آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، مجموعه مقالاتی است که به بررسی آثار علمی و فلسفی «ابوعلی سینا» می‌پردازد. نیمی از مقالات مندرج در این کتاب متن سخنرانی‌های همایش بین‌المللی «بوعلی سینا» است که از اول تا سوم شهریور سال 1383 در همدان برگزار گردید. مابقی نیز مقالاتی است که سفارش ترجمه و یا نگارش آن‌ها به مترجمین و نویسندگان داده شده تا مجموعه‌ای منسجم درباره آثار این فیلسوف در دسترس خوانندگان قرار بگیرد. در ویرایش مقاله‌های فارسی و انگلیسی زحمات زیادی کشیده شده است تا خوانندگان در درک مطالب آن‌ها دچار ابهام نشوند.

رسائل ابن سينا، مجموعه‌اى است مشتمل بر بيست و سه رساله از ابن سينا، به زبان عربى كه جامعه استانبول تركيه آنها را جمع‌آورى و منتشر نموده است. هدف اين بوده كه آثار علمى مفيد و كم‌ياب به آسانى در دسترس علما و فضلا قرار گيرد به اميد برآورده شدن نياز علمى‌اى كه احساس مى‌شده است. مجموعه مزبور، بعد از مقدمه كوتاهى از ناشر، رساله‌هاى زير را به ترتيب در بر گرفته است: عيون الحكمة؛ الحدود؛ حي بن يقظان؛ هدية الرئيس للأمير (في القوى النفسانية)؛ الفعل و الانفعال؛ أسباب الرعد؛ سر القدر؛ العرشية (في التوحيد)؛ السعادة و ذكر الحجج على جوهرية النفس؛ الحث على الذكر؛ رسالة في الموسيقی؛ ماهية الصلاة؛ تفسير سورة التوحيد؛ تفسير سورة الفلق؛ تفسير سورة الناس؛ سبب إجابة الدعاء و كيفية الزيارة؛ الشفاء من خوف الموت؛ القضاء و القدر(مناظرة الشيخ مع قدري)؛ العشق؛ الطير؛ الأجوبة عن مسائل أبي الريحان البيروني؛ علة قيام الأرض وسط السماء؛ رسالة بعض الأفاضل إلى علماء مدينة السلام. ناشر «رسائل ابن سينا»، در پايان مجموعه مزبور، تحت عنوان «استدراك» توضيح داده كه بعد از چاپ مجموعه، به نسخه‌اى ديگر از رساله «الاجوبة عن مسائل البيرونى» برخورد نموده و متوجه شده كه اين نسخه، مشتمل بر مطالبى است كه در نسخه مورد استفاده وى وجود نداشته است، لذا برخى از آن مطالب را تحت عنوان «اعتراضات ابى ريحان على اجوبة ابن سينا» در قالب هفده مسئله و تحت عنوان «جوابات ابى سعيد احمد بن على عن الاعتراضات التى اعترض بها محمد بن احمد البيرونى على حجة الحق ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا فى جواباته عن مسائله» در قالب هجده مسئله، به آخر مجموعه مزبور افزوده است.

الشفاء مهم‌ترين و جامع‌ترين اثر ابن سينا، به زبان عربى است كه در آن چكيده آراى فلاسفه بزرگ قديم يونان و شارحان مدرسه اسكندريه و افلاطونيان و نوافلاطونيان و... در همه علوم عقلى، اعم از منطق، طبیعیات، رياضيات و الهيات فراهم آمده و مورد تحليل و نقد و بررسى علمى قرار گرفته است. اين كتاب، با آن‌كه به‌طور پراكنده و در بيش از ده سال، در حالات و شرايط كاملا متفاوت و پرفراز و نشيب، نوشته شده است و با آن‌كه بخش اعظم آن، بدون دست‌رسى به منابع و تنها با تكيه بر حافظه، تأليف گرديده است، از عالى‌ترين دقايق و تحليل‌هاى علمى و فلسفى برخوردار است. بخش منطق شفا كه در اين مقاله مورد نظر ماست، از جامع‌ترين آثار درباره علم منطق مى‌باشد و در چهار جلد رحلى، به زبان عربى، به چاپ رسيده است. كتاب شفا، مشتمل بر فنون طبیعیات، منطق، الهيات و رياضيات است؛ به اين صورت كه مباحث هر علمى به فنونى و مباحث هر فنى به مقالاتى و مباحث هر مقاله‌اى به فصولى تقسيم شده و در هر فصل، مسائل، با حوصله و تفصيلى كه شايسته آثار علمى است، بدون تكرار و اطناب، مورد بررسى قرار گرفته است. بخش منطق اين كتاب در نه فن تنظيم شده است به اين صورت: 1- فن اول، مشتمل بر دو مقاله‌ى چهارده فصلى و چهار فصلى؛ 2- فن دوم، مشتمل بر هفت مقاله‌ى شش، پنج، چهار، پنج، شش، شش و چهار فصلى؛ 3- فن سوم، مشتمل بر دو مقاله‌ى ده و پنج فصلى؛ 4- فن چهارم، مشتمل بر نه مقاله هفت، چهار، پنج، شش، پنج، شش، سه، سه و بيست و چهار فصلى؛ 5- فن پنجم، مشتمل بر چهار مقاله‌ى دوازده، ده، نه و ده فصلى؛ 6- فن ششم، مشتمل بر هفت مقاله‌ى ده، شش، چهار، سه، پنج، يك و چهار فصلى؛ 7- فن هفتم، مشتمل بر دو مقاله‌ى چهار و شش فصلى؛ 8- فن هشتم، مشتمل بر چهار مقاله‌ى هفت، نه، هشت و پنج فصلى؛ 9- فن نهم، مشتمل بر هشت فصل. شيخ الرئيس در مبسوطترين اثر خود؛ يعنى شفا كه قصد همراهى با حكماى مشاء را داشته، خود را ملزم كرده تا حد امكان از مخالفت با ايشان بپرهيزد. در تأليف اين كتاب تا حد زيادى از طريق ارسطو پيروى كرده است؛ به گونه‌اى كه مى‌توان بخش منطق شفا را شرحى بر ارغنون ارسطو دانست و چنان‌كه خود او در مقدمه آن گفته است، در ترتيب مطالب از ترتيب كتاب‌هاى صاحب منطق(ارسطو) پيروى كرده است. شيخ الرئيس در پايان كتاب سفسطه از منطق شفاء، سخن خود ارسطو را نقل مى‌كند كه او در باب قياس از پيشينيان خود جز قوانين مجمل و ضوابط غير مفصل، چيزى به ارث نبرده و اين او بوده است كه با رنج فراوان و كوشش بسيار، ضروب هر قياس و شرايط انتاج آن را بيان داشته است. آن‌گاه ابن سينا پس از نقل سخن ارسطو، خود، مى‌گويد: «اى گروه دانش‌پژوهان و انديشمندان درباره آنچه اين مرد بزرگ گفته تأمل كنيد كه آيا بعد از او تا به امروز كه نزديك به هزار وسى‌صد سال مى‌گذرد، كسى آمده است كه بر آن خرده گيرد و يا ثابت كند كه در سخن او نقصى هست ويا بر آن چيزى بيفزايد؟ خير آنچه ارسطو آورده، كامل و ميزان صحيح و حق صريح مى‌باشد». ناگفته نماند كه پيروى ابن سينا از ارسطو، هرگز مقلدانه نبوده كه فقط به شرح و تفسير كلام او اكتفا كند، بلكه چنان‌كه خود او تصريح فرموده، هيچ مطلب قابل توجهّى در آثار پيشينيان نبوده مگر آن‌كه آن را در اين كتاب گرد آورده است، احكام و مطالبى كه در كتب قدما در جايگاه شايسته خود قرار نداشته به جايگاه شايسته‌اش انتقال داده، اگر در مطالب گذشتگان خلل و نقصانى ديده با فكر و نظر خود بر آنها افزوده و تكميل كرده و بر خلاف عادت منطقيان، مطالب بى‌ارتباط با اين علم و مرتبط با فلسفه اولى را از منطق حذف و در فلسفه اولى مطرح كرده است و به اين ترتيب مهم‌ترين نقش را در تنظيم، تبيين و تكميل منطق و فلسفه ارسطويى ايفا نموده است. جلد سوم کتاب مشتمل بر موضوعات زیر می باشد: - آنالوطيقاى دوم يا تحليلات دوم كه در آن از برهان؛ يعنى قياسى كه مقدماتش قضاياى يقينى باشد، سخن به ميان آمده است. - طوبيقا يا جدل كه در آن از شناخت قياس جدلى و فايده و اصطلاحات مربوط به آن بحث شده است.

«منطق المشرقیین»، نوشته شیخ الرئیس ، به زبان عربی و در مورد پاره‌ای از مباحث منطقی می‌باشد. نویسنده بعد از ذکر اقسام علوم مباحث تصور و تصدیق را به معرض نمایش گذاشته است. او در بحث تصور، مباحثی از قبیل اقسام دلالت محمول بر موضوع، عام و خاص، اصناف تعریف، جنس و فصل؛ و... را مطرح نموده است. در بحث تصدیق نیز اصناف قضایا، اجزاء قضایا، اقسام قضیه حملیه، تناقض و اقسام آن و مباحث مرتبط با آن مطرح نموده است. متأسفانه این اثر به‌صورت ناقص به دست ما رسیده است و با پایان یافتن بحث نقیض موجبه مطلقه جزئیه به پایان می‌رسد

کتاب «المنطق» نوشته ابوعلی سینا است. نخستین بحث در منطق ابن سینا بحث از چیستی منطق است. بوعلی با بیان هدف منطق به تعریف آن پرداخته و آن را صناعتی می داند که انسان را در راه صحیح رسیدن به هر مطلوب علمی یاری می رساند، از افتادن در اشتباه و حق پنداری باطل و باطل پنداری حق مصون می کند. این در حالی است که متاخران، بکارگیری و مراعات قواعد منطقی را باعث مصونیت از خطای فکری می دانند نه خود منطق را. به عقیده ابن سینا منطق از جهتی شبیه علم نحو است. تشبیه منطق به این علم حاوی مطلب مهمی است. بوعلی نسبت نحو به الفاظ را مانند نسبت منطق به معانی میداند. نحو به قصد اول و بالذات به الفاظ توجه دارد و ثانیا و بالعرض متوجه معانی نیز می شود تا اعراب را دریابد. منطق این مسیر را در جهت عکس می پیماید و اولاً و بالذات متوجه معانی و برای درک معانی محتاج توجه به الفاظ و دانستن آنها است.