در این دو بخش نظرات بدیعی را ارائه نموده که تا پیش از او مطرح نبوده است. سوال اصلی در این مقاله آن است که اندیشه¬های نوین ملامهدی نراقی در استدلال بر اصل علم الهی و کیفیت آن چیست؟ پس از بحث و بررسی آثار مختلف نراقی از جمله اثر جامع الافکار و ناقد الانظار، با روش کتابخانه ای به نتایج زیر دست یافتیم: اول: صحیح ترین وجه در اثبات اصل علم الهی بر مبنای قاعده¬ی "کل مجرد عاقل لذاته" این است که هر موجود مجرد قائم بذاته، امکان ادراک و تعقل را داراست اما فعلیت تعقل در آن منوط به تحقق قوی ترین علاقه ی موجود بین عاقل و معقول است که آن هماناحضور ذات نزد ذات (علم حضوری) است. دوم: در بحث کیفیت علم الهی دیدگاه برتر آن است که مناط علم تفصیلی پروردگار به جمیع اشیاء چه قبل و چه بعد از ایجاد مشمولیت و معلولیت تمامی موجودات برای علة العلل و حضور و انکشاف تام آنها به مناط حضور ذات الهی نزد ذاتش می باشد که به مراتب حضور واجب نزد ذاتش از حضور خود اشیاء نزد واجب متعال أقوی است.

تربیت اخلاقی، به عنوان ساحتی مهم از تربیت ، امروزه مورد عنایت و توجه ویژه ای قرار گرفته است؛ و اگر بشر امروز بخواهد تعادل روحیو روانی داشته و در روابط فردی و اجتماعی موفق باشد. باید به اخلاقو تربیت اخلاقی روی آورد. این پژوهش به بررسی تطبیقی موضوع تربیت اخلاقی در آثار ملا محمد مهدی نراقی و استاد مرتضی مطهری می پردازد. ناگفته پیداست که این مقال را ، مجال نیست که به تمامی آنچه محقق نراقی و استاد مطهری در باره اخلاق و تربیت اخلاقی آورده اند، بپردازد؛ با این حال، هر کدام از این آثار ترجمان فکری مولفان خود می باشند. ساحت تربیت اخلاقی ، ساحتی گسترده و زوایای آن متنوع و متکثر است. محقق نراقی در کمال اختصار ضمن بیان مبانی واصول ، اهداف و روش هایتربیت اخلاقی، با رویکرد تلفیقی وبا استدلال برهانی ضمن بهره بردن از شریعت وعرفان و اندرز اقدام به شرح نظریات خود نموده است.مباحث مربوط به اخلاق بندگی و دینیبا سبک درمان برخی بیماریهای روحی ، و با تقسیم بندی نوین قوای نفس ودیگر مباحث خرد وکلان که از تلفیقی بودن جامع السعادات و عقلی بودن تهذیب وتربیت سرچشمهمی گیرد. و استاد مطهری اخلاق را با دین و وجدان درونی انسان ها عجین شده می داند. طبق دیدگاه وی انسانها از هویتی برخوردارند که خداوند در درون آنها از روح خود دمیده است و در مفهوم اخلاق نوعی قداست وجود دارد. چنین نظریه ای در باره اخلاق ، بعضی دلالت ها را برای اخلاق به دنبال دارد که بیشتر تبیین کننده رویکرد اخلاقوتربیت اسلامی بامبانی ،اهداف ، اصول و تنظیم محتوای آموزشی تربیتی است.

بر پایه مبانی نظری مختلف، ارزش گذاری رفتار و ملکات انسانی در علم اخلاق صورت پذیرفته و احکام معینی را در مرحله عمل پیش روی افراد قرار می دهد. لذا برای دستیابی به راهکار عملی مناسب، شناخت مبانی مختلف نظری امری ضروری است. بی شک اختلاف در مبانی باعث اختلاف در احکام اخلاقی شده و تاثیر بسزایی در توجیه و دفاع آن ها خواهد داشت. و از سویی دیگر مبانی کلی اخلاق همچون مبانی معرفت شناختی و معناشناختی و هستی شناختی از مبانی خردتری مانند مبانی فلسفی و کلامی بهره می‌گیرند طبیعتا تبیین این مبانی خرد باعث تبیین مبانی کلان و در نتیجه نظام اخلاقی خواهد شد. برای ترسیم یک نظام اخلاقی، شناخت این دست از مبانی امری شایسته و ضروری است. اساسا دستیابی به آراء دانشمندان اخلاق چه در حوزه تعیین معیار و ملاک عمل اخلاقی(اخلاق هنجاری) و چه در حوزه تبیین مفاهیم و گزاره های اخلاقی و توجیه آن ها(فرااخلاق) و چه در مقام داوری اخلاقی، مبتنی بر مبانی و اصول موضوعه است. از این رو شناخت این مبانی و تعیین نقش آن ها در مباحث اخلاقی هم فهم نظام اندیشگانی متفکران را میسر ساخته و هم بررسی و نقد آن ها را ساختارمند و علمی می کند. از آن جا که در حوزه اخلاق دینی طبیعتا بیشتر مبانی اندیشمندان گرفته شده از مسائل و آموزه های کلامی است، ضروری است که برای شناسایی مبانی آن ها در ابتدای امر به سراغ علم کلام برویم. که در این راستا ما به سراغ مرحوم ملامهدی نراقی رفته و مسائل کلامی مطرح شده از وی را بر اساس مبانی معرفت شناختی، خداشناختی، انسان شناختی، راهنما شناختی و جهان شناختی تقسیم بندی کرده و جایگاه آن ها را در فلسفه اخلاق مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم. همچنین پرداختن به این موضوع باعث تنقیح و تمایز مبانی کلامی شیعیان عقل گرا که در مسائل اخلاقی دستمایه و مبنا قرار می گیرند شده از نظر پیشینه شناسی قطعا گامی رو به جلو به شمار می آید. از سوی دیگر شناخت مبانی کلامی اخلاق بصورت کلی و از نگاه یکی از عقل گرایان بنام شیعه به صورت جزیی متفکران را برای برداشت هر چه صحیح تر از نظام ها و نظریات اخلاقی یاری رسانده، در پیشبرد تدوین کلی فلسفه اخلاق اسلامی و مبانی آن تاثیر بسزایی دارد.

امروزه با توجه به اهمیت تربیت اخلاقی نسل جوان، طراحی و بهره‌گیری از مدل‏های کارآمد و بومی تربیت اخلاقی، امری ضروری به نظر می‏رسد. پژوهش حاضر نیز به همین منظور به انجام رسیده است. هدف این تحقیق، استخراج و تبیین دیدگاه تربیت اخلاقی محمدمهدی نراقی است؛ در نتیجه، مبانی، اهداف، اصول و روش‏های تربیت اخلاقی از دیدگاه ایشان تبیین و بررسی شده است. روش پژوهش، توصیفی‌ـ‌تحلیلی است و داده‏ها عمدتاً از بررسی تحلیلی کتاب جامع السعادات جمع‏آوری شده‏اند. بر اساس یافته‏ها رویکرد تربیت اخلاقی نراقی به رویکرد تربیت منش نزدیک است. در دیدگاه تربیت اخلاقی نراقی، هدف غایی تربیت اخلاقی، تشبه به خداوند است؛ و بر این اساس، پیراستن نفس از رذایل، کسب معارف حقیقی و رسیدن به اعتدال در اخلاق، از هدف‏های میانی تربیت اخلاقی به شمار می‌آیند. همچنین بر اساس یافته‌ها، 9 مبنا و ۱۸ اصل تربیتی برای اخلاقی شدن متربیان، استخراج و تبیین شده است.

موضوع این رسالهآراء و اندیشه‌های کلامی ملامهدی نراقی (م 1209 ق) است. مراد از آراء کلامی شامل نظریات فلسفی وی نیز هست، زیرا به لحاظ تاریخ ادوار کلام، نراقی در دوره‌ای می‌زیسته که آن را دوره‌ی ادغام و استحاله نامیده‌اند و شاخصه‌ی این دوره، فلسفی شدن کلام است. نراقی در مبدأشناسی وجود صانع عالم را بی‌نیاز از اثبات، اما شناخت واجب الوجود لذاته را محتاج استدلال و برهان می‌داند و بدین منظور در مجموع آثار خویش به دو سبک، یکی متداول بین آثار فلسفی و دیگری با گرایش اعتقادی متناسب با فهم عوام مردم، براهین متعددی اقامه کرده است. وی در بخش مربوط به آثار فلسفی، از طریق بیان مسالک سه‌گانه‌ی حکیمان، متکلمان و صوفیان حرکت کرده است. گفتنی است وی در بخش اقسام توحید آن را به چهار قسم ذاتی، صفاتی، الوهی و وجودی تقسیم‌بندی کرده است.نراقی در بخش معادشناسی از ضرورت معاد، به دو نحو و با استفاده از مقوله‌ی اخلاقی لذت و الم سخن گفته، معاد جسمانی و روحانی، هر دو را با ادله متقن عقلی و نقلی مستدل می‌نماید و نیز هر سه قسم تناسخ را باطل می‌داند.ملامهدی در بررسی مسأله‌ی نبوت به چهار دلیل بعثت انبیاء را واجب می‌شمرد. او به پنج دلیل انبیاء را معصوم و عصمت آنان را مطلقه می شمرد و البته به اسهاء یا انساء نبی از جانب خداوند نظر دارد. نراقی در این بخش به طریق معرفت نبی پرداخته و نیز نبوت خاصه را با بهره‌مندی از دلائل مختلف از جمله استناد مستقیم به تورات با توجه به تسلط او بر زبان عبری ثابت نموده است.نراقی در بحث امامت آن را بزرگ‌ترین اختلاف در میان امت اسلامی دانسته و عمده اختلافات در این مسأله‌ را در شش محور ترسیم می‌کند و مدعای امامیه را در هر بخش دنبال می‌نماید. وی در آخر نیز به اثبات امامت سایر ائمه علیهم‌السلام می‌پردازد و در این راه از سه طریق عصمت، افضلیت و نص استمداد می جوید.واژگان کلیدی: مهدی نراقی، مبدأ، معاد، نبوت، امامت