آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

صافى در شرح كافى اثر ملّا خليل بن غازى القزوينى مى‌باشد كه شرحى بركتاب كافى شيخ كلينى در قرن 11 ق به زبان فارسى و در دو جلد در سال 1064ق به درخواست شاه عباس دوم صفوى مى‌باشد. كتاب را در عرض مدّت بيست سال در 34 جلد به اتمام رسانيده و تاريخ اتمام مجلّد اوّل محرّم 1066ق و اتمام جلد آخر كه شرح روضه‌ى كافى است، 1084ق مى‌باشد. علت تسميه صافى: تسميه اين شرح به نام «صافى» هر چند كه در طليعه گفتار مصنّف در جزء اوّل آن، چندان صريح و واضح نمى‌باشد، لكن در ابتداى شرح قسم فروع از كافى، مصنّف به اين عنوان تصريح كرده و از اين شرح به عنوان «صافى شرح كافى» ياد نموده است. مرحوم آقا بزرگ تهرانى نيز در سه موضع از الذريعة، از اين شرح به نام «صافى» نام برده و به ترجمه آن پرداخته است. و همچنين در ساير كتاب تراجم و فهارس نيز به همين عنوان، نام برده شده است؛ و به همين دليل بوده كه در چاپ حجرى اين كتاب هم كه در لكهنو سال 1323 منتشر شده، به همين عنوان، نامگذارى شده است، هر چند كه در برخى از نسخه اين شرح، با عنوان «صافى گنجينه شا» يا مطلق «گنجينه شا» از آن نام برده‌اند، كه از آن جمله است نسخه موجود در مدرسه گلپايگانى به شماره (/86 26) كه به خطّ جعفر بن غازى مى‌باشد؛ وى در پايان نسخه از اين شرح به عنوان «گنجينه شا» ياد كرده است و گويا منشأ اشتباه وى، تعبير مصنّف در ابتداى جزء اوّل اين شرح بوده كه خطبه خود را با عبارت «فتح صافى گنجينه شا شرح كافى...» شروع كرده است. ساختار كتاب: كتاب با يادداشتى از دبير كنگره بين المللى شيخ، آقاى مهدى مهريزى آغاز مى‌گردد و بعد از آن محقق كتاب طى 80 صفحه در 11 فصل به بررسى زندگى، افكار و آثار مؤلف و هم چنين به بررسى نسخه خطى صافى و تحرير مختلف آن و روش تصحيح اين اثر پرداخته است. كه بعد از اين مطالب شرح كتاب كافى با آوردن تمام متن كافى به همراه سلسله سند آن توسط شارح محترم آغاز مى‌گردد. شارح در اين كتاب با آوردن كلمه‌ى اصل در ابتداى متن كافى و كلمه‌ى شرح در ابتداى توضيحات خود، به اين كتاب سامان داده است. از آنجا كه، ملاخليل، نماينده افكار خاصى مى‌باشد، در صافى، همچون ساير آثارش، گاه به تندى با مجتهدان و فلاسفه برخورد كرده و قلمش از انصاف خارج شده و نسبت ناروايى به آنها مى‌دهد. به يقين چاپ اين اثر به معناى دفاع از اين‌گونه سخنان و افكار نيست، بلكه تنها به نمايش گذاشتن انديشه شخصيتى است كه در عصر خود، تأثيرگذار بوده و همواره آراء او مورد نقد و بررسى انديشمندان و عالمان ديگر بوده و هست. ملا خليل به شرح تمام كافى پرداخته است و اما اكنون به عنوان نمونه، به چاپ بخشى از شرح اصول كافى اقدام شده تا در زمانى ديگر به تصحيح و چاپ ادامه آن پرداخته شود و طبق برآورد ابتدايى، چاپ تمام صافى افزون بر 30 جلد خواهد شد. ويژگى صافى بر ساير شروح: گرچه در شرح كل يا بخشى از كافى، عالمان آثار متعددى را خلق كرده‌اند. اما دو ويژگى «صافى» را از ساير شروح ممتاز ساخته است: اول: «صافى» اولين و يا به تعبير دقيق تر، تنها اثرى است كه به زبان فارسى به شرح احاديث كافى پرداخته است. و تاكنون اثر ديگرى به زبان فارسى در شرح كافى يافت نشده است، گرچه چندين ترجمه از بخش اصول و روضه كافى وجود دارد. دوم: شارح به شرح اصول و روضه كافى اكتفا نكرده، بلكه تمام سه بخش كافى را شرح نموده است. اكثر شرح ها، حاشيه ها و تعليقه‌هاى كافى به بررسى بخش اصول كافى پرداخته‌اند و بخشى از آنها حتى تمام اصول كافى را نيز در بر نمى‌گيرد. و تنها يك يا چند كتاب از اصول كافى را شامل است. و يا تنها به روضه كافى پرداخته‌اند و يا بخشى از فروع كافى را شرح كرده‌اند. و غير از «صافى» تنها يك شرح كامل بر كافى وجود دارد كه آن هم «مرآة العقول» علّامه محمّد باقر مجلسى است. و اين مسأله، خود اهميت «صافى» را دو چندان مى‌كند. به جهت همين دو ويژگى است كه «صافى» يكى از پُر نسخه ترين آثار در زمينه شرح حديث است و حتى تعداد نسخه خطى آن از مرآة العقول نيز به مراتب بيشتر است. تاكنون قريب به پانصد دست نويس از آن در ايران شناسايى شده است كه در بين آن نسخه سلطنتى و تزيينى بسيارى نيز وجود دارد، در حالى كه از مرآة العقول حداكثر 70 نسخه خطى در ايران شناسايى شده است. بر اين شرح، حاشيه اى توسّط شارح، مولى محمّد باقر بن غازى قزوينى نگاشته شده است كه صاحب ذريعه و صاحب كتاب أعيان الشيعه از آن ياد كرده‌اند. روش تحقيق: محقق، اصل را بر نسخه مسجد اعظم گذاشته، و تنها در مواردى كه قرائت نسخه مشكل بود و يا احساس خلل و مشكلى در متن نموده به نسخه‌هاى ديگر مراجعه شده و در برخى از موارد به اختلاف نسخه ها در هامش كتاب اشاره كرده است. چون نثر صافى مربوط به قرن يازدهم هجرى است و بلكه در مقايسه با فارسى آن زمان نيز، از اغلاق و ابهام و سنگينى بيشترى برخوردار است، در ويرايش و علامت‌گذارى آن سعى فراوان شد تا با گذاشتن علامت ويرايشى و اعراب گذارى، فهم مطلب براى خوانندگان آسان شود و به اين جهت برخى از عبارت مؤلّف مكرر مورد مطالعه قرار گرفته و براى يافتن متن آسان‌تر، به نسخه ديگر مراجعه شده تا حتّى الامكان، متن ارائه شده از اشكال كمترى برخوردار باشد. تخريج احاديث و نقل قول‌ها، مقابله احاديثِ كافى با كافىِ مطبوع و گزارش اختلاف موجود بين متن كافى در صافى و متن آن در كافى مطبوع و توضيح برخى از عبارات مشكل مؤلّف به اختصار در پانوشت و برخى ديگر از كار فنى و شكلى، از ديگر زحماتى است كه در تصحيح اين اثر به انجام رسيده است.

الشافى فى شرح الكافى اثر ملّا خليل بن الغازى القزوينى (م 1098 ق) به زبان عربى است. كه توسط آقاى محمد حسين درايتى تحقيق شده است. دو شرح فارسى و عربى به نام‍: الصافى فى شرح الاصول الكافى و الشافى فى شرح الاصول الكافى، از مؤلف موجود مى باشد. شرح فارسى آن در سال 1332 ق، در هند به چاپ رسيده است؛ ولى شرح عربى آن تاكنون مخطوط بوده است. انگيزه تألیف: از آن جايى كه ملّا خليل قزوينى، مسلك اخبارى داشته، انگيزه خود را در تأليف اين كتاب، وجود اشكالاتى در برخى از شروح الكافى مى‌داند كه به زعم وى، منشأ آن، ورود برخى آراى فلاسفه و معتزله به حوزه علوم حديث است. به همين جهت، وى تلاش مى‌كند كه با اعتماد به دسته‌اى از آيات قرآن و بدون بهره‌گيرى از استدلال عقلى، به تفسير معانى حديث و برخى متشابهات آيات بپردازد. ويژگى، روش و ساختار كتاب: شرح با مقدمه‌اى از دبير كنگره بين المللى شيخ كلينى و سپس محقق، در مورد شخصيت و آثار شارح و زندگانى وى آغاز، و در ادامه متن كتاب الكافى شرح مى گردد. از ويژگى اين شرح، تفسير آيات قرآن كريم و روايات اهل بيت عليهم السلام است، كه شارح توانسته، به نتايجى در خصوص اثبات امامت امير المؤمنين (ع) و ائمّه معصوم عليهم السلام نائل شود همچنين در اين كتاب، به شرح و توضيح لغات غريبه، ضبط صحيح اسما، اماكن، روات و... پرداخته شده و شناسايى برخى رجال سلسله سند و نسخه‌شناسى اى بر كتاب انجام گرفته است. به عقيده او برخى از شروح اصول الكافى، مشتمل بر اشكالاتى است كه منشأ آن، ورود برخى از آراى فلاسفه و معتزله و نيز برخى اجتهادات مخالفان در جوامع اوّليه روايى اصحاب اماميه (اصول حديثى) بوده است. هر گرو در حلّ مشكلات و تفسير مبهمات، بدون اعتماد به محكمات، صرفاً به آراى شخصى خود استناد و اعتماد كرده‌اند، و هر طايفه، خود را امام و مقتداى خويش قرار داده‌اند. از اين رو، وى در اين شرح، تلاش دارد بدون بهره گيرى از آراى ظنّى و استدلالات عقلى، بلكه با اعتماد به محكمات آيات، به تفسير و شرح برخى متشابهات بپردازد. در اين رهگذر نيز، به نتايج جالبى در خصوص اثبات امامت امير المؤمنين على عليه السلام و اولاد طاهرينش دست يافته است كه مى‌توان آن را ويژگى بارز اين شرح دانست. چنانچه گفته شد از ويژگى اين شرح را مى‌توان به تفسير نمون آيات و روايات اشاره كرد. مؤلّف در تفسير آيات قرآن از شيوه كلامى، بهره گرفته است، به طورى كه روش او در خصوص تفسير آيات متشابه قرآنى، دو گونه است: يا به شكل ابداء احتمالات گوناگون و غير متناقض با يكديگر است كه ممكن است از يك آيه اراده شود؛ زيرا به عقيده شارح، قرآن، داراى ظاهر و باطن است و باطن قرآن، بطون كثيره‌اى دارد، چنانچه در حديث آمده است: «قرآن، حمّال ذو وجوه» يا تفسير آيه متشابه، از طريق نقل و روايت، با حذف منقول عنه است. به گفته شارح، از ميان احتمالات مختلفى كه در تفسير يك آيه يا روايت بيان مى‌شود، احتمالى كه ابتدا مطرح مى‌شود، نسبت به احتمال لاحق، از اولويت و وجاهت بيشترى برخوردار است و هر گاه، احتمال لاحق، با عبارت: «و يحتمل» و «و يمكن» آغاز شده باشد، نشانگر آن است كه تفاوت ميان معناى سابق و لاحق، چشمگير و قابل توجه است؛ ولى هر گاه، احتمال لاحق، با «أو» آغاز شود، تفاوت ميان دو معنا و احتمالْ اندك است. هرگاه احتمال لاحق، با «إمّا» يا به صورت احتمالات متعدّد مانند: احتمال اوّل و دوم و... ذكر شود، تفاوت ميان احتمالات، بسيار اندك است. نسخ كتاب: شايان ذكر است كه نسخه گوناگونى از اين كتاب، در دسترس است كه در اين تحقيق، از دو نسخه معتبر استفاده شده است: نسخه‌اى كه دو بار در حضور شارح، با نسخه او سماع و مقابله شده و داراى حواشى بسيار عالمانه‌اى از برخى شاگردان شارح است، و نسخه اهدايى شارح، به دارنده كتاب.

در این پایان نامه، پس از بیان اجمالی سیر تدوین حدیث در ادوار گذشته، از مهم ترین محدّث دو قرن سوم و چهارم، یعنی کلینی و جامع حدیث مهم او (کافی) نام برده، و به بیان شرح حال، استادان، شاگردان و آثار وی پرداخته شده است.با معرّفی محدّث بزرگ این دو قرن و بررسی روش او در نقل و تدوین حدیث، میزان توجّه و اقبال وی به حدیث، نوع احادیث نقل شده در موضوعات گوناگون، کیفیت در نقل حدیث از جهت دقّت یا تسامح در متن، تقطیع، نقل به مضمون و نیز دقّت در نقل سند و شرح تفاسیر احادیث و... روشن می شود. در ضمن میزان توجّه و استفاده از منابع اصیل و کهن حدیثی و نیز اجازات حدیثی و... از دیگر نکته هایی است که پس از بررسی روش شناسی کلینی در کافی روشن خواهد شد.

ترجمه «اصول کافى کلینی»، به زبان فارسى است که توسط محمدباقر کمره‌ اى انجام شده است. ترجمه کمره‌ اى؛ شامل شرح پاره‌ اى از احادیث است که به تشخیص مترجم، با استفاده از شروح الکافى، به خصوص مرآة العقول علامه مجلسى انجام گرفته است. مترجم در جلد چهارم، به شرح و ترجمه‌ کتاب ایمان و کفر می پردازد.

ترجمه «اصول کافى کلینی»، به زبان فارسى است که توسط محمدباقر کمره‌ اى انجام شده است. ترجمه کمره‌ اى؛ شامل شرح پاره‌ اى از احادیث است که به تشخیص مترجم، با استفاده از شروح الکافى، به خصوص مرآة العقول علامه مجلسى انجام گرفته است. جلد اول، شرح و ترجمه‌ کتاب عقل و جهل، فضل علم و کتاب توحید می باشد.