آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين تحقيق به تحليل برهان وجودي، يعني برهاني که در آن از درک حقيقت و مفهوم واجب الوجود به وجود خارجي واجب الوجود استدلال شود، مي‌پردازد و ديدگاه‌هاي آيت‌الله محمدحسين غروي اصفهاني (متفکر در عرصه فلسفه اسلامي) و آنسلم (يک فيلسوف و معتقد مسيحي) درباره برهان وجودي و استدلال‌هاي مربوط به آن را تطبيق مي‌کند. نويسنده در قالب چهار فصل تقريرهاي مختلف از برهان وجودي آنسلم ارائه کرده است. وي در فصل اول ضمن بررسي ابعاد مختلف موضوع تحقيق به واکاوي مفهوم واژگان کليدي تحقيق، مانند برهان، وجود، مفهوم برهان فطرت، برهان امکان، برهان ضرورت و وجوب، برهان حادث، برهان نظم و تناسب، برهان محدود، برهان صديقين، برهان وجودي، برهان تدبير و هدايت و برهان هاي ديگر اثبات واجب الوجود مي‌پردازد. در فصل دوم تقرير آنسلم از برهان وجودي و استدلال‌هايش در اين زمينه همچون: به کارگيري قياس خلف و قياس استثنايي در اثبات واجب الوجود و اشکال هاي وارد شده بر برهان‌هاي وي اختصاص دارد. نگارنده در ادامه با مقايسه برهان وجودي دکارتي و برهان وجودي آنسلمي، ديدگاه‌هاي برخي فلاسفه معاصر درباره استدلال‌هاي دکارت و آنسلم بر اثبات واجب الوجود را ارائه مي‌دهد. او در فصل سوم تقرير آيت‌الله محمدحسين غروي اصفهاني (محقق اصفهاني) از برهان وجودي آنسلم را مطرح نموده و توضيحات ايشان در استناد به برهان خلف و قياس استثنايي در اين برهان و ديدگاه‌هاي موافقان و مخالفان برهان وجودي آنسلم را و بررسي مي‌کند. در فصل چهارم وي به مقايسه بين برهان وجودي و برهان صديقين پرداخته و تقريرهاي مختلف از برهان صديقين را همراه با ويژگي‌هاي آن، با برهان وجودي آنسلم مقايسه کرده است. نگارنده در همين زمينه با اشاره به دو تقرير آيت‌الله محمدحسين غروي اصفهاني از برهان صديقين و برهان وجودي، خصوصيات اين دو برهان را از لحاظ نوع استدلال مقايسه مي‌کند؟ در نتيجه‌گيري بحث نيز وي ضمن تبيين ديدگاه‌هاي موافقان و مخالفان برهان وجودي، تقريرهاي آنان از اين برهان را تبيين کرده است.

الحكمة المتعالية شرح المنظومة (تحفة الحكيم) للعلامة الكمباني، شرح کتاب فلسفی منظوم «تحفة الحكيم» علامه سید محمدحسین غروی، معروف به کمپانی است که سید کاظم مصطفوی آن را نوشته است. متن کتاب «تحفة الحكيم» آیت‎الله غروی اصفهانی به‎صورت ارجوزه (مثنوی در بحر رجز)، سروده شده و شارح آن را به‎صورت نثر به زبان عربی شرح کرده است. علامه مصطفوی، مباحث را تبویب کرده و در برای توضیح هر مورد، ابتدا بیت یا ابیات مورد نظر را ذکر کرده و سپس شرح و توضیح آن را با عبارت «المعنی» آغاز کرده است. سعی شارح این بوده که عبارات مشکل و مطالب دشوار را ساده کند که ظاهرا در این امر موفق بوده است. کتاب، دارای دو مقدمه است که مقدمه اول را خود شارح و مقدمه دوم را محمدرضا مظفر بر این اثر نوشته‎اند. نگارش مقدمه دوم بر کتاب، به درخواست مرحوم کمپانی بوده است. علامه مظفر «تحفة الحكيم» را با عبارات فراوانی می‎ستاید و نویسنده آن را از فیلسوفانی می‎داند که باید دورانی بگذرد تا مانند او بیاید. از نظر محمدرضا مظفر، «تحفة الحكيم» کتابی است دارای برتری‎هایی بر منظومه حاجی سبزواری. علامه مظفر سفارش می‎کند (همان طور که چاپ این کتاب را آغازی دانسته برای اینکه در معرض نوشتن شرحی بر آن به دست اساتید قرار گیرد) که کسی بیاید و بر این کتاب شرحی بنویسد. او متذکر می‎شود که میرزا مهدی آشتیانی (متوفی 1372) تا مبحث وجود ذهنی این کتاب را شرح کرد، اما اجل مهلتش نداد که آن را تکمیل کند. ظاهرا اقدام سید کاظم مصطفوی بر نوشتن شرح بر این کتاب، در راستای عمل به سفارش مرحوم مظفر باشد؛ چراکه شرح میرزا مهدی آشتیانی بر این اثر نیمه‎کاره ماند. علامه مصطفوی شرحش را «الحكمة المتعالية» نام نهاده است. او هم مانند مظفر پس از ستایش کتاب مرحوم غروی اصفهانی، آن را سزاوار این می‎داند که به‎عنوان متن درسی در حوزه‎های علمیه تدریس شود. وی درباره شرحی که بر «تحفة الحكيم» نوشته این‎گونه توضیح می‎دهد: «و أحمد اللّه الذي هداني سبيل التحقيق حول الأرجوزة خلال سنين متطاولة فما من كتاب فلسفي (الشفاء، الإشارات، التجريد، الشوارق، الأسفار، غرر الفرائد و غیره) إلّا و لاحظتها و ناقلت عنها بيانات سائدة في محاولة تبيين محتوی الأشعار حتی نالت حد الكراسة؛ فكانتا (المتون و الأرجوزة) فتقا فرتفتاهما [فرتقناهما] و تم الطبيق بين دفتي الحل و العقد ثم بينا معاني الأشعار بعبارات واضحة كدراسة تمنح كفاحا لمشكلة التفهيم و في نهاية المطاف أصبح العمل ككتاب جامع فأرجو أن يصبح ذلك الكتاب هدی للمتفلسفين و أسأل اللّه من فضله أن يجعله من الباقيات الصالحات» [خدا را می‎ستایم که در لابه‎لای سال‎های طولانی، مرا به راه تحقیق پیرامون این ارجوزه رهنمون شد؛ در نتیجه هیچ کتاب فلسفی (شفا و اشارات و تجرید و شوارق و اسفار و غرر الفرائد و غیره) نبود مگر اینکه آن را ملاحظه کرده و عباراتی ارزشمند از آن را در راستای تلاش برای تبیین محتوای اشعار، نقل کردم، تا آنجا که به حد یک کتابچه رسید. از آنجا که متون و ارجوزه از هم جدا بودند، آن دو را به هم پیوند دادیم و تطبیق بین دو جانب حل و عقد کامل شد. سپس معانی اشعار را همچون یک متن درسی و تحقیقی با عباراتی روشن که درک مطالب را آسان کند، توضیح دادیم و این امر در پایان کار به‎صورت کتابی جامع درآمد. امید است که این کتاب راهنمای فلسفه‎آموزان باشد و از فضل الهی خواستارم که آن را از باقیات صالحات قرار دهد]. فهرست مطالب کتاب در پایان آن ذکر شده است.

تقسیم اراده الهی به تکوینی و تشریعی از گذشته دور در میان متکلمان و اصولیان مطرح بوده، و با تعبیرات مختلفی از آنها یاد شده است. در این میان، شیخ محمدحسین غروی اصفهانی با ژرف‌اندیشی به بررسی زوایای مختلف اراده تشریعی پرداخته، ضمن تفکیک آن از «اراده تشریع» و «اراده تکوینی»، به نفی اراده تشریعی در خدا و مبادی عالیه می‌پردازد و با این نظریه، دیدگاه محقق خراسانی را تعدیل و تکمیل می‌کند. این نظریه تأثیر چشم‌گیری بر اصولیان بعدی داشته است. از رهگذر جستار حاضر آشکار می‌شود که محقق اصفهانی از یکسو، ارجاع اراده تشریعی الهی به علم الهی، و همچنین تقلیل آن به اراده تشریع را ناصواب می‌داند؛ و از سوی دیگر، با اقامه دو برهان، وجود اراده تشریعی را نه تنها در خدا بلکه در مبادی عالیه و پیامبر$ و ائمه( انکار می‌کند. به‌نظر می‌رسد این نظریه علی‌رغم برخی برجستگی‌ها، ابهامات و آسیب‌هایی دارد که مانع پذیرش این دیدگاه است. از جمله ابهامات و آسیب‌ها می‌توان به «ناسازگاری با فرهنگ روایات»، «نگرش سودگرایانه محض حتی نسبت به خدا» و «تقلیل تکالیف شرعی به تکالیف امتحانی» اشاره کرد. با این حال، با بهره‌گیری از مبانی محقق اصفهانی می‌توان دیدگاه ایشان را ترمیم و تکمیل کرد، که در متن مقاله می‌آید.

يثبت فيه فلسفيا المعاد الجمسماني كما نطق به الكتاب و السنة، تم تاليفه في السادس من جمادي الثانية سنة 1338. [دليل المخطوطات 1/279؛ نشريه 7/521]

قاعده «الواحد» از قواعد معروف فلسفی است که مورد پذیرش فیلسوفان قرار گرفته است امّا متکلّمانی همچون غزالی و فخر رازی این قاعده را نپذیرفته و در ردّ آن کوشیده اند. مهم ترین ادله بر اثبات قاعده از سوی بوعلی ارائه گردیده و پس از او نیز تلاش هایی در تقویت این ادله و پاسخ به اشکالات بر آن، صورت یافته است محقق اصفهانی نیز که قاعده الواحد را پذیرفته برای اثبات آن، استدلال هایی را سامان داده و با بهره گیری از وجوب بالغیر، امکان ماهوی و امکان وجودی (فقری) به اثبات قاعده پرداخته یا تقریرهای روشنی از آن به دست داده است در این دسته براهین با استفاده از اموری همچون وجوب و امکان، وجود هر گونه تعدد در ناحیه این امور را سبب تعدد در وجود علت و معلول یا حیثیت ها و اعتبارات مربوطه دانسته و آن را ناسازگار با وحدت شمرده است.تلاش این نوشتار ارائه تقریر روشنی از ادله ایشان است.