آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«خلود در دوزخ» از مسائل قرآنی مربوط به فرجام­شناسی است که از نظر چگونگی دلالت الفاظ آیات و نیز از نگاه عقلی مورد اختلاف اندیشمندان است. آیت الله جوادی آملی در این باره به مبانی عقلی اشاره نموده و بر پایه آن، خلود و ماندگاری در جهنم را اثبات می­نماید. در مقابل، برخی از عرفا معتقدند چنین چیزی با رحمت واسعه خدا ناسازگار است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی تلاش دارد، ضمن تبیین دقیق مبانی عقلی و دلائل نقلی دیدگاه استاد جوادی آملی، نظر عرفا را در این باره به بوته نقد بکشاند. یافته­های پژوهش حاکی است صاحب تفسیر تسنیم با مبانی عقلی ازجمله تجرد و اصالت روح، ثبات و دوام روح و تجسم اعمال و دلایل قرآنی و روایی، خلود در آتش را برای افراد خاصی اثبات نموده و دیدگاه برخی عرفا را نپذیرفته و معتقد است عذاب ابدی نه تنها منافاتی با رحمت واسعه و عدل الهی ندارد، بلکه با آن سازگار و هماهنگ است.

فریدریش نیچه، فیلسوف آلمانی، بر اساس فلسفه نیهیلیستی با هدف تبیین جایگاه انسان، در انتقاد به رویکردهای پیشین نسبت به انسان و در پی آن، ظلم­هایی که مدرنیته و مانند آن به جایگاه انسان وارد کردند، نظامی را ارائه داد که در نتیجه آن، ابرمردی متولد گردید که حاصل اعتقاد به آن، مرگ خداوند بود. مکتب فکری نیچه، همچون سایر مکاتب بشری و الحادی، با موجی از مخالفت‌ها و انتقادات روبرو شد که سرانجام، در عین محکومیت و مواجه­شدن با اشکالات فراوان، همچنان به‌عنوان اصلی­ترین راهبرد نظام سلطه و سرمایه‌داری مدرنیته غرب قرار دارد. این مقاله، با روش کتابخانه­ای و رویکرد توصیفی تحلیلی و انتقادی، تلاش می­کند این نظریه را با تکیه بر آراء قرآنی آیت­الله عبدالله جوادی آملی نقد کند. این تئوری با اصول و مبانی‌ مختلفی همچون: اصل تنازع بقاء و طرفداری از مکتب قدرت، نسبیت­گرایی، بنیادگریزی و مادی­گرایی و ترجیح تن بر روان، در مقابل اندیشه­های قرآنی و عقلانی است که بر عزتمندی، خلافت، کرامت و جایگاه ملکوتی انسان و هدفمندی هستی تأکید دارد. پایبندی به اصول و بنیادها، تلقی نادرست از اخلاق و نسبی­دانستن مفاهیم اخلاقی، فهم نادرست نسبت به انسان، خلقت و اهداف آن و جایگاه او در عالم هستی، از جمله چالش­های این نظریه به‌شمار می‌روند. نظریه ابرمرد، تناقضی درونی و بزرگ دارد که آن را از درجه اعتبار ساقط می­سازد.

در این مختصر به بحث ایمان و رابطه آن باتجربه‌های دینی از دیدگاه جوادی آملی پرداخته‌شده است که مهم‌ترین نکات در باب حقیقت ایمان و تجربه‌های دینی از منظر ایشان به مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی و زبان‌شناسی ایشان مربوط می‌شود. وی در باب هستی‌شناسی به تشکیک خاص حقیقت انسان و اوصاف انسان ازجمله ایمان و هم‌چنین به تشکیکی بودن مراتب تجربه‌های دینی قائل‌اند. بر همین اساس است که برخلاف دیدگاه مشهور حکمای مسلمان که انسان را دارای یک حقیقت واحد به‌عنوان حیوان ناطق و نسبت آن به افرادش را مساوی می‌دانند، حقیقت انسان از منظر ایشان در ابتدا و قوس نزول بر اساس تسامح نوع واحد است؛ ولی در قوس صعود به‌طور حتم یک نوع واحد نیست بلکه در مسیر یک تغیر دائمی در حال نوسان است و همواره در حال نو شدن است؛ بنابراین ایمان و تجربه‌های دینی او نیز در حال تکامل و تغییر می‌باشد. در این میان حقیقت وحی بیرون از دایره تجربه قرار داشته و فرق‌های جدی در میان تجارب عرفانی اصیل و غیر اصیل وجود دارد.

مسئولیت معرفتی در قالب مؤلفه های درون‌گرایانه؛ مسئله مسئولیت معرفتی از مباحث مهم معرفت‌شناسی معاصر است. رویکرد درونگرایانه در معرفت‌شناسی با پذیرش کنترل ارادی انسان در کسب باورهای خود بر این مسئولیت تأکید دارد. غالب درون‌گرایان معتقدند تا زمانی که از بهترین قراینی که برایمان فراهم است پیروی کنیم در باورهای خود موجّه هستیم. هدف این مقاله این است تا با روش تطبیق آراء معرفت‌شناسان درون‌گرا و اندیشه آیت الله جوادی آملی، نشان دهد ایشان همچون درون‌گرایان معرفتی بر درونی بودن شرایط معرفت تأکید دارند و بر این عقیده است که فاعل شناسا نیازمند اقامه دلیل برای برخی باورهای خود است و لذا واجد مسئولیت معرفتی است و وظیفه معرفتی دارد که با پیگیری قرینه باورهای صادق را افزایش و باورهای کاذب را کاهش دهد. بنابراین در رویکرد ایشان فاعل شناسا علاوه بر مسئولیت شکل‌دهی شاکله معرفتی خود با فضایل عقلانی (مسئولیت معرفتی برونگرایانه)، مسئولیت معرفتی درونگرایانه نیز همچون اقامه دلیل در پذیرش مطلبی که بدیهی نیست و نیز توجه به اشکالات معقول و لزوم پاسخگویی به آنها را برعهده دارد.

در طی قرون متمادی، مجموع اوصاف آرمانی برای رسیدن به یک اجتماع مطلوب، نظریه آرمانشهر را در نگاه اندیشمندان و جوامع مختلف شکل داده است. در جهان اسلام، فلاسفه بسیاری ویژگی‌های مدینه فاضله را بررسی کرده‌اند و با توجه به اختلاف مبانی، آرمان‌های متفاوتی با سایر جوامع برای مدینه فاضله اسلامی تعریف شده است. آیت الله جوادی آملی یکی از فقهای متاخریست که با تاکید بر عقلانیت به تحلیل ماهیت آرمانشهر پرداخته است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد، تفاوت آیت الله جوادی با سایر اندیشمندان در توجه او به هدف، مبانی و چگونگی استخراج آنها از منابع آرمانشهر است. تفاوت اندیشه دینی و غیر دینی در چگونگی نگاه و به کارگیری این سه عنصر است. با تحقیقات صورت گرفته، به نظر می‌رسد مبنای ذی‌حقی انسان برای زیستن در جامعه آرمانی، کرامت اوست. منشاء کرامت از دریچه دین، خداوند و با نگاه غیردینی فطرت است. در رویکرد غیردینی، منبع اصلی برای دستیابی به مبانی، سلیقه مردم و عرف بوده و در رویکرد دینی آنچه محوریت می‌یابد، صلاحدید دانای مطلق یعنی خداوند است. تفاوت در منبع سبب می‌شود تا هدف تشکیل آرمانشهر نیز متفاوت باشد. در این پژوهش در پی آن هستیم تا با بهره‌گیری از روش پژوهش تحلیل محتوی کیفی، اندیشه‌های آیت الله جوادی آملی را بررسی کرده و با تحلیل آثار ایشان، ارتباط بین عناصر گفته شده و اصول آرمانشهر اسلامی را به نحوی استخراج کنیم که بیشترین پیوستگی و همخوانی را با آراء این فقیه بزرگوار داشته باشد.

حجیت عقل از نظر اسلام ثابت بوده و اندیشمندان مسلمان (جز گروهی اندک) از ابتدا در حجیت آن تردید نداشته‎اند؛ در فقه، مهم‌ترین دانش اسلامی نیز عقل جزء منابع چهارگانه شمرده شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی حجیت عقل از منظر منابع دینی است. بررسی‎ها نشان داد دلایل حجیت عقل از منظر استاد جوادی آملی را می‌توان در این موارد برشمرد: شناخت عقلى که عبارت از دانش مفهومى نسبت به حقایق ثابتى است که حتی امور متغیر عالم را نیز پوشش مى‌دهد؛ بیان ارتباط علّی و معلولی عالم و پدیده‌ها در منابع دینی دلیل دیگری بر حجیت عقلانیت است؛ یکی دیگر از دلایل حجیت عقل از نظر قرآن بیان فلسفه و چرایی احکام و دستورات دینی است. در ادامه مقاله به این نکته مهم اشاره می‌شود که پذیرش نظام خلقت و آفرینش، انسانِ مخلوق، از قوۀ اندیشه و عقل خود استفاده کرده و با تفکر در خود و سایر مخلوقات، به وجود خالق پی برده وبا معرفت خداوند را عبادت می‌کند؛ لذا با توجه به مبانی تفسیری و حِکمی آیت‌الله جوادی آملی نتیجه گرفته می‌شود که اگر از عقلانیت وحیانی به‎خوبی بهره‌وری نشود، عقل در جایگاه خود شناخته نشده و این امری است که با هدف آفرینش او ناسازگار است؛ پس یکی از اهداف ارسال رسل و شرایع آسمانی برای هدایت بشر به استفاده از عقلانیت است.

مراد از سنن اجتماعی سنت هایی هستند که در بطن جامعه و توسط اجتماعات بشری صورت می پذیرند مانند تغییر سرنوشت جامعه که قرآن کریم در این باره می فرماید: ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیر ما بانفسهم. و سایر سنن اجتماعی مذکور در قرآن کریم عبارتند از سنت استخلاف، سنت هدایت، سنت اضلال، سنت ابتلا و آزمایش، سنت امداد، سنت تغییر و عدم تغییر، سنت تزیین، سنت استدراج. این کتاب ارزشمند درباره آن سنت ها و قوانین ثابت الهی بحث می کند که در هر زمان و مکان، برای هرقوم و هر ملت قابل تطبیق و جاری است. سنت های اجتماعی مانند سنت هدایت و اضلال، سنتِ ابتلا و آزمایش، امروز هم برای هر جامعه جریان دارد. روشی که برای ترجمه این کتاب از آن استفاده شده روش ترجمه هسته به هسته و جمله به جمله است. این کتاب دارای دو بخش و پانزده درس است. بخش اول به کلیاتی مانند جایگاه سنت های اجتماعی و تعریف و اقسام آن می پردازد و بخش دوم مفصلا تعریف ها و ویژگی های هشت سنت ها را با استفاده از لغت، آیات قرآنی، روایت های معصومین (علیهم السلام) و آراء مفسران سنی و شیعی تبیین می کند. در ذیل سنت های مختلف، آراء و نظرات آیت الله جوادی آملی هم ذکر می شود و دیدگاه معظم له درباره اصالت فرد یا جامعه و حقیقت سنتهای اجتماعی از دیدگاه قرآن ذکر می شود.

مسئله شر یکی از مسائل بنیادی در نظام‌های الهیاتی به ‌ویژه در فلسفه دین است که در مقام شک در اصل واجب الوجود و نقض صفات خداوند مطرح گردید. مدافعان عدل الهی و متألهان به روش‌های گوناگون به تبیین راه‌حل مسئله شر پرداخته‌اند. آیت‌الله جوادی آملی ضمن مساوق دانستن خیر با وجود، ماهیت شر را مطلقاً برابر با عدم می‌داند و بر این اساس معتقدند شرور نیاز به فاعل حقیقی ندارند. لکن در تقسیم دیگری به وجود برخی از شرور اذعان می‌کنند و برای توجیه فقدان علت فاعلی حقیقی برای این شرور، تفصیلی از لحاظ‌های مختلف این شرور ارائه می‌کنند. مسئله اصلی تحقیق پیش رو، طراحی و اثبات سه نقد «علّی»، «نقلی» و «غایی» بر دیدگاه‌ نیستی‌انگاری شر به همراه پیدا کردن وجهی برای جمع بین اشکالات متالهان و دیدگاه آیت‌الله جوادی می‌باشد. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی جمع‌آوری شده است و مهم‌ترین یافته آن نادیده نگرفتن علیّت حقیقی انسان در بروز برخی فقدان‌ها می‌باشد.